O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent avtomobil yo‘llarini loyihalash, qurish va ekspluatatsiyasi instituti
O‘zbekiston Respublikasi viloyatlari bo‘yicha avtomobil yo‘llari yoqalarini
Yüklə 5,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.5. O‘zbekiston Respublikasi viloyatlari bo‘yicha avtomobil yo‘llari yoqalarini ko‘kalamzorlashtirish maqsadida o‘stirish mumkin bo‘lgan daraxt va butalar turlari 3-jadval № Viloyatlar Daraxt-butalar assortimenti Butalar Yaproqbargli daraxtlar Ninabargli daraxtlar 32 1. Qoraqalpog’iston respublikasi va Xorazm Amorfa, Yulg’un, Qandim, Cherkez, Ligustrum, Gibiskus Qayrag’och turlari, Gledichiya, Shumtol, Sofora, Jiyda, Turang’il, Saksovul, Aylant, Oq akastiya, Maklyura Biota, Virgin archasi 2. Buxoro, Navoiy Amorfa, Yulg’un, Qandim, Cherkez, Qum akastiyasi, Ligustrum, Gibiskus Qayrag’och turlari, Gledichiya, Sofora, Jiyda, Aylant, Oq akastiya, Saksovul, Maklyura Biota, Virgin archasi 3. Samarqand va Jizzaxning tekislik qismi Amorfa, Yulg’un, Qandim, Cherkez, Qum akastiyasi, Ligustrum, Gibiskus, Jimolost, Forzistiya, Sumax, Drok, Indiyskiy siren, na’matak Qayrag’och turlari, Gledichiya, Sofora, Jiyda, Aylant, Oq akastiya, Saksovul, Maklyura Biota, Virgin archasi 4. Samarqand va Jizzaxning tog’li qismi Barbaris, Buzina, Kalina, magoniya, jimolost, forzistiya, pirokanta, na’matak, gibiskus Ipak akastiyasi, kanada bagryannigi, do‘lana, jiyda, terak, oq akastiya, aylant, qog’oz daraxti, eman, katalpa, soxtakashtan, zarang, jo‘ka, sovun daraxti, shumtol, chinor Biota, Virgin archasi, Tuya, El golubaya, Qrim qarag’ayi, El tyanshanskiy, Qara qarag’ay, metasekvoyya, 33 5. Sirdaryo viloyati Amorfa, Yulg’un, Qandim, Cherkez, Ligustrum, Gibiskus Qayrag’och turlari, Gledichiya, Shumtol, Sofora, Jiyda, Turang’il, Aylant, Oq akastiya, Saksovul, Maklyura, Terak Biota, Virgin archasi, Qrim qarag’ayi 6. Qashqadaryo va Surxondaryoning tekislik qismi Amorfa, Yulg’un, Qandim, Cherkez, Qum akastiyasi, Ligustrum, Gibiskus, Jimolost, Forzistiya, Sumax, Drok, na’matak Qayrag’och turlari, Gledichiya, Sofora, Jiyda, Aylant, Oq akastiya, Saksovul, Maklyura Biota, Virgin archasi, Eldar qarag’ayi 7. Qashqadaryo va Surxondaryoning tog’li qismi Barbaris, Buzina, Kalina, magoniya, jimolost, forzistiya, pirokanta, na’matak, gibiskus, shamshod, Indiyskiy siren Ipak akastiyasi, kanada bagryannigi, do‘lana, jiyda, terak, oq akastiya, aylant, qog’oz daraxti, eman, katalpa, soxtakashtan, zarang, jo‘ka, sovun daraxti, shumtol, chinor Biota, Virgin archasi, Tuya, El golubaya, Qrim qarag’ayi, El tyanshanskiy, Qara qarag’ay, metasekvoyya, 8. Andijon, Namangan va Farg’ona Barbaris, Buzina, Kalina, magoniya, jimolost, forzistiya, pirokanta, na’matak, gibiskus, shamshod, Indiyskiy siren, Drok, Snejnoyagodnik, Ipak akastiyasi, kanada bagryannigi, do‘lana, jiyda, terak, oq akastiya, aylant, qog’oz daraxti, eman, katalpa, soxtakashtan, zarang, jo‘ka, maklyura, sofora, Biota, Virgin archasi, Kazax archasi, Oblonga archasi, Tuya, El golubaya, Qrim qarag’ayi, El 34 Siren, skumpiya, sumax sovun daraxti, shumtol, oq qayin, terak, chinor tyanshanskiy, Qara qarag’ay, metasekvoyya, Sarvi 9. Toshkent shahri va Toshkent viloyati Barbaris, Buzina, Kalina, magoniya, jimolost, forzistiya, pirokanta, na’matak, gibiskus, shamshod, Indiyskiy siren, Drok, Snejnoyagodnik, Siren, skumpiya, sumax Ipak akastiyasi, kanada bagryannigi, do‘lana, jiyda, terak, oq akastiya, aylant, qog’oz daraxti, eman, katalpa, soxtakashtan, zarang, jo‘ka, maklyura, sofora, sovun daraxti, shumtol, oq qayin, terak, chinor Biota, Virgin archasi, Kazax archasi, Oblonga archasi, Tuya, El golubaya, Qrim qarag’ayi, El tyanshanskiy, Qara qarag’ay, metasekvoyya, Sarvi I-Bob bo’yicha nazorat savollari 1. Yo‘l o‘simliklari qanday vazifalarni bajarishi kerak? 2. Avtomobil yo‘llarini ko‘kalamzorlashtirish qanaqa turiarga bo‘linadi? 3. Yo‘llarni ko‘kalamzorlashtirish tamoyillari nimalardan iborat? 4. O‘zbekiston Respublikasi iqlimining turli-tumanligi uning hududini qanaqa fizik-geografik okruglarga ajratish uchun asos bo‘ladi? 5. Mamlakatimizda joriy etilgan tuproqlar tasnifi qanday ilmiy asoslar zamirida tuzilgan? 6. Qatorli ekish asosiy yo‘lga ayrim ob’ektlardan chiqish joylarida qaysi holatlarda ruxsat etiladi? 7. Yo‘lning to‘g’ri uchastkasida guruhli ekish qanday kompozistiyada joylashtiriladi? 35 8. O‘zbekiston Respublikasi viloyatlari bo‘yicha avtomobil yo‘llari yoqalarini ko‘kalamzorlashtirish maqsadida o‘stirish mumkin bo‘lgan daraxt va butalar turlarini bilasizmi? 9. Rejadagi egrida yo‘naltiruvchi daraxtlar qanday sxemalar asosida joylashtiriladi? 10. Yirik aholi yashash joylariga kirish joylarida bezatish dizayn eskizlar asosida necha xil variantda tayyorlanib loyihalanadi? 36 II-BOB. AVTOMOBIL YO‘LLARINI KO‘KALAMZORLAShTIRISh TEXNOLOGIYaLARI 2.1. Avtomobil yo‘llarini ahamiyatini hisobga olib ko‘klamzorlashtirish Avtomobil yo‘llarini ko‘kalamzorlashtirish loyihasida avtomobil yo‘llarining funkstional tasnifini hisobga olish kerak. Bu avtomobil yo‘llarida o‘simliklarni to‘g’ri joylashtirishga xizmat qiladi, harakat xavfsizligini oshirishga va atrof-muhit muhofazasini ta’minlashga yordam beradi. Avtomobil yo‘llarning texnik toifasi loyihalash va ekspluatastiya qilishning asosiy omillaridan biri bo‘lib, ushbu nuqtai nazardan unga muvofiq funkstional tasnifga ega bo‘lish maqsadga muvofiqdir. Avtomobil yo‘llarini funkstional tasnifi nafaqat ushbu yo‘l uchastkasini qanday funkstiya bajarayotgani belgilaydi, balki ushbu yo‘l uchastkasini muhimlik darajasini ham belgilaydi. Avtomobil yo‘lning funkstional va texnik tasnifiga qarab, joyning xususiyatlaridan kelib chiqib, uning obodonlashtirish darajasi, yo‘l bo‘yi buylab ekiladigan o‘simliklar turi va xususiyatlari ham belgilanadi. Avtomagistrallarda katta hajmdagi landshaft elementlari yuqori tezlikda harakatlanayotgan haydovchining ham e’tiborini tortadi. Past toifadagi yo‘llarda, tezlik kichik bo‘lganda ko‘proq kichikroq landshaft elementlarni his qilish bo‘ladi. ShNQ 2.05.02-13-sonli me’yoriy hujjatga muvofiq avtomobil yo‘llari quyidagi texnik tasnif jadvaliga ega (2.1-jadval). Avtomagistrallarni ko‘kalamzorlashtirish atrof-muhitni boyitishga qaratilgan bo‘lib, yon atrofni faol qabul qilishni ta’minlashga qaratilgan bo‘ladi, harakat xavfsizligi, tezkor va aniq makon-vaqtni orientastiya qilish va rastional tezlikda harakatlanish rejimini tanlashni ta’minlaydi. Yuqori tezlikdagi yo‘llar foydalanuvchilarga tegishli masofada aniq tassavurni berishi kerak. Bu holda yo‘lning arxitekturasi atrof muhitni idrok etishning uzluksizligini ta’minlash va yoqimsiz yoki kutilmagan elementlarni bartaraf etishni ta’minlaydigan ba’zi bir taxminlarning mavjudligi bilan osoyishta landshaft yaratishga yordam beradi. 37 Odatdagi yo‘llarga maxsus ekologik talablar qo‘yiladi, shuning uchun transport shovqinining va transport vositalaridan yo‘l chetidagi hududlarning gazlanganligini oldini olishga qaratilgan tadbirlar ishlab chiqish talab etiladi. Shaharga kirish yo‘llari yo‘l tarmog’ida kompleks ahamiyatga ega. Ularning asosiy maqsadi shahar markaziga kirishni ta’minlash va bir vaqtni o‘zida transport arteriyalariga xizmat qilishdir. Shaharga kirish yo‘llari, haydovchini shahardan oladigan taassurotini ta’minlaganligi sababli, ular shahar va uning atrofini yaxshilashga qaratilgan ishlar doirasida muhim ob’ektdir. Ushbu ishlarning bir qismi yo‘llarning yaqinidagi turar joylarni yanada jozibador qilishdan iborat. Mahalliy yo‘llar va ko‘chalarni obodonlashtirishda ko‘kalamzorlashtirish elementlarini yo‘llar va ko‘chalar bilan uyg’unlashuvini ta’minlash kerak, aholi yashash joylarini obodonlashtirish mavjud o‘simliklar va daraxtlardan kelib chiqib rejalashtiriladi. |