Bugüne kadar bilinen en eski Türk halısı,Altay dağları eteklerinde Pazırık bölgesinde Sovyet arkeoloğu Rudenko tarafından 1947 ila 1949 yılları arasında yapılan arekolojik kazılardan çıkarılmıştır.M.Ö VI ilâ M.S XI yüzyılları arasında bu bölge ve buranın batı Moğolistan’a kadar olan uzantısı tamamiyle Türk kabileleriyle meskundu.Türklerin bu en eski yurtlarında ”kurgan” adını verdikleri mezarlarında (tulumus) yapılan arkeolojik kazılarda binlerce buluntu gün ışıgına kavuşturulmuştur.Bunlar arasında Altaylarda bulunan ”Pazırık kuargan” larının (M.Ö IV ilâ III yy. ) yapıldıklarının akabinde içine dolan yağmur sularının hemen donmasından ötürü mezar odasının içi tamamiyle donmuş dolayısıyla ölü ile beraber gömülen bütün eşya,yaklaşık 2500 yıl kadar çürümeden günümüze kadar ulaşabilmiştir.
Pazırık Halısı
Beşinci Pazarık Kurgan’ında mumyalanmış cesedin yanında 1.89x2m. kareye yakın ebatta yünden çok ince ve sık olarak Türk ilmesi ile dokunmuş bir halı bulunmuştur.Halen Leningrad ”Hermitage müzesinin” vitrinlerinde teşhirde bulunan,erişilmiyeck bir ustalıkla dokunmuş bu eşsiz eser’in 1 cm. kare 36 ilme,bir metrekare de ise 360.000 Türk ilmesi atılarak dokunduğu yapılan incelemelerden anlaşılmıştır.Altaylarda beşinci Pazırık kurganından çıkartılarn ilk Türk halısından ayrı olarak, Doğu Türkistan bölgesinde Uygur Türkleri’nin yaşadıkları bölgede bir çok küçük halı parçaları bulumuştur.İlk olarak Sir Aurel .Steib 1906-1908 yılarında bu bölgede yapmış oldugu kazılarda Lou-Lan koyu mezarlarında ve Lop-Nor’da bir Stupa’da halı parçaları bulmuştu.Bulunan bu halıların komozisyonlarını baklavalar ve şeritler, stilize edilmiş çicekler süslemekteydi.Bunların en önemlileri bügün Hindistan’da Yeni Delhi müzesinde, geri kalan iki, üç örnekte Londra’da British Museum’da sergilenmektedir.Daha sonra Von Le Coq 1913 de Doğu Türkistan’ın Turfan bölgesi ve civarında araştırmalarını sürdürürken Kızıl’da bir mabedin Kubbeli odasında bir çok değerli halı parçaları bize Asya’da gelişen ”halı sanatı” hakkında geniş ve sağlam bilgiler vermektedir.13. YY. kalan selçuklu halıları: Anadolu Selçuklularının başkenti Konya’da Alâddin Camiinde bulumuştu.Bunların adedisekiz olup halen İstanbul’da Türk ve İslam eserleri müzesinde teşhir edilmektedir.Beyşehir camii içinde bulunan diğer Selçuklu halıları ise…Bunlar üç adettir ve biri kayıptır.Bu son bulunanlar da Konya’da Mevlana Müzesin’de teşhir edilmektedir.Bütün bu Selcuklu halıları nın hepsi Türk veya Gördes düğümü adını alan çift düğümlü(ilmekli) sağlam halılar olduğu bilinmektedir.Renk ve kompozisyon bakımından bu halılar o kadar ahenkli zengin bir gelişme göstermiştir ki ,bu kadaryüksek sanat olgunluğuna ancak uzun bir gelişmeden sonra varılabileceği şüphesizdir.
Anadolu Selçuklu Halısı,13. yüzyıl,Türk ve İslam Eserleri Müzesi,İstanbul
 |