B. A. Nazarbayeva
3.7. Dinamik tavsiflar
Yüklə 3,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
124 3.7. Dinamik tavsiflar Statsionar sharoitlarda datchik o‘zining uzatish funksiyasi, o‘lchanadigan qiymatlar diapazoni, kalibrlash koeffitsiyentlari va hokazolar bilan to‘liq tasvirlanadi. Biroq amaliyotda datchikning chiqish signali kiruvchi tashqi signalning o‘zgarishiga har doim ham aniq ergashavermaydi. Buning sababi datchikning o‘zida ham, uning tashqi ta’sirlar manbai bilan ulanishida ham bo‘lishi mumkin, bunda ulanish signallarga cheksiz katta tezlik bilan tarqalish imkonini bermasligi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, har qanday datchik vaqtga bog‘liq bo‘lgan parametrlarga ega bo‘ladi, bu parametrlar dinamik tavsiflar deb ataladi. Agar datchikning tezkor harakatlanishi chegaralangan bo‘lsa, u tashqi ta’sirlarning real qiymatlardan farq qiladigan qiymatlarini qayd qilishi mumkin. Bu datchik dinamik xatolik bilan ishlayotganligini bildiradi. Statik va dinamik xatoliklar o‘rtasidagi farq shundan iborat bo‘ladiki, keyingisi har doim vaqtga bog‘liq bo‘ladi. Agar datchik ma’lum bir dinamik tavsiflarga ega bo‘lgan o‘lchash majmuasining tarkibiga kirsa, qo‘shimcha dinamik xatoliklarning qo‘shilishi eng yaxshi holatda tashqi ta’sirning real qiymatining aks etishining kechikishiga, eng yomon holatda esa – tebranishlar paydo bo‘lishiga olib keladi. Qizish vaqti – bu datchikka elektr kuchlanishi yoki qo‘zg‘atish signali berilgan moment bilan datchik o‘lchashlarning talab qilinadigan aniqligini berish bilan ishlay boshlaydigan moment o‘rtasidagi vaqtdir. Ko‘pgina datchiklarda qizish vaqti unchalik sezilarli bo‘lmaydi. Biroq ba’zi bir detektorlar, ayniqsa nazorat qilinadigan haroratga ega bo‘lgan qurilmalarda (termostatlarda) ishlaydigan detektorlar qizish uchun sekundlarni, ba’zan hatto minutlarni talab qiladi. Avtomatik boshqarish nazariyasida qurilmaning kirishlari va chiqishlari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanishni doimiy koeffitsiyentlarga ega bo‘lgan chiziqli differensial tenglamalar ko‘rinishida tasvirlash qabul qilingan. Ko‘rinib turibdiki, bunday tenglamalarni echish bilan qurilmaning dinamik tavsiflarini aniqlash 125 mumkin. Datchiklarning konstruksiyalariga bog‘liq ravishda, ularni tasvirlaydigan tenglamalar turli tartibga ega bo‘lishi mumkin. Chiziqli uzatish funksiyasiga ega bo‘lgan nolinchi tartibli datchiklarni t vaqtdan quyidagi bog‘lanishlar bilan tasvirlash mumkin: S(t) = a + bs(t) (3.18) a koeffitsiyent siljish, b koeffitsiyent esa – statik sezgirlik deb ataladi. Tenglamaning turidan ko‘rinib turibdiki, u ularning tarkibiga kondensatorlar yoki massalar kabi energiya to‘plovchi elementlar kirmaydigan datchiklarni tasvirlaydi. Nolinchi tartibli datchiklar lahzada harakatga keladigan qurilmalarga kiradi. Boshqacha qilib aytganda, bunday datchiklarda dinamik tavsiflarni aniqlashga zarurat bo‘lmaydi. Birinchi tartibli differensial tenglamalar ularning tarkibiga bitta energiya to‘playdigan element kiradigan datchiklarning o‘zini qanday tutishini tasvirlaydi. Bunday tenglamalar quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi: b 1 + b 0 S(t) = s(t) (3.19) Birinchi tartibli datchikka tipik misol – harorat datchigidir, unda issiqlik sig‘imi energiya to‘playdigan element rolini o‘taydi. Birinchi tartibli datchiklarni tasvirlashning bir nechta usullari mavjud. Biroq datchiklarni ishlab chiqaruvchilar buning uchun ko‘pincha datchik tashqi ta’sirning o‘zgarishiga qanchalik tez reaksiya ko‘rsata olishini ko‘rsatadigan chastota tavsiflaridan foydalanadilar. Chastota oshganda chiqish signalining nisbiy kamayishini aks ettirish uchun 3.9A- rasmda ko‘rsatilgan amplituda-chastota tavsifi qo‘llaniladi. Datchiklarning dinamik tavsiflarini tasvirlash uchun ko‘pincha chiqish signalining 3 Db ga pasayishiga mos keladigan chegara chastotasidan foydalaniladi, u qaysi chastotada kuchlanish yoki tokning 30% ga kamayishi sodir bo‘lishini ko‘rsatadi. Yuqorigi qirqim chastotasi deb ataladigan bu fu chegara chastotasi datchikning ishlashining eng chekka chastotasi deb hisoblanadi. 126 3.9-rasm. Chastota tavsiflari: A – birinchi tartibli datchikning chastota tavsifi, B – yuqorigi va pastki qirqim chastotalari bo‘yicha chegaralashlarga ega bo‘lgan datchikning chastota tavsifi, bunda Yüklə 3,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|