Паша Ибиш оьлу Сяфяров

Elnur 
İbiş oğlu Səfərov -Kiçik Qafqazın faydalı qazıntı yataqları 
 
 
23 
Böyük v
ə  Kiçik  Qafqazı  bir-birindən  ayıran  dağarası  Kür 
çök
əkliyinin  əsasən  şərq hissəsi Xəzərin  şelf  zonasının  lap 
iç
ərilərinə  qədər izlənilən iri neft və  qaz  yataqlarının  olması  ilə 
xarakteriz
ə  edilir.  Lakin çökəkliyin  qalın  çökmə  çexolu metal 
yataqlarının  axtarışı  baxımından  hələ  ki tədqiq  olunmamışdır. 
Kiçik Qafqaz adalar qövsünd
ən cənub-qərbdə  ofiolit  zonası 
uzanır.  Metallogenik  baxımdan  bu  zona  dunitlərlə  əlaqədar olan 
çoxsaylı  xromit  filizi  təzahürlərinin, həmçinin civə  və  qızıl 
yataqlarının olması ilə səciyyələnir. Tədqiqatçıların, xüsusilə qızıl 
filizi  yataqlarında,  metalların  mənbəyi haqqındakı  fikirləri bir-
birind
ən kəskin sürətdə  fərqlənir.  Kiçik  Qafqazın  ofiolit 
kompleksinin  inkişaf  tapdığı  riftogen  zonası  cənub-qərbdə 
Önqafqaz  aralıq  massivi  ilə  cənubdan onun üzərinə  sürüşərək 
g
ələn  İran  plitəsinin  kolliziya  zonası  ilə  əvəz olunur.  Paleozoy 
fundamenti üz
ərində  paleogen-neogen çöküntülərindən təşkil 
olunmuş,  ehtiyatı  milyard  tonlarla  olan  nəhəng  daş  duz 
yataqlarının  mövcudluğu  ilə  seçilən  Naxçıvan  çökəkliyi  yatır. 
T
əbaşir-paleogen  yaşlı  çökmə, vulkanogen-çökmə  süxurların  və 
nadir hallarda rast g
ələn maqmatitlərin  yayıldığı  Talış 
strukturunda  yataqlar  aşkar  olunmamışdır.  Azərbaycanda  ən iri 
faydalı qazıntı obyektlərindən biri olan və istismar edilən yeganə 
alunit  yatağı  –  Zəylik  Daşkəsən rayonunda yerləşir.  Alunitdən 
alüminium oksidi al
maq  üçün  Leninqradın  (hazırkı  Sankt-
Peterburqun)  keçmiş  Ümumittifaq  alüminium-maqnezium 
institutunda alunit filizl
ərin kompleks emalı üçün texnoloji sxem 
işlənib-hazırlanmış,  Kirovabad  (hazırkı  Gəncə),  Sumqayıt 
alüminium zavodları tikilmişdir.  
 
Daşkəsən yatağının  dəmir filizi cisimləri 50 ilə  yaxındır  ki, 
istismar olunur v
ə  qalıq  ehtiyatlar  təxminən 90 ilə  çatır 
(Zamanov, 1998). 
Böyük  Qafqazın  Balakən-Zaqatala 
rayonlarındakı  əlvan  metalların  (qurğuşun,  sink,  mis)  mövcud 
xammal  bazası  əsasında  Respublikada  daha bir metallurgiya 
m
ərkəzinin təşkil olunması barədə dəfələrlə məsələ qaldırılmışdır. 
Az
ərbaycanın bir sıra qızıl filizi yataqlarının istismarı üçün xarici 

---