Pul bozorida muvozanat

2.ASOSIY QISM
2.1. PUL TUSHUNCHASI VA UNING FUNKTSIYALARI. PUL AGREGATLARI.

Pul – iktisodiyot sub`ektlari mulkining bir turi bo`lib, mulkning boshka turlaridan ikki xususiyatiga ko`ra fark kilad: birinchidan, pul yukori likvidliliklar, ya`ni qisqa muddatda, sezilarsiz sarf - xarajatlar bilan boshka buyumga ayirboshlanish kobiliyatiga ega; ikkinchidan baxolar o`zgarmas bo`lgan sharoitda pul yoki xech qanday daromad keltirmaydi, yoki uning daromadliligi darajasi boshka mulk turlarinikidan qancha kam. Shunga karamasdan kishilar nima uchun mulk sifatida pulga egalik kilishga xarakat qiladilar? Bu savolga javobni pulning funktsiyalaridan topamiz.

Odatda pulning uch asosiy funktsiyasi mavjud deb karaladi.
Bular : 1) to`lov vositasi (almashinuv vositasi); kiymat o`lchovi vositasi, jamgarish ( boylik to`plash) vositasi.
Umumiy ekvivalentlilik, yuqori likvidlilik xususiyatlari pulni ideal to`lov vositasiga aylantiradi. Xozirgi zamon iqtisodiyotida to`lovlar uch yo`l bilan amalga oshiriladi: 1) nakd pul to`lovi; 2) bankdagi xisobvaraqlarda yozuv orqali, ya`ni nakd bo`lmagan pul ko`chirish orqali; 3) bir shaxsning ikkinchi shaxsga qarzdorliligini tasdiqlovchi xujjatlar( veksellar, karz majburiyatlari) yordamida.
Qiymat o`lchovi sifatida pullar tovarlar baxosini ifodalaydi va turli tovarlar qiymatini taqqoslash imkonini beradi.
O`z tovari uchun olgan pulini sotuvchi doim xam birdaniga ishlatvermaydi. Shu sababga ko`ra pullar ularga o`tkazilgan kiymatni saqlab turishlari juda muxim. Agar pul aytilgan xususiyatga ega bo`lsa, unda u boylik to`plash maksadida jamgariladi. Pulning bu funktsiyasini mukobil tarzda mulkning boshka turlari - obligatsiyalar, aktsiyalar, ko`chmas mulk xam bajarishi mumkin.
Rivojlangan iktisodiyot sharoitida pulning to`lov vositasi sifatidagi vazifasi jamgarish vositasi vazifasiga nisbatan muximrok ao`xamiyat kasb etadi.
Pulning yukori likvidliligi va kiymatni saklab turishi xususiyatlar barcha turdagi to`lov vositalarida bir xil emas. Nakd pullar va muddatsiz depozitlarning likvidliligi djarajasi muddatli depozitlarga yoki veksellarga karaganda yukorirok. SHu sababli pul massasi likvidlilik darajasining pasayib borishi tamoyiliga asoslangan agregatlarga bo`linadi. Rivojlangan mamlakatlarda pul massasini aniklashda - M1; M2; M3; M4 deb belgilanadigan pul agregatlaridan foydalaniladi.
Pul agregatlarining tarkibi va mikdori turli mamlakatlarda o`zaro fark kilish mumkin. Kuyida umumlashtirib olingan pul agregatlari tarkibini keltiramiz:
“M0- bank tizimidan tashkaridagi nakd pullar va tijorat banklarining
Markaziy bankdagi rezervlari;
M1 = M0 + muddatsiz depozitlar, yo`l cheklari va boshkalar;
M2 =M1 + (mikdori va muddati cheklangan) muddatli depozitlar va boshkalar ;
M3 = M2+(mikdori va muddati cheklanmagan) muddatli depozitlar va boshkalar”<sup>*</sup>
Makroiktisodiy taxlilda M<sub>1</sub> va M<sub>2</sub> pul agregatlari eng ko`p foydalaniladi. Pul agregatlarining dinamikasi turli sabablarga boglik. Masalan, daromadlarning oshishi natijasida M₁ga talab tezrok o`ssa, foiz stavkasining o`sishi natijasida M₂ va M₃ga talab M₁ga nisbatan tezrok o`sadi.