R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Birinchi, en g katta gu ru hni gom oseksu alistlar tashkil etadi.
Ikkinchi gu ru h ga giyohvand m o ddalarn i ven asiga yuboradigan giyohvandlar 
kiradi.
Uchinchi gu ru h  V III om il konsentratlarini ko'p m iqd ord a olib turadigan ge- 
m ofiliklardan tashkil topadi.
To'rtinchi gu ru h ga ko‘p m artalab qon oladigan, y an i gem otran sfuziya usuli- 
d an foydalan ad igan retsipiyentlar kiradi. Beshinchi gu ru h n i dastlabki uch g u ­
ru h ga m an su b ota-onalard an dunyoga keladigan ch aqaloqlar tashkil etadi.
Oltinchi gu ru h  birinchi uch gu ru h ga m an sub k ishilar bilan jin siy aloqa q ila­
digan geteroseksualistlardan iborat.
E tio lo g iy a si v a p ato g en ezi. O IT S qo'zg'atuvchisi retroviruslar oilasiga k ira­
d igan , in son organ izm id a yash aydigan virusdir. U ru sch a viru s im m unodefitsi- 
ta cheloveka, y a n i inson im m uniteti tanqisligi degan so zlarn in g bosh harflari 
b o lib , qisq ach a V IC H deb n om lanadi.
O IT S bilan og* rigan kasallardan V IC H n in g V IC H I va V IC H 2 degan ikki 
xil shakli ajratib olingan. V IC H quyidagi xu susiyatlarga ega:
— T-lim fotrop virusdir, C D 4 + m olekulasi V IC H uchun retseptor b o la d i va 
shu n arsa v iru s tropizm in in g aso sid a yotadi deb taxm in qilinadi;
— T -xelperlarga sitolitik ta’sir ko'rsatadi, y an i im m unitetn i nihoyatda su say­
tirib yuboradi;
— b o sh q a hujayralar, ayniqsa m onotsitlarni h am zararlay oladi;
— neyrotrop viru s b o lib , m iya va m iyachani zararlaydi.
V IC H virioni diam etri 100 n m atrofida keladigan sferadan iborat bolib, uning 
o z a g i R N K dan tashkil topgan. V irion m em bran asida turtib chiqib turadigan 
oqsil zarralaridan iborat «tikan aklari» bor.

---

Im m unitet tanqisligiga sab ab bo'ladigan viru sn in g yana b ir xu su siyati shuki, 
u od am organizm ida hujayra ichida parazitlik qilib yashaydi. V irusn in g irsiy 
axboroti hujayra yadro sida o'tib, genom iga joylash ib oladi. H u jayra bo'lingan 
m ah alda uning o'z genlari bilan birgalikda virus h am ko'payadi v a keyingi hu jay­
ralar avlodiga otadi. Shunin g n atijasida infeksiya u zo q davom etad igan , am ald a 
hujayra hayotining oxirigach a saqlan ib borad igan bo'lib qoladi. B u n d a o d a m ­
n ing hujayra apparati viru s oq sillarin i sintezlab, yangi viru s avlodlarin i paydo 
qilib boradi. V irusning m akkorligi yan a shundaki, un in g hujayralar xro m o so m a 
tu-zilm asidagi replikatsiyasi v iru sn in g perinatal dav rda q o rin d ag i bolaga 
o'tishiga yo'l ochadi, m an a sh u n arsa O IT S retroviruslarining inson populyatsi- 
yasida u zo q saqlanib turadigan bo'lib qolishiga olib keladi.
K asallikning avj olishi infeksiyalangan C D 4 + T -xelperlarning destruk- 
siyalanishiga b og'liq deb h isoblan adi. M ana shu subpopu lyatsiyan in g halok 
bo'lishi C D 4 + va C D 8 + T-hujayralar o'rtasidagi nisbat bu zilishiga olib boradi. 
C hunonchi, bularn ing nisbati n orm ad a 2:1 nn tashkil etad igan bo'lsa, O IT S m a ­
halida u kam ayib, 0, 5 gach a tushib qoladi. T-xelperlar m iqd orin in g kam ayib 
qolishi im m u n sistem a b o sh q a hujayralarining funktsiyasi izdan ch iq ish iga s a ­
bab bo'ladi, chunki lim fokin larni m akrofaglar va V -hujayralar o'sish om ili uchun 
xem otaksis om illarni h osil qiladigan m an ba C D 4 + hujayralardir. D em ak , O IT S 
m ah alida ham hujayraga aloqador, ham gu m oral im m u n javo b o'zgarib qoladi. 
Im m un sistem anin g zararlanishi o g'ir o'tadigan ikkilam chi im m unitet tanqisligi 
holati boshlanish iga olib keladi, sh un in g n atijasida o d am infeksiya va o'sm alar 
paydo bo'lishiga ju d a m oyil bo'lib qoladi. Im m un sistem asi n orm al o d am o rga­
n izm ida uchrab turadigan viruslar, bakteriyalar so d d a jonivorlar, zam bu rug'lar 
O IT S m ah alida opportun istik infeksiyalarning qo'zg'atuvchilariga aylanib q o li­
shi m um kin. O dam ga V IC H y uq qan id an keyin m an a shu qo'zg'atuvchilar jon- 
lanib, kasallik tarqoq tus olishi m um kin.
O IT S uchun xarakterli o sm a la r ham “opportun istik” bo'ladi, ch un ki ular 
H erpes gu ru h iga m an sub viruslar, en g a w a lo sitom egaliya viru si (m asalan , 
K aposhi sarkom asi) v a Enshteyn-Barr (m asalan , B-hujayrali xavfli lim fom alar) 
tufayli yuzaga kelaveradi.
P a to lo g ik an ato m iy asi. O IT Sda ro'y beradigan morfologik o'zgarishlar fa q a t