Rehberlik I. BÖLÜM ÖĞrenci KİŞİLİk hizmetleri ve rehberliK

IX. BÖLÜM

REHBERLİĞİN ÇEŞİTLERİ

Rehberlik, genel olarak, hizmetin kişiye ya da gruba verilişine, rehberliğin fonksiyonuna ve rehberliğin yapıldığı alana göre sınıflandırılabilir.

A. Kişi Sayısına Göre

Rehberlik ve danışma eğer bir seferde yalnız bir bireye yapılıyorsa, yâni psikolojik yardım oluşumu, danışman ile birey olarak problemli danışan arasında yürütülmekte ise buna "bireysel rehberlik" denir. Danışman eğer bir grup kişiye birden aynı anda psikolojik hizmet vermekte ise buna da "grup rehberliği" denir. 2. Bölümde tanımlandığı üzere rehberlik, esas itibariyle bireyseldir. Grup rehberliğinin de sonal amacı, bireysel rehberliğe gitmektir.

B. Rehberliğin Fonksiyonuna Göre

Rehberliğin yapıldığı alanlara göre gruplandırılmasını yeterli bulmayan bazı yazarlar rehberliği, gördüğü hizmet fonksiyonuna göre isimlendirmişlerdir. Koos ve Kefauver (1952), rehberliği, fonksiyonuna göre

a) uyum sağlayıcı (adjustive) ve

b) yöneltici (distributive) olarak ayırmaktadırlar. McDaniel (1956, s. 11-13), bunlara bir de

c) ayarlayıcı (adaptive) fonksiyonu eklemektedir.

1. Uyum Sağlayıcı Fonksiyon

Her okulda, her sınıfta bazı öğrenciler olabilir ki bunlar gerçekten büyük problemler içindedirler. Ciddî sıkıntıları olan bu çocuklar sayıca çok değildir. Ama bunların hemen ele alınıp problemlerinden kurtarılmaları gerekir. Bu çeşit öğrencilerin bazıları, kendi arzuları ile danışmana başvururlar.Ama bazıları da ya çekinir ya da sıkıntılarından haberdar bile değillerdir, özellikle küçük sınıflarda bu uyumsuz öğrencilerin çoğunu öğretmenin ve danışman'ın bulup çıkartması ve ele alması gerekir.Bunların uyum problemleri, danışman'ın teşhis ve tera-pötik teknikleri kullanmasını gerektirir. Danışman, problemli kişiyle danışmaya girişir. Onunla danışma görüşmeleri yapar, daha uygun bir yere yerleştirir, ya da özellikle ilkokul sınıflarında oyun terapisi, grup terapisi gibi tekniklere başvurarak çocuğun kendini ve problemini anlıyarak problemden kurtulmasına yardım eder. Tabiatiyle öğrencilerin hepsi bu çeşitten kapsamlı bir danışma ilişkisine ihtiyaç göstermez. Rehberlik programı, az sayıda fakat ciddî problemleri olan bu öğrencilerle daha çok uğraşarak onların uyum sağlamalarına yardım eder. Yani rehberliğin bu fonksiyonu, problemli öğrencilere tedavi hizmeti vermek olmaktadır.

2. Yöneltici Fonksiyon

Bireysel farklar üzerinde dikkatle duran danışma ve rehberliğin, diğer önemli bir fonksiyonu da, her bireyin kendine en uygun ve en yeterli doyum sağlayıcı bir geleceğe hazırlayan bir alana yönelmesine ve orada başarıyla gelişme göstermesine yardım etmektir.Bu fonksiyon, ikisinin bütün yeteneklerini, ilgi ve ihtiyaçlarını, kişilik yapısını ve sahip olduğu imkânları bulup çıkartmaya ve kişinin bunları bilip anlamasına ihtiyaç gösterir. Bu çeşit rehberlik, tabiatiyle, bütün öğrencilerin muhtaç olduğu bir rehberliktir. Bütün öğrencilerin bireysel niteliklerine göre gelişmeye ve bir mesleğe, bir geleceğe yönelmeye ihtiyacı vardır. Rehberlik, kişinin niteliklerini ve toplumun insangücü ihtiyaçlarını dikkate alarak bir fonksiyonunu yapar.

3. Ayarlayıcı Fonksiyon

Rehberliğin üçüncü fonksiyonu da, gençliğin yetişme programını hazırlayanlara yardım etmektir. Rehberlik, gençliğin en iyi yetişmesini sağlamak için, onların ilgi, ihtiyaç ve yeteneklerine en uygun düşecek eğitim faaliyetlerinin programda yer almasında program yapımcılarına ve eğitim plânlayıcılarına yardım eder.Öğrencilerle yakın temas kurmuş olan danışman, onların problemlerini, bireysel niteliklerini, umularını ve özlemlerini bildiği gibi, toplumda mevcut imkân ve şartlarını, toplumun ülkü, istek ve değerlerini de bilmektedir. Bu çok faktörlü ortamda, gençlerin karşılaşacakları sorunları da en yakından tahmin edebilmektedir. Bu sebeplerle, bireyi tanıma ve sonucu-izleme servisleri yoluyla toplamış olduğu bilgileri, olguları, gözlemleri, program yapıcılarının dikkatine ve hizmetine sunar. Bu bilgiler, olgular ve gözlemler, program yapıcılarının program geliştirme ve iyileştirmede en önemli dayanağı olmaktadır.

Mortensen ve Schmuller (1966, s. 9-12), rehberlik için dört ana fonksiyon belirlemektedir: Kişiyi anlama fonksiyonu, geliştirme fonksiyonu, düzeltme fonksiyonu ve bilgi sağlama fonksiyonu. Bu da gene rehberlik ve danışmayı fonksiyonlara göre tasnif etmenin başka bir şeklidir.

a) Bireyin kişiliğini geliştirecek yol ve imkânları bulmak için her-şeyden önce onun hakkında bilgi toplamak, toplanan bilgileri tahlil ve terkip ederek değerlendirmek gerekir. Bu, kişiyi anlama fonksiyonudur.

b) Çocuğun en iyi şekilde gelişebilmesini sağlıyacak anlayış, davranış, düşünce ve tavırları okulda yerleştirmek ve bu gelişmeyi engelliyecek faktörlerden sakınmak için girişilen çalışmalar da rehberliğin geliştirme fonksiyonu olmaktadır. Bu fonksiyon, aynı zamanda bir önleyici (preventive) fonksiyondur. Bu sebeple, rehberliğin bu fonksiyonu, okuldaki müfredat programı ile çok yakından ilgilidir.

c) Önleyici ve geliştirici fonksiyona rağmen, okulda bazı arızalı ve problemli öğrenciler olur. Rehberlik, bu gibi öğreticilerle psikolojik danışmaya girişir, test uygular, psikoterapi yapar, grup terapisi gibi tedavi yöntemleri uygulayarak yardım eder. Bu yardımlar, uzmanlık isteyen yardımlardır. Bu da rehberliğin düzeltici (remedial) fonksiyonudur.

d) Öğrencinin okul, çevre ve değişik hayat durumlarına uyum sağlaması için çeşitli mesleklere ve üst okullara ait bilgilere ihtiyacı olur. Rehberlik programı, ihtiyaç duyulan bu bilgileri bireye ve ona yardım edenlere sağlar. Bu da rehberliğin bilgi sağlama fonksiyonudur.

Dikkat edileceği gibi, bu dört fonksiyon, daha önce açıklanmış olan uyum sağlayıcı, yöneltici ve ayarlayıcı fonksiyonlar içinde mevcuttur. 9-1. Tablo, bu yazarların hazırladığı rehberlik fonksiyonlarını, bu fonksiyonlara hizmet edecek kişi, servis ve teknikleri göstermektedir, incelemeye değer.

C. Rehberliğin Yapıldığı Problem Alanına Göre

Rehberliği,bir de, ele alınan problemin ilgili olduğu genel alana göre sınıflandırmak mümkündür. Rehberlik disiplininin yeni gelişmeye başladığı yıllarda, rehberliğin; sağlık rehberliği, meslekî rehberlik, mâlî rehberlik, dinsel rehberlik, karakter rehberliği. ... gibi problem niteliğine göre isimlendirildiği de literatürde görülmektedir. Bu çeşit bir adlandırmada listenin problem çeşitlerine göre uzayıp gideceği aşikârdır (Tan, 1955). Bu sebeple, daha genelleştirici bir tasnif yolu aranmıştır. Rehberlik ve danışma, özellik gösteren genel nitelik alanlarına göre a) eğitsel rehberlik, b) meslek rehberliği, ve c) kişisel psikolojik problemlerle ilgili rehberlik olarak sınıflandırılması daha uygun olmaktadır.

Böyle bir tasnife de tabiatiyle sadece bilimsel inceleme kolaylığı için gidilmektedir. Gerçekte, insan varlığı, bütün yönleri ile bir bütündür. Onun problemi de o bütün içinden bir durumdur. Bu sebeple rehberlik ve danışma oluşumu da bir bütündür. Bir eğitsel problemin meslek seçimi planlanması ve eğitimi ile ilgisi vardır. Böyle bir durumda eğitim problemini meslek seçme ve plânlama probleminden ayırmak mümkün değildir, ikisi içice olabilir. Aynı şekilde, meslek danışması için başvuran bir çocuğun meslek seçme problemi de kişisel-psikolojik problemlerle içice olabilir. Yukarda yapılan rehberlik tasnifi, sadece inceleme kolaylığı ve mantığı içindir.