Sh. N. Zaynutdinov, R. I. Nurimbetov

' 
P ersonaln i 
boshqarish: 
( 0 ‘quv 
r
r.
‘!ianm a)//M ualliflar jamoasi: Q. 
A b d u - 
rah rm n cv va b o s h q ./..-T .: «Sharq». 
h
r

---

— mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdorini qonun 
bilan belgilash va o ‘zgartirish;
— korxona va tashkilotlar tomonidan mehnatga haq 
to‘ lashga ajratiladigan mablag‘larni, shuningdek, jismoniy 
shaxslaming daromadlarini soliq bilan tartibga solish;
— koeffitsientlami va foiz ustamalarini belgilash;
— mehnatga haq to‘lash b o‘yicha davlat kafolatlarini 
belgilash.
Mehnatga haq toiashni rag‘batlantirish, bundan tashqari, 
bosh, tarmoq, hududiy, jamoa va yakka tartibdagi shart- 
nomalar hamda bitimlar asosida amalga oshiriladi.
Mehnatni me’yoriashtirish
Mehnatni me’yoriashtirish — mavjud texnologiya doira- 
sida amalga oshirilishi lozim bo'lgan mehnat miqdcrini ba­
holash bo'yicha chora-tadbirlardir.
Personalni boshqarishda mehnatni m e’ yoriashtirish 
bo‘yicha faoliyat kompleks hisoblanib, u aralash vazifalarni 
yechish imkonini beradi. M e’yorlashtirishning asosiy maq- 
sadiari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi:
— ishlab chiqarishni rejalashtirish va personalga bo‘ lgan 
ehtiyojni aniqiasn (sifat va miqdor);
— ish haqi xarajatlari hisob-kitobi;
— ishlab chiqarish samaradorligi va 
natijaviyligining o ‘z- 
garishini 
baholash.
Korxcnada 
m ehnatni 
m e’ yorlashtirishning samarali 
tizimini yaratish 
uchun quyidagilami 
amalga oshirish lozim:
1) feonyat tahlili;
2) 
bazaviy normalami 
hisobiash 
va tasdiqlash;
3) ishlab chiqarish texnik daraiasining monitoringi, 
mcddiy-texnik ta’ minot holatidagi o ‘zgarishlarga bog‘ liq
bo'jgan m e’yoiiam i 
qayta ко‘rib chiqishni rejalashtirish;
4) mehnat unumdorligini oshirish hisobiga rnoddiy
r^'fcatlantiH 'ih shaldlarini joriy etish:
5) mehna- ntc'yoiin’ 
t \
.£ ',
yMycrlssMfiskMiitg asosiy usuilari:
—
- 
— mansmoi oimgmi ishlab chiqarishga

---

ketgan vaqtni hisoblashning ko‘p sonli o ‘ lchash yo‘li bilan 
amalga oshiriladigan an’anaviy usuli;
— «mehnat qiymati»ni baholash — bir soatda bajarilgan 
mehnat qiymatining bir ballini dalillar bo‘yicha (rahbariyat 
tomonidan tasdiqlanadi) ballar summasiga ko‘ paytirish bilan 
aniqlanadi: malaka darajasi, ish joyidagi mehnat sharoiti, 
mehnat intensivligi, ishlaming javobgarligi;
— «suzuvchi tarifni» aniqlash. Bu usulda tarif stavkalari 
va uzoq davom etuvchi vaqtni baholash (bir yil mobaynida 
va undan ko‘proq) o ‘lchanmaydi, ish haqini oshirish tashkilot 
daromadlaridan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. Ushbu 
usulga muvofiq xodimning ish haqi (IH) tarif ish haqi (IHt) 
ni ish haqini oshirish koeffitsientiga(Ko) ko‘paytirish yo li 
bilan aniqlanadi:
IH = IH. • К ,
t 
o
’
0 ‘z navbatida ish haqini oshirish koeffitsienti quyidagi 
formula bo‘yicha amalga oshiriladi:
Ko = M H TF/ IHt,
bu yerda, M HTF — tashkilot daromadlarida foizlar 
sifatida aniqlanadigan mehnatga haq to‘ lash fondi.
Bozor sharoitida daromadlardan foizlar rahbariyat va 
xodimiar orasidagi kelishuvlaming predmeti bo‘lishi mumkin.
Tarif ish haqi me’yorlar bosimining kamayishida oshiriladi 
(operatsiyalarni bajarishda vaqtning oshishi), shunday qilib,
IHt=S • Td • M,
bu yerda: S — soatli tarif stavkasi;
Td — donali vaqt me’yori;
M — bajarilgan ishlar, mahsulotlar miqdori.
Shunday qilib, vaqt me’yori qanchalik past bo‘lsa, IHt 
shunchalik katta, Ko esa shunchalik kam bo‘ladi. Shuning uchun 
vaqt m e’yorining oshishida K o kamayadi, M H TF esa 
o ‘zgarmasdan qoladi.