R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Siydik yo'llarida kimyoviy tarkibi har xil bo'ladigan tosh lar uchraydi. Siydik 
kisiotasidan hosil bo'ladigan silliq sariq tosh lar — uratlar; kalsiy fosfatdan iborat 
gipsdek op poqfosfatlar, kalsiy oksalatdan iborat oksalatlar sh ular ju m lasidan dir. 
O ksalatlar yuzasi notekis, g'adir-budir bo'lib, ko‘rinish dan tut m evasini eslatadi. 
U larning notekis yuzasin i qon pigm en ti qoplaydi, sh un in g n atijasida u lar gun- 
gurt, qo‘n g‘ir tusga kirib qoladi.
0 ‘t y o llarid a tosh larning quyidagi turlari uchraydi: 1) o d atd a yakka bo'ladi­
gan, ko‘kim tir sariq rangli yengil s o f D odesterin toshlar, b u lar sigara k o rin ish id a 
b o lib , alangaga tutilganda suyuqlanadi; 2) m ayda-m ayda, ko'p bo'ladigan, to'q 
yashil rangli, saiga uvalan adigan yum sh oq p igm entli tosh lar; 3) asosi xolesterin- 
dan iborat bo'lib, pigm ent oxak qatlam lari bilan o'ralib turad igan aralash tosh lar 
(26-rasm ).
Toshlar chiqarish yo'llarini bekitib qo'yib, u larn in g o'zi turgan jo yidan yuqori 
qism i cho'zilib ketishiga sabab bo'lishi m um kin. Bu n arsa o't yo'llarida o‘t pu- 
fagi istisqosi yoki sariq kasalligiga, buyrakda esa gidron efroz deb aytiladigan 
h o disaga olib keladi. B osh q a organlar: m e’da o sti bezi, so'lak bezlarinin g ch iq a­
rish yo'llarida, ichak, bronxlar, b od om ch a bezlar, tanglay chetlari, venalarning 
ichi va b osh qalard a h am tosh lar paydo bo'lishi m u m kin. Lekin u lar siydik va o't 
yo'llaridagiga qaragan da ju d a h am kam bo'ladi.
Klinik m an zarasi tosh nin g harakatchanligiga bog'liq. Tosh o'z o'rnidan 
ko'chib, chiqarish yo'liga o'tib qolgan ida u, ayniqsa yuzasi notekis, g'adir-budir 
bo'lsa, shu joyda sp azm boshlanish iga sabab bo'ladi. A na sh unday sp azm ju d a 
qattiq o g ' riq bilan birga davom etadi (jigar, bu yrak sanchig'i).
N E K R O Z
Nekroz tirik organizm toqim asi yoki organidan bir qism ining o'lishi, halok 
bolishidir. Nekroz boshlanganida toqim a yoki organ osh a qism ining hayot faoli- 
yati b ad ar to‘xtaydi. N ekroz alteratsiyaning so'nggi va qaytm as bosqich i b o lib , 
nekrobiozdan, y an i to q im ad agi qaytm as, chuqur o'zgarishlardan keyin boshla-

---

nadi. U zo q vaqtdan beri dav om etib kelayotgan nekrobiozni p atobioz deb ay­
tiladi. M asalan , ko‘p d an beri bitm ay kelayotgan yaralar, od am um um an ozib- 
to'zib ketgan m ah allarda, innervatsiya va qon aylanishi izdan ch iq qan id ay u zaga 
keladigan va h a degan d a bitaverm aydigan jarohatlar patobiotik holatlar ju m ­
lasiga kiradi. N ekrobioz holatiga tushib qolgan toqim alard a ularn ing regene- 
ratsiyaga layoqati buzilgan bo'ladi. Shu bilan birga nekrobiotik va nekrotik ja- 
rayon larn in g fiziologiya va biologiyad a odatdagicha, norm al h o d isa ekanligini 
aytib o‘tish kerak. M a’lum ki, tirik sistem alar o'zining rivojlanish davrida tinm ay 
o‘z-o‘zidan yem irilib, o‘z-o‘zidan tiklanib turadi. Chunonchi, badan terisi, hazm , 
n afas va siydik-tan osil yo'llari qoplovchi epiteliysining hujayralari tinm ay o'lib, 
regeneratsiyalanib turadi. O g‘iz bo'shlig'i epiteliysining y uzasidagin a besh m inut 
d av o m id a 500 m in gtaga yaqin o'lik h ujayralar ko'chib tushib turadi.
E tio lo g iy a si. N ekrozni keltirib chiqaradigan sabablar ikkita aso siy guruhga 
bo'linadi: ekzogen va endogen sabablar. N ekrozning ekzogen sabablariga m exanik 
shikast, y an i travm a, h addan tash qari yuqori yoki p ast harorat, elektr toki, ion ­
lashtiruvchi nurlar, kislota, ishqorlar, o g ‘ir m etallar tuzlari, m ikroorganizm lar- 
n in g tasiri kiradi. N ekrozning endogen sabablari qon aylanishining buzilishiga 
olib k eladigan jarayonlar, sh un in gdek neyrogum oral, allergik va m etabolik tus- 
d agi o'zgarishlardan iborat bo'lishi m um kin.
T asn ifi. N ekrozga sabab bo'la olad igan om illarning xiliga qarab nekrozning 
qu yidagi a so siy turlari tafovut qilinadi: 1) travm atik, ya’ni sh ikastlanish ga a lo q a­
d o r nekroz, 2) toksik, 3) trofonevrotik 4) allergik 5) tom irlarga alo q ad o r nekroz.