Psixologiya

Breynstorming va uni o‘tkazish texnologiyasi
Munozaralar yuritishning yana bir shakli borki, uning
nomini rus tilida “mozgovaya ataka”, inglizchasiga -
“breynstorming” (brain storming) deb ataladi. Bizning
tilimizda bu tushunchaning aniq analogik tarjimasi yo‘q,
lekin uni “ miyaga xujum” yoki “fikrlar to‘qnashuvi”,
“fikrlar jangi” deb atash mumkin. Metodning psixologik mohiyati shundaki, oddiy munozarada bahslashuvchilar
ko‘proq ongli, asosli fikrlarni bayon etishga harakat
qiladilar. Bunda esa bahslashuvchilarga miyaga qanday
fikr quyilib kelsa, uni tanqidsiz va asoslamay erkin,
“tilga nima kelsa” aytish imkoniyati beriladi. Bu narsa
ko‘proq muammo ancha notanish, savol murakkab yoki noaniq
bo‘lgan sharoitlarda qo‘l keladi. Ya’ni, bunda “erkin assotsiatsiyalar”ga yo‘l beriladi va oxir oqibat guruhning
o‘zi ma’lum ratsional “mag‘zni” ajratib oladi.
Bu usulni birinchi marta amerikalik olim A. vsbern
30-yillardayoq taklif etgan va yirik loyihalarni rejalashtirish va oldindan uning natijalarini bashorat qilishda ma’lum yutuqlarni qo‘lga kiritgan edi. Lekin keyinchalik mutaxassislar uni faqat nestandart, o‘ziga xos
echimi bo‘lgan vazifalarni muhokama qilgandagina qo‘llash mumkin, degan fikrni bildira boshladilar. Biroq
to‘g‘ri tashkil etilgan breynshtormingning amaliy afzalliklari ko‘p. Faqat bunda quyidagi qoidalarga rioya qilish kerak:
1. Jumlalar juda qisqa bo‘lishi kerak, lekin ularning asoslanishi shart emas.
2. Har qanday jumla yoki fikr tanqid qilinishi mumkin emas, ya’ni fikrlar tanqiddan holidir.
3. Mantiqiy fikrdan ko‘ra, fantastik yoki qo‘qqisdan,
tasodifan miyada paydo bo‘lgan fikr muhimroq.
4. Fikr yoki bildirilgan qisqa mulohaza qayd etiladi.
5. Bildirilgan fikr yoki g‘oyalar u yoki bu ishtirokchiniki, deb ajratilmaydi, ya’ni ular - muallifeizdir.
6. Fikr yoki yaxshi g‘oyalarni tanlash alohida
1Stanqidchilar” yoki guruhning norasmiy liderlari tomonidan amalga oshiriladi.
Yuqoridagi guruh katta bo‘lganda bahs uyushtirishda
ham generatorlarga ushbu usulda ishlashga imkon berish
tajribada yaxshi natijalar beradi.
Breynshtorming, ayniqsa, 50-yillarda Amerika va
Fransiya davlatlarida turli texnologik muammolarni
hal qilishda keng qo‘llanilgan va uning natijalari
ko‘plab maqola va kitoblarda umumlashtirilgan. Lekin
ommaviy qo‘llashda ayrim tortishuvlar paydo bo‘ldiki,
ayniqsa, yoshlar auditoriyasida uni ishlatishdagi noqulaylik borligi aniqlandi. Ammo baribir, yuqorida
ta’kidlangandek, kishilarni faol ijtimoiy psixologik
muloqotga tayyorlash, nestandart muammelarni yechish va
odamny umuman guruhga ko‘niktirish maqsadida undan
foydalanish mumkin va bu jihatdan uning qator afzalliklari va tatbiqiy hamiyati mavjud.