Пы роста производительности труда опережали темпы роста его оплаты



Yüklə 50,07 Kb.
səhifə1/4
tarix26.11.2023
ölçüsü50,07 Kb.
#136326
  1   2   3   4
Miqdoriy va hajmiy tahlilning uslublari qishloq hojaligidagi qo\'llanilishi


Mavzu:Miqdoriy va hajmiy tahlilning uslublari qishloq hojaligidagi qo'llanilishi

Reja:


1. O'simlikchilik rejasining dinamikasi va bajarilishini tahlil qilish
2. Ekin maydonlarining hajmi va tuzilishini tahlil qilish
3. Ekinlar hosildorligi va uning darajasini belgilovchi omillar tahlili


1. O'simlikchilik rejasining dinamikasi va bajarilishini tahlil qilish

O‘simlikchilikni tahlil qilishni uning dinamikasini, ham alohida turlar bo‘yicha, ham umuman, hosil bo‘lgan o‘zgarishlarni baholashdan o‘rganishdan boshlash maqsadga muvofiqdir.


Buning uchun qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini solishtirma narxlarda yetishtirish hajmi, shuningdek, so‘nggi 5-10 yil ichida har bir ekindan olingan yalpi hosil bo‘yicha ma’lumotlarga ega bo‘lish zarur. Ushbu ma'lumotlarga asoslanib, asosiy va zanjirli o'sish va o'sish sur'atlari hisoblanadi. (1-jadval)
1-jadval
O'simlikchilik bo'yicha prognoz ma'lumotlarining bajarilishini tahlil qilish

Dinamika yili

Qiyoslanadigan narxlarda yalpi mahsulot yetishtirish

Don ishlab chiqarish


ming so’m.

O'sish sur'atlari, %

C

O'sish sur'atlari, %



Asosiy

Zanjir


Asosiy

Zanjir

1-chi

13865

100,0

100

30660

100

100,0

2

15252

110,0

110

33726

110

110,0

3

14795

108.0

97

32806

107

97.2

4

15534

113,0

105

35260

115

107.4

5

16125

116.3

103.5

36600

120

104.4

yetishtirilgan mahsulot hajmi toʻgʻrisidagi maʼlumotlar 100 гаtuman, viloyat boʻyicha oʻrtacha koʻrsatkichlar, shuningdek, boshqa xoʻjaliklarning maʼlumotlari bilan solishtirilishi shart. Bu fermer xo‘jaligining ekin yetishtirishni ko‘paytirish borasidagi ishlariga xolisona baho berish imkonini beradi.
Fermer xo'jaligi faoliyatini baholashda butun xo'jalik bo'yicha ham, alohida brigadalar va boshqa bo'linmalar bo'yicha ham qishloq xo'jaligi mahsulotlari yetishtirish prognoz ko'rsatkichlarining bajarilishini tahlil qilish katta ahamiyatga ega. Buning uchun har bir ekin bo'yicha haqiqiy yalpi mahsulot hosildorligi prognoz ma'lumotlari bilan taqqoslanadi, rejaning bajarilish foizi va undan chetga chiqishi aniqlanadi (2-jadval).

jadval 2


Mahsulot turi

Umuman olganda, uy xo'jaligi

Brigada 1

Va hokazo.


Reja

Fakt

Rejaning bajarilishi, %

Reja

Fakt

Rejaning bajarilishi, %


Don, c

33600

36600

108.9

12700

15240

120,0




Kartoshka, c

54000

63000

116.6

26200

29344

112,0




Ozuqa, C. birliklari.

60 000

55000

91.7

21500

20425

95,0




va hokazo.






















Yalpi ishlab chiqarish, ming so’m.

14400

16125

112,0

4600

5244

114,0




Ana shu qiyosdan kelib chiqib xulosa qilish mumkinki, o‘simlikchilik tarmog‘ida ishlab chiqarish rejasi butun xo‘jalik bo‘yichagina emas, balki alohida brigadalar bo‘yicha ham bajarilmoqda.


ishlab chiqarish hajmining o'zgarishi omillari va sabablarini aniqlash kerak . Ma’lumki, ekin yetishtirish hajmi ekin maydonlarining hajmi va tuzilishiga, ekinlarning nobud bo‘lishiga va qishloq xo‘jaligi ekinlarining hosildorligiga bog‘liq. Ro'yxatga olingan omillarning har biri, o'z navbatida, bir qator sabablar va holatlarga bog'liq (2-rasm).

Avvalo, birinchi darajali omillarning ta'sir darajasini aniqlash kerak, chunki olingan mahsulot hajmi ularga bevosita bog'liq. Boshqa barcha omillar bilvosita ta'sir qiladi.


Muayyan turdagi o'simlikchilik mahsulotining haqiqiy yalpi hosilining deterministik omil modeli quyidagi shaklga ega:
BC =( S - S g) y ,
bu erda BC - jismoniy og'irlikdagi mahsulotlarning yalpi hosili;
S - ekin maydoni;
Sg - ekinlar nobud bo'lgan maydon;
Y - ekinlarning hosildorligi, c/ga.
Bu qo'shimchalar-mulplikativ tipdagi model. Omillarning ta'sirini o'lchash uchun zanjirni almashtirish, mutlaq farqlar va nisbiy farqlar usullaridan foydalanish mumkin. Jadvaldagi ma'lumotlardan foydalangan holda ularning ta'sirini hisoblash metodologiyasini ko'rib chiqamiz. 3

3-jadval
Don ekinlarining yalpi hosilini omilli tahlil qilish uchun dastlabki ma'lumotlar





Indeks

O'tgan yili

Hisobot yili

O'zgartirish




Mutlaq

Nisbiy, %

Ekin maydoni hajmi, ga

1200

1250

+50

+4,16

O'rim-yig'im maydoni, ga

1200

1220

- o'ttiz

-2.50

Hosildorlik, c/ga

28

o'ttiz

+2

+7,14

Yalpi hosil, c

33600

36600

+3000

+8,92

Har bir omilning yalpi hosilga ta'sir qilish darajasini aniqlash uchun siz zanjirni almashtirish usulidan foydalanishingiz mumkin:
BC 0 = (S Q - Sgo) • yo = (!200 - 0) • 28 = 33,600 c;
BC konv 1 = (S1 - S g o)' y o = (1250 - 0) - 28 = 35 000 c ;
VS konv2 = ( S 1 – Sg1) • U 0 = (1250 - 30) • 28 = 34,160 c;
VS, = ( S 1 – Sg1) • Y 1 = (1250 - 30) • 30 = 36,600 c.
Don ishlab chiqarishning umumiy o'zgarishi BC = BC1 - BC 0 = 36,600 - 33,600 = +3000 c,
shu jumladan o'zgarishlar tufayli:
a) ekin maydonining kattaligi - 35 000 - 33 600 = +1400 c;
b) ekinlarni yo'q qilish - 34 160 - 35 000 = -840 c;
v) rentabellik - 36 600 - 34 160 = +2440 c.
Mutlaq farq usuli yordamida bir xil natijalarga erishish mumkin:
Meas.BC S = (S1 – S0) Y 0 = (1250 -1200) -28 = +1400 d ;
O'zgartirish BC g= ( S g1 - S g 0 ) Y 0 = - (30 - 0) • 28 = -840 c;
Meas.VS U = (U1 - U 0 ) • ( S 1 – S g1) = (30 - 28) • (1250 - 30) = +2440 c
Jami +3000 c
Nisbiy farq usuli yordamida hisoblash quyidagicha amalga oshiriladi:

Faktorlar balansi: 1400 - 840 + 2440 = +3000 c.


Xuddi shunday hisob-kitoblar har bir ekin uchun amalga oshiriladi (4-jadval).

4-jadval
O'simlikchilik mahsulotlarining yalpi hosiliga omillar ta'sirini hisoblash



Madaniyat

Ekin maydoni, ga

Hosildorlik, c

Yalpi hosil, c

Yalpi hosil bo'yicha rejadan chetga chiqish, sentner


O'tgan yili

Hisobot yili

O'tgan yili

Hisobot yili

O'tgan yili

Hisobot yilining asosiy hosildorligi va maydoni bo'yicha

Hisobot yili

I

Shu jumladan tufayli



ekilgan

Ub-
ra-
Lekin




ekish

tozalangan



ekin maydoni

ekinlarni yo'q qilish

hosildorlik

Makkajo'xori

1200

1250

1220

28

o'ttiz

33600

35000

34160

36600

+3000

+1400

-840

+2440

Kartoshka

360

360

350

150

180

54000

54000

52500

63000

+9000

_

-1500

+10500

Ozuqa, k.k. birliklari

2400

2200

2200

25

26

60 000

55000

55000

57200

-2800

-5000




+2200

Natijalar olingan mahsulot hajmiga qaysi omillar ijobiy yoki salbiy ta’sir ko‘rsatganligi, qay darajada ekanligini ko‘rsatadi. Bu nafaqat xo‘jalik faoliyati natijalarini xolisona baholash, balki ishlab chiqarish hajmini oshirishning foydalanilmagan imkoniyatlarini aniqlash imkonini beradi.


2. Ekin maydonlarining hajmi va tuzilishini tahlil qilish

O‘simlikchilik yetishtirish hajmiga omillarning ta’sirini aniqlagandan so‘ng, prognoz ma’lumotlarining bajarilishini va ekin maydonlarining ekinlar bo‘yicha dinamikasini batafsilroq tahlil qilish, ekin maydonlari hajmi va tuzilishidagi o‘zgarishlarni aniqlash va ularga iqtisodiy baholash.


Ekin maydonlari strukturasining bir hil ekinlar guruhi va umuman ekinchilik uchun hosildorlikka ta'sirini hisoblash ikki yo'l bilan amalga oshirilishi mumkin: zanjirli almashtirish va mutlaq farqlar.
Zanjirli almashtirish usulidan foydalanganda (5-jadval) mahsulotning umumiy hajmi ekin maydonlarining haqiqiy va asosiy tuzilishi bo'yicha taqqoslanadi ( 1 гаhar bir ekin uchun umumiy ekin maydoni va mahsulot bir xil bo'lishi kerak):

5-jadval
Zanjirli almashtirish usuli yordamida don ekinlari tuzilishining don yetishtirish hajmiga ta'sirini hisoblash.





Madaniyat

Ekin maydoni, ga

Kesish tuzilishi, %

O'tgan yil tuzilmasi bo'yicha hisobot yilining maydoni, ga

Bir gektardan mahsulot ishlab chiqarish, c

Ekinlar tuzilishidan kelib chiqqan holda hisobot yilida umumiy ekin maydonlaridan mahsulot yetishtirish


O'tgan yili

Hisobot yili

O'tgan yili

Hisobot yili



hisobot yili

O'tkan yili

javdar

420

350

35

28

438

24

8400

10512

Bug'doy

180

250

15

20

187

28

. 7000

5236

Arpa

360

450

o'ttiz

36

375

33

14850

12375

Yulaf

240

200

20

16

250

27.5

5500

6875

Jami

1200

1250

100

100

1250

- .:

35750

34988

"5-jadvaldagi ma'lumotlarda yuqori hosil beruvchi ekinlar - bug'doy va arpa ulushining oshgani ko'rsatilgan. Shu sababli g'alla yetishtirish 762 sentnerga (35 750 - 34 988), o'rtacha hosildorlik esa 0,61 sentnerga (762) oshdi. 1250 га:) .:
Mutlaq farqlar yordamida ekinlar tuzilishining hosildorlikka ta'sirini hisoblash uchun quyidagi hisob-kitoblarni amalga oshirish kerak:



Yüklə 50,07 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin