A21 Avezbayev S

4. Yaylovlar hududini tashkil etishni asoslash 
Yaylovlar hududini tashkil etishni asoslashda texnik va iqti-
sodiy k rsatkichlardan foydalaniladi. 
Texnik k rsatkichlarga quyidagilar kiradi: t qoplamasining 
botanik tarkibi, mollarning har bir guruhiga ajratiladigan 
yaylovlarning suv-havo rejimi, mahsuldorligi, poda uchastkalari-
447 

---

ning fermalardan, majmualardan, yozgi lagerlardan va suv man-
balaridan uzoqligi, maydoni, poda uchastkalarining va qamab bo-
qiladigan maydonlarning shakli va tomonlari lchamlari, mollar 
haydaladigan y llar kengligi, uzunligi va maydoni, suv manbala-
rining soni, maydoni, uzoqligi, suv zaxirasi, va sh. . 
Iqtisodiy k rsatkichlar quyidagiiarni z ichiga oladi: yalpi 
mahsulotning sishi, hududni t ri tashkil etish natijasida mol-
lar mahsuldorligining oshishi, kapital xarajatlarning va ishlab 
chiqarishning yillik xarajatlarining pasayishi, kapital xarajatlarning 
qoplanish muddatlari, sof daromadning sishi, mahsulot tannar-
xining kamayishi. 
Hosildorlikning, yalpi yi imning va tlarning ozuqa qimma-
tining sishi k p jihatdan tanlangan uchastkaning tabiiy xususi-
yatlari b yicha yaylov tlariga mos kelishiga bo liq b ladi. 
Mollarning mahsuldorligidagi farq tlar tarkibining, ozuqa 
qiymatining mollar turlari va guruhlarining biologik xususiyatlari-
ga moslik darajasidan; mollarni q shimcha oziqlantirishni tashkil 
etish imkoniyatidan, tiatish uchastkaiarining fermalar, maj-
mualar, yozgi lagerlar, suv manhalandan uzoqligidan kelib chi-
qadi. Yalpi mahsulot chiqishini k paytirishga yaylovlardan t ri 
foydalanish va ularni yaxshilash, yozgi lagerlarni, mollar haydal-
adigan y llarni, su orish tarmo ini qurishda yerni tejash yoii 
bilan erishiladi. Masalan, mollarni qamab boqiladigan maydonlar-
da boqishni joriy etish hisobiga, yashil massa chiqishi 20—25% 
k payadi, tlardan foydalanish t laligi 20% oshadi, yashil 
ozuqaning t yimlilik qimmati csa 35% sadi. 
Loyihani ishlashgacha b igan yalpi mahsulot qiymati yer 
uchastkalarining mavjud mahsuldorligi b yicha, loyiha b yicha 
esa— yaylovlarning rejalashtirilayotgan mahsuldorligi hisobidan 
aniqlanadi. Bunda yaylovlarning loyihaviy maydoni ularni yozgi 
lagerlar, suv manbalari, mollar haydaladigan y llar, su orish tar-
mo i uchun ajratish sababli kamayadi. 
Sof daromad yalpi mahsulot qiymatidan uni ishlab chiqarish 
uchun qilingan xarajatlarni ajratib hisoblanadi. 
Loyihani ishlashgacha b lgan ishlab chiqarish xarajatlari 
quyidagidek qabul qilinadi: tabiiy yaylovlarda — mavjud holat, 
haydalma yerlarda — yashi! ozuqa uchun ekilgan bir yillik va k p 
yillik tlarning rtacha tannarxi b yicha. 
Lqyiha b yicha ishlab chiqarish xarajatlariga quyidagi xarajat-
lar kiritiladi: 
448 

---

— asosiy fondlar (su orish va zax qochirish tarmoqlari, 
devorlar, k tarilgan va q shimchalar bilan yaxshilangan mollar 
haydaladigan yoilar, ' avtosuvichgichlar, yaylovlarga xizmat 
k rsatadigan qishlpq x jalik mashinalari) amortizatsiyasi ajrat-
masi; 
— su orish va zax qochirish tarmoqlariga xizmat k rsatish; 
— su orish va zax qochirish tarmoqlarini, inshootlarini, na-
sos stansiyalarini va yom irlatib su orish texnikasini joriy ta'mir-
lash; 
— nasos stansiyalaridan foydalanish (elektr energiyasi, yonil i 
va moylash materiallari qiymati); 
— xizmatchi xodimlar ish haqi; 
— yaylovlarni parvarishlash ( itlash, tlarni ekish, yeyilma-
gan tlami rish, mol axlatlarini tekislash, axlatlarni yi ish, 
chetan devorlarni va mollar haydaladigan y llarni ta'mirlash, 
su orish); 
— elektr devorlar uchun har yili akkumulyatorlar sotib olish. 
Yuylovlar hududini tashkil etishda kapital xarajatlar quyidagi-
larga sarflanadi: 
— su orish va zax qochirish tarmoqlarini qurishga; 
— yaylov suv ta'minoti manbalarini, yozgi lagerlarni, mollar 
haydaladigan y llarni qurishga; 
— madaniy-texnik ishlarni tkazishga; 
— yaylovlarni su orish va ularni parvarishlash uchun zarur 
yom irlatib su orish va qishloq x jalik mashinalarini, hamda 
elektr devorlarni va sh. . sotib olishga. 
Kapital xarajatlarning qoplanish davri ularning sof daromad-
ning sishiga nisbati sifatida aniqlanadi. Agar loyihalanayotgan 
tadbirlarni amalga oshirish uchun 1 yil yoki undan k proq vaqt 
talab etilsa, rejalashtirilayotgan mahsulot esa, ushbu davrdan 
keyin olinadigan b lsa, kapital xarajatlarning qoplanish muddati 
T quyidagi ifoda b yicha aniqlanadi, yil: 
T=—~—+0,5(rc+l),