Raqamli axborotlarni qayta ishlash va yaratish texnalogiyalari

! - 
tushunmadim. 
4-Ilova 
 
 
Dars yakunlari bo‘yicha beriladigan savollar. 
O‘tgan mavzu 
Yangi mavzu 
Mustahkamlash 
jami 
2ball 
1 ball 
2ball 
5 ball 
Zamonaviy shaxsiy kompyuterlarning imkoniyatlari keng ekranli 
videoma’lumotlarni to’laqonli tasvirlash uchun etarli bo’lmagani 
uchun bu ma’lumotlarni zichlashtirishga majbur bo’ladilar. Bu 
amal oddiy ma’lumotlarni zichlashtirishdan farqli o’laroq, mos 
ma’lumotning to’laqonligini yo’qotadi. 

---

114 
 
1 Windowsning standart dasturlari yordamida ovoz yozing 
2. Sound forge dasturida audio faylni ovozini qalinlashtiring 
3. Adobe Audition dasturini o`rnating va audio faylni import qiling. 
 
 

---

115 
 
12-ma'ruza: Multimedia namoyishi. 
Reja: 
1. Tovushli fayllar. 
2. Tovushli fayllar formati. 
Fayl (inglizcha fayl zanjiri) - har qanday jismoniy muhitda saqlangan 
ketma-ket ma’lumotlar to‘plamidir. Shunday qilib, foydalanuvchi kerakli 
narsani topishi uchun faylning nomi bor. Kompyuterni "ajratib turadigan" fayllar 
uchun formatga qat'iy bog‘liq bo‘lgan kengaytmalar mavjud. Va agar har bir 
narsa fayl nomi bilan aniq bo‘lsa: biz o‘zimizni (masalan, 2011-yilgi ta'tildan 
olingan fotosuratlar) o‘zimizga tayinlaymiz, unda fayl formatlari yanada 
nozikdir. Shunday qilib, bu format tizimga tegishli bo‘lgan fayl turini va qaysi 
dasturni ochish mumkinligini tushunishga imkon beradi. Masalan, musiqa 
fayllari  musiqa muharrirlari bilan ochiq, matn tahrirlovchisi bilan matnli hujjat 
va h.k. Har bir fayl formati uchun ushbu faylni ochish mumkin bo‘lgan dastur 
mavjud va bu juda tushunarli, chunki fayllar ba'zi bir shaklda, ba'zi dasturlarda 
yaratilganligi sababli, hech bo‘lmaganda bitta dasturda faylni ochishingiz 
mumkin degan ma'noni anglatadi. 
Biroq, kompyuter faqat formatlar (kengaytmalar) bo‘yicha fayllarni ajratishi 
kerak emas, foydalanuvchi formatlar haqidagi bilimlardan ham ko‘p narsalarni 
o‘rganishi mumkin - hech bo‘lmaganda siz qaysi fayl (masalan, musiqa, video, 
matn, arxiv) (taxminan, ko‘p hollarda buni bilish kerak bo‘lmasa-da) operatsion 
tizim o‘zi fayl formatini kengaytma bilan taniy oladi va kerakli dastur). Xo‘sh, 
fayl formatlari qanday? 
Odatda, formatlarning barcha turlari turli guruhlarga bo‘lingan: arxivlar, musiqa 
fayllari, videolar, matnli fayllar. Keling, har bir toifani batafsil ko‘rib chiqaylik. 
Arxivlar ma’lumotlaringizni eng qulay shaklda o‘tkazish va saqlash uchun 
mo‘ljallangan. Pochta va RAR kabi formatlarda taqdim etilgan ikkinchisiga 
katta siqish nisbati, ya'ni agar siz bir xil fayllardan birini arxiv qilsangiz, u holda 
RAR siqilishida u og‘irroq bo‘ladi - va arxiv qanchalik kichik bo‘lsa, unchalik 
zarur emas saqlash maydoni va uzatish kamroq vaqt va kamroq tarmoqli 
kengligi uzatish kanalini oladi. 
Ovozli fayllar MP3 yuqori siqish nisbati bilan ajralib turadi va ovoz sifati 
yo‘qotilishi mumkin. Microsoft o‘z echimini taklif qiladi - bu siqishni 
ishlatmaydigan WAV formati, chunki ovoz sifati yuqori bo‘lib qoladi, lekin 
fayllar juda ko‘p disk maydoni oladi. Multimedia - kompyuterlarning zaruriy 
elementi, tovushni qayta ishlovchi tovush platasidir. Tovush platasiga, tovush 
chiqarish vositasi, akustik tizimlar yoki yakka tinglagichlar, hamda audio 
ma’lumotlarni kiritish uchun xizmat qiladigan mikrofonlar ulanadi. Tovush 
platasiga shuningdek magnitofon, elektr musiqa qurollari kabi boshqa 
audiokomplektlar ham ulanishi mumkin. Video bilan to‘laqonli ishlash uchun 
videoma’lumotni kompyuterga mos shaklga va asliga qaytaruvchi moslama - 

---

116 
videokarta zarur. Unga videoka-mera, videomagnitofon va televizor kabi 
moslamalar ulanishi mumkin. Ammo videoshakllarni kompyuterda qayta ishlash 
bilan odatda tor doiradagi mutaxassislar shug‘ullanadi xolos. Aksariyat 
foydalanuvchilar uchun videoelementlarni monitorda ifodalay olish etarli 
bo‘ladi. Bunday masalani hal etish uchun har qanday zamonaviy kompyuterda 
mavjud bo‘lgan videoadapter va monitor etarlidir. Tovushli (audio) va ayniqsa 
videoma’lumotni kompyuterda saqlash uchun taqqoslaganda nihoyatda kichik 
sig‘imlar kerak bo‘ladi. Shu bois multimedia sifatiga ega bo‘lgan dasturiy 
mahsulotlar (o‘quv qo‘llanmalari, ma’lumotnoma, entsiklopediya, hordiq 
chiqarishga mo‘ljallangan turli dasturlar) odatda kompakt disklarda tarqatiladi. 
Bunday mahsulotlardan foydalana olishimiz uchun CD-ROM deb ataladigan 
jamlovchi zarur bo‘ladi. U bo‘lmasa kompyuterni muhokama etilayotgan 
ma’nodagi imkoniyatlari, kompyuter o‘yinlari bilan chegaralanadi. Tovush va 
video bilan ishlashni istagan foydalanuvchilar multimedia mahsulotlari 
kompyuter ma’lumotlari uchun mo‘ljallangan doimiy xotiraga hamda SHKning 
mikroprotsessori, operativ xotirasi va videotizimga yuqori talablarni qo‘yishini 
bilishlari lozim. Bunday yuqori sifatlar ayniqsa videoma’lumotlar bilan 
ishlashda zarurdir. Tabiiyki kelajakda bu yo‘nalishdagi talablar yanada ortadi. 
Zamonaviy 
shaxsiy 
kompyuterlarning 
imkoniyatlari 
keng 
ekranli 
videoma’lumotlarni to‘laqonli tasvirlash uchun etarli bo‘lmagani uchun bu 
ma’lumotlarni zichlashtirishga majbur bo‘ladilar. Bu amal oddiy ma’lumotlarni 
zichlashtirishdan farqli o‘laroq, mos ma’lumotning to‘laqonligini yo‘qotadi. 
Videomagnitofonlarni zichlashtirish uchun texnik hamda dasturiy vositalar 
mavjud audioma’lumotlarni ham zichlashtirish mumkin, mos hajmlar katta 
bo‘lmagani uchun bu amal unchalik dolzarb emas.