R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Oq infarkt atrofidagi tirik toq im ad an ro'yi-rost ajralib turadigan oqish-sariq 
ran gli tuzilm adir. K ollateral q o n aylanishi yetarlicha bo‘lm asligi bilan ajralib tu ­
rad igan buyrak, talo q d a shu xildagi infarkt ko‘p uchraydi.
Gem orragik tojli oq infarkt nekroz o'chog'i atrofiga qon quyilib qolishi bilan 
tariflan ad i. Ishem ik n ekrozning avj olish jarayon ida infarkt atrofidagi jo y tomir- 
larid a sp azm boshlanib, keyin u lar paretik ravishda kengayadi va shu joylarga 
perivasku lar tarzda qon quyuladi. G em orragik tojli o q infarkt buyrak, m iokard­
d a uchraydi.

---

Gemorragik qizil itifarktda nekrozlangan to'qim aga qon sin gib ketadi. Bu 
xildagi infarkt boshlanish ida venoz qonning dim lanib qolishi, organ tuzilishining 
xususiyatlari aham iyatga ega b o la d i. Q izil infarkt y u rak m itral n uq son i dekom - 
pensatsiyalanib qolgan m ahallarda, o'pkada h am m ad an k o ra ko'proq uchraydi. 
Bir tom ondan, o‘pkad a venoz qon n in g tobora ko'proq to'planib borishi, ikkinchi 
tom ondan bronxial o'pka arteriyalari o'rtasida anastom ozlar borligi gem orragik 
infarkt b oshlanish iga qulaylik tug'diradi. O'pka arteriyasi tarm o g'in in g y o li ber- 
qilib qolgan ida nekroz b o lg a n jo yga bron xial arteriyadan q o n o'taverib, kapil- 
Iarlarni yorib y uboradi v a alveolalar bo'shlig'iga q o n quyilib qoladi. Q izil infarkt 
ichak, taloq, buyrakda h am b o lish i m um kin.
Yurak, bosh m iya, taloq va ichak infarktlari h am m adan ko'ra ko'proq uchray­
di.
M iokard infarkti o q yoki gem orragik tojli o q infarkt b o lish i m um kin. 
Noto'g'ri sh aklda b o lish i bilan ajralib turadi. K o p r o q chap qorin ch ada v a qorin- 
chalar o'rtasidagi to'siqda uchraydi. O'ng qorinch a va yurak b o lm a la rid a k am roq 
b o lad i. N ekroz b oshlangan jo y qayerdaligiga qarab quyidagilar tafovut qilinadi:
1) subendokardial infarkt (bunda jarayon en dokard tagid a bosh lan gan b o la d i),
2) subepikardial infarkt (nekroz epikard tagida bosh lan adi), 3) tran sm u ral in ­
farkt (bu n d a infarkt butun m iokard bag'rini o‘z ichiga olgan b o lad i).
N ekroz bo'lgan jo y atrofida reaktiv yallig'lanish boshlanish i m u nosabati 
bilan en dokardda trom botik, p erikardd a esa fibrinoz karashlar paydo b o la d i. 
M iokard infarkti o'tkir ishem iya kasalligi deb h isoblan adi va ko'pincha giper- 
toniya kasalligi bilan ateroskleroz m ah alida boshlanadi.
Bosh m iyada oq infarkt b o la d i, u tabiatan kollikvatsion nekrozdir. Q on 
aylanishi sezilarli d arajad a buzilgan, venoz q o n dim lan ib turgan sharoitlarda 
nekrozga uchragan jo yg a qon shim ilishi m um kin, sh un da u tabiatan m iyaning 
qizil infarkti ko'rinishiga kira oladi (m iyaning qizil yum sh ash i). N ekroz b o lgan
joyda k istalar yuzaga kelishi m um kin. M iyaning o q infarkti ishem ik insult b o lib
hisoblanadi, u serebrovaskular kasallikning ko'rinishlaridan biridir.
0 ‘p k ad a ko'pincha gem orragik infarkt b o lad i. U o d atd a sh aklan aso si plev- 
raga qarab turgan pon aga o'xshaydi, plevrada fibrinoz karash lar p ayd o b o lad i. 
N ekrozga uchragan to'qim a zichligi bilan ajralib turadi, d o n ad or va to'q qizil 
ran gda b o lad i. Infarkt atrofida aksari o'pka to'qim asida y alliglan ish b o sh la­
nadi (periinfarkt pnevm oniyasi). O 'pkaga ko'p qon quyilgan ida gem orragiya 
o c h o g id a g i eritrotsitlar gem olizga u chrashi m u n o sabati bilan gem olitik sariqlik 
boshlanish i m um kin.
Buyraklarda infarkt buyrak arteriyasi tarm oqlari trom boem boliyasi b o lg an
hollarda boshlanadi, bu nday trom boem boliya o d atd a revm atizm , u zo q 
cho'zilgan septik endokardit, yurakning ishem iya kasalligi, gipertoniya kasal- 
iigining asorati o'laroq yuzaga keladi. Buyrakdagi nekroz o d atd a tabiatdan o q
infarkt yoki gem orragik tojli o q infarkt bo'ladi, shakli p o n aga o'xshab turadi.

---

Buyrak arteriyasining aso siy tarm o g‘i tiqilib qolgan ida buyrakda total yoki su b ­
total infarkt bo'lishi m um kin va bu nday hollar tasviriangan ham . Buyraklarda 
p o stlo q qatlam i nekrozi ham bo'lishi m um kin, organizm da gem odin am ika iz­
dan ch iqishiga (arterial bosim n in g keskin pasayib ketishi, gem orragik shok) 
b o g 'liq bo'lgan kortikal nekrozlar deb shularni aytiladi. Venoz infarktlar ham
bo'lishi m um kin.
30-rasm . T aloq infarkti.
Taloqda o q infarktlar uchraydi, bularn ing asorati n atijasida taloqning kap- 
su lasid a reaktiv yallig'lanish bosh lan adi (30-rasm ). H osil bo'ladigan fibrinoz qa- 
rash lar talo q k apsulasi, diafragm a, qo rin p ard asin in g pariyetal varag'i yoki ichak 
qo vuzloq lari o'rtasida bitish m alar p ayd o bo'lishiga olib keladi.
Ichakda o d atd a tabiatan kollikvatsion bo'ladigan gem orragik infarkt uchray­
di, bu n d a gan gren a boshlanib, ichak teshilishi va peritonit avj olishiga sabab 
bo'ladi.
N ekrozlarning oqibati har xil. N ekrozga uchragan jo y kichik, qon bilan 
ta’m inlanish esa yetarlicha bo'lgan xayrli m ahallarda o'lik to'qima sorilib, uning 
o'rnida a w a lg i to'qim a paydo bo'ladi, lekin yurak, m iya infarktlari bundan m us- 
tasn o. M iok ard da nekroz o'chog'ining katta-kichikligidan qat’i nazar nekroz 
o'rnida h am isha ch andiq to'qim a paydo bo'ladi. B osh m iyada gliom ezoderm al 
ch an d iq yoki kista yuzaga keladi.
B o sh q a organlarda kattagina nekrozlar bo'lgan m ah allarda fibroz toqim a 
o'sib, ch an d iq hosil bo'ladi; o'lgan to'qim ada kalsiy to'planib borishi ham m um kin, 
m asalan , sild a ana sh unday h o d isa kuzatiladi. N ekrotik to q im alar chala so rilgan 
m ah allard a u lar k apsula bilan o'ralib qolishi yoki sekvestrlanishi, yo bo'lm asa, 
m utilatsiya n atijasida tirik to'qim adan ajralib tushishi m um kin. M asalan, m oxov 
kasalligi bilan og'rigan kishilarda m utilatsiya boshlanib, oyoq yoki qo'lning bir 
qism i uzilib tushishi ham m um kin.
Shunday qilib, nekroz oq ibatida qu yidagi h odisalar kuzatiladi:
1) to'qima, organning nekrozga uchragan qism i to'la- to'kis regeneratsiyalanishi,
2) n ekrotik toq im a bilan alm ashinib, chandiq hosil bo'lishi,
3) inkapsulatsiya,

---

4) petrifikatsiya,
5) to'qim aning yum sh ab qolishi (bunday h o d isa m iok ard d a bo'lsa - m iom a- 
latsiya deb, bosh m iyada b o ls a - ensefalom alatsiya deb ataladi),
6) sekvestrlanish,
7) m utilatsiya.
N ekrozning organizm uchun aham iyati uning katta-kichikligiga, qayerdaligi- 
ga, qanday asoratlar berishi m um kinligiga, organizm h alok b o lg a n qism in in g 
shu organizm uchun qan day aham iyat tutishiga bog'liq. M asalan , teri n ekrozi bir 
qad ar katta bo'lganida h am o rgan izm da aytarli funktsional o'zgarishlarni keltirib 
chiqarm aydi, vaholanki, yu rak qorinchalari o rasid agi to'siqning G iss tutam i 
(yurakning o'tkazuvchi sistem asi) o'tadigan kichik joyidagi nekroz ham yurak 
to x tab qolishiga olib kelishi m um kin.
N ekroz n atijasida organ funktsiyasi susayib qolishi h am m um kin (gipo- 
funktsiya). O rganizm halok b o lish i ham m um kin, m asalan , m iya stvoli soha- 
sidagi ishem ik n ekrozda kattakon infarkt boshlanib, bu n in g asorati o la ro q yu za­
ga kelgan o'tkir anevrizm a yorilib ketganida sh unday b o la d i. N ekroz b o lg a n
jo y irib, yiringlab ketsa, u h old a organizm da u m um iy infeksiya boshlanish xavfi 
tug'ilishi m um kin.
0 ‘LIM
H ar qanday kasallik h ar xil oqibat bilan tugaydi. K asalliknin g en g q ay g u li 
oqibati olim dir. 04 im organizm hayot faoliy atin in gb ad ar to'xtab qolishi, h ar q an ­