sin(x)
Я +
X
sin(x)/(a+x)
e ' + a
1
+
cosx1
(exp(-x)
+
a)/(1 +cos(sqr(x))
s in 2 3 x 3
sqr(sin(3 *sqr(x) *x))
t g a f x
sin(a *sqrt(x))/cos(a *sqrt(x))
logox,
а х \ъ y[x"
(x>0) k o ‘rinishdagi ifodalam i Pas
kal tilida yozish u ch u n log,, x = -----, x > 0, a > 0, a * 1,
In a
= e xlna, a > 0
— I n *
= x m = e m
, x > 0 fo rm ulalardan foydalanam iz.
Dasturning tuzilishi
P askal tilidagi d astu r qu yidagi tu zilm ag a eg a b o ‘lishi
kerak:
P R O G R A M
P ro g ram m an in g nom i;
LABEL
B elgilar;
C O N ST
0 ‘zg arm aslam i ifodalash;
TYPE
M a ’lum otlar tu rlarin i ifodalash;
VAR
0 ‘zg aru v ch ilam i ifodalash;
Protseduralar va funksiyalar;
B E G IN
A sosiy
dastu rn in g tanasi;
END.
375
D astum ing birinchi b o ‘limi
(P R O G R A M )
u n in g sar-
lavhasi deyiladi va u dastum ing eng b o sh id a jo y lash ish i
kerak. K eyingi b o ‘lim lar
(LABEL, CONST, TYPE, VAR
hamda Protseduralar va funksiyalar)
m a ’lum o tlam i ifo-
dalash b o ‘limlari deyiladi. Bu b o ‘lim lar ixtiyoriy tartib da
joylashishi ham da takrorlanishi m um kin. O xirgi b o ‘lim
operatorlar boNimi deyiladi ham da u
B E G IN
va
E N D
s o ‘zlari orasida joylashadi.
13.2. C H IZ IQ L IA L G O R IT M L A R N I D A S T U R L A S H
Chiziqli algoritm lam i dasturlashda o ‘z lash tirish o p e
rator i, m a ’lum otlam i kiritish va natijalarni ch iq arish ope-
ratorlaridan foydalanam iz.
О ‘zlashtirish operatori.
0 ‘zlashtirish operator! ifo-
dalam ing qiym atini hisoblash uchun x izm at qiladi. O pe-
ratorning um um iy k o ‘rinishi:
V:=b,
bu yerda
V -
natijaning nom i,
b -
ifoda, := teng lash tiruv -
chi belgi. 0 ‘zlashtirish operatori bajarilg an d a teng likn in g
o ‘ng tarafida turgan ifodaning
qiym ati hisoblanadi va
natija tenglikning chap tarafida turgan o ‘zg aru v ch ig a
beriladi.
V
o ‘zgaruvchining qiym ati va
b
ifodaning tipi
o ‘zaro m os kelishi shart.
M a 'lumodarni kiritish operatorlari:
read (ar ..,a j;
readln(alt...,a J,
readln;
bu yerda
a r a 2,
an
- qiym ati k iritilay otg an
o ‘zgaruvchilarning nomlari.
read(ar
...,a j
operatori dan
fo yd alanilganda
o ‘zgaruvchilar qiym atini bitta satrda yo zib kiritiladi.
readln(ar ...,aJ
operatoridan fo ydalan ilg an da oxirgi
qiym atni
kiritilgandan keyin, yangi satr b oshidagi qiy-
m atga o ‘tiladi.
376
readln
- b itta satr jo y tashlashni b ildiradi.
M a ’lum otlarni chiqarish operatorlari:
w r ite (b r b2>...,b j;
w riteln(br b2,...,b j;
writeln;
b u y erd a
b ],b2,...,bn -
qiym atlari ch iq arilay o tg an
o ‘z g a ru v c h ilarn in g nom lari.
w rite(aI, ...,a J
operatoridan fo y d ala n ilg a n d a n atija
b itta satrd a y o zib
chiqaradi;
w riteln(a/,...,a j
operatoridan fo y d ala n ilg a n d a b ar bir
natijan i y an g i satrga yozib chiqaradi.
w riteln -
b itta b o ‘sh satr tashlashni b ild irad i.
C hiziqli algoritm ni dasturlashga m isol k eltiram iz.
1-m isol.
Z
=
+
a\
ifod aning q iy m atin i hiso-
b
tg \b x + a )
lang, b u y e rd a
а =
-3,15; 6=4,33;
x
- ix tiy o riy son.
pro gram Funksiya(input,output);
{dasturni nom -
lash}
var
{o ‘zgaruvchilarni ifodalash}
a, b, x, z .real;
{haqiqiy tipdagi
о ‘zgaruvchilar}
begin {dasturni boshlashj
w riteln (’a, b, x ning qiym atini leiriting);
R E A D L N (a, b, x);
z : = s q r ( c o s ( 3 * x + a ) ) / ( s i n ( b * x + a ) /
cos(b*x+ a));
w riteln (’z ning q iy m a ti- z);
end. {D asturni tugallash)
13.3. T A R M O Q L A N U V C H I A L G O R IT M L A R N I
D A ST U R L A SH
T arm oq lanu vchi algoritm b iro r shartni teksh irishn i
o ‘z ich ig a oladi. Shartni tekshirish
n atijasig a k o kra u yoki
377
bu am allar ketm a-ketligi bajariladi. T arm oqlanuvchi al-
goritm larni dasturlashda
i f
shartli operatori,
goto
o ‘tish
operatori (b a’zida shartsiz o ‘tish operatori deyiladi) va
case
tanlash operatoridan foydalaniladi.
Shartli operator.
Shartli o p erato m in g uch xil k o ‘ri-
nishi mavjud:
i f b then a;
i f b then a/ else a2;
i f b l then a t else i f b2then a2 else ar
B u yerda
-b, b]t b2 -
m antiqiy ifodalar;
-a, ar a^ a3
- operatorlar, ag ar
a, ar a, a3
o peratorlar
o ‘m ida bir
nechta operatorlar q atnashsa, bu o peratorlar
begin
va
end
so ‘zlari orasida yoziladi.
M asalan,
if x>0.5 then begin у := x .sin (sq rt(x ));w riteln (x ,y );en d ;
i f x<0 then y:=x*x.
B u yerda
x> 0.5
b o i s a y ning qiym ati hisoblanadi va
bosm aga chiqariladi, keyingi satrda jc<0 shart tekshiriladi
va bu shart b ajarilsa,y ning qiym ati hisoblanadi.
2-m isol. Q uyidagi funksiyaning qiym ati hisoblansin:
bu yerda
q=3.
program tarm oq(input,output);
{dasturni nom lash}
var
{o‘zgaruvchilam i ifodalash}
a, q, x, у . real; {haqiqiy tipdagi
о ‘zgaruvchilar}
begin {dasturni boshlash}
a: =5.41;
q.=3;
w riteln (’a,q, x- ning qiym atlarini k iritin g );
readln(a, q, x);
i f x
y: =(sqr(sin(a *x *x)))
*
sinfa *x *x)/sqrt(x *x+l)
else
378
4-
y : = ( c o s ( a * x ) + e x p ( s q r ( - a * x ) * ( - a * x ) ) ) /
(arctan(x) *exp(2*ln(x)/3));
w riteln (’y - ning qiym ati \ y);
end. {dasturni tugallash}
O 'tish o p e ra to h n in g
u m u m iy k o ‘rin ish i q u y id ag i-
cha:
goto n;
bu y erd a
n
- belgi.
M asalan,
label 5;
goto 5;
5: end.
Tanlash operatori case
b ir n ech ta o p erato rd an birini
tan lash y o rd a m id a u y o k i b u am allar k etm a-k etlig in in g
bajarilish in i t a ’m in lay d i. T anlash o p erato rin in g u m u m iy
k o ‘rinishi q uy id ag ich a:
C ase s o f
n l : p 1;
n 2: p 2;
v*'
nk : p k;
end;
bu yerd a
- s -
selektor;
-
n. -
o p e ra to rla m in g
belgilari;
-
p . -
op eratorlar.
3-m isol. H a fta k u n larin i ek rang a chiq arish u ch u n
dastu r tuzing.
379
Program HaftaKm (Input, Output);
Var Number: Integer;
Begin
Read (Number);
Case Number O f
1: Writeln ( ’D ushanba);
2: Writeln ( ’Seshanba);
3: Writeln ( ’Chorshanba );
4: Writeln ( ’Payshanba);
5: Writeln ( ’Juma );
6: Writeln ( ’Shanba );
7:
Writeln ( ’Yakshanba ’);
End;
End.
4-m isol. Tekislik kvadranti nom eriga nisbatan n uqta
koordinatalari qiym ati ishorasini aniqlang.
0>0>Dostları ilə paylaş: