RevvâDÎler (iv-v/x-xi. YÜZyil)

1. Muhammed b. Hüseyin (Ebü’l-Heycâ) 
İranlı tarihçi Ahmet Kesrevî’nin ifadesine göre, bölgeye gelişlerinin üze-
rinden geçen uzun bir süreden sonra ilk defa Revvâdîler’le ilgili bilgi veren 
kişi İslâm coğrafyacısı İbn Havkal’dır. Onun kaydettiğine göre İbn Havkal, 
Sûretü’l-arz  isimli eserinde Revvâdî Ebu’l-Heycâ ile ilgili bilgi vermiştir.  O, 
Ebu’l-Heycâ’yı Revvâdîler’den saymıştır.
241
 
Revvâdîler hakkında bize bilgi veren bir diğer kaynak ise Osmanlı tarihçisi Mü-
neccimbaşı Ahmed b. Lütfullah’ın Câmi‘u’d-düvel isimli eseridir.  Câmi‘u’d-düvel hem 
IV/X. ve V/XI. asır Azerbaycan tarihinin hem de Revvâdîler’le ilgili bilgilerin yer al-
dığı kıymetli bir eserdir. Viladimir Minorsky’nin,  Studies in Caucasian History isimli 
 
237
 Clifford Edmond Bosworth, The Political And Dynastic History Of The Iranian World (A.D. 1000-
1217), (Cambridge: Cambridge University Press, 1968), 32; a.mlf, İslam Devletleri Tarihi: kronoloji 
ve soykütüğü el kitabı, 112-113;: yine a.mlf, “Rawwadids”, The Encyclopaedia of Islam New Edition 
(Leiden: E. J. Brill, 1995), 8: 469. 
238
 Bu hususla ilgili bk. Eduard Ritter de Zambaur, Manual de geneologie et de chronologie pour L’his-
toire de L’Islam (Hannover, Librairie Orientaliste Heinz Lafaire, 1927), 180. 
239
 Şerifli, IX. Asrın İkinci Yarısı- XI. asırda Azerbaycan Feodal Devletleri, 272.  
240
 Şerifli, IX. Asrın İkinci Yarısı- XI. asırda Azerbaycan Feodal Devletleri, 275. 
241
 Kesrevî Tebrîzî, Şehriyârâni Gomnâm, 168. 

---

− Revvâdîler − 
 
 
~ 68 ~ 
eserinde, Müneccimbaşı Ahmed Dede’nin,
242
 Câmi‘u’d-düvel’inde bulunan anonim 
 Târihü’l-bâb  el-ebvâb
243
  isimli  yazmaya  istinat  ederek  verdiği  bilgilere  göre 
Revvâdîler yeniden tarih sahnesine çıktıkları zaman onların ilk lideri Muham-
med b. Hüseyin’di. Muhammed b. Hüseyin er-Revvâd bu esnada Azerbay-
can’ın bazı kısımlarının yöneticisiydi. O, Sellârî Merzubân b. Muhammed’in 
hapiste
244
 olmasından (337/948) istifade ederek Azerbaycan’ın bir kısım böl-
gelerinde hâkimiyeti ele geçirmeyi başardı.
245
 
Ünlü  İslâm coğrafyacısı İbn Havkal  (ö. 367/977) Sûretü’l-arz  isimli ese-
rinde Azerbaycan’la ilgili bölümde Revvâdîler’den Ebü’l-Heycâ el-Revvâd’la 
ilgili bilgi vermektedir. Onun kaydettiğine göre Meyânec, Hûnec, Daharakan, 
Hoy, Selmas, Tebriz, Berzend, Beylekân birbirine yakın büyüklükte ve birbi-
rinden zengin Azerbaycan şehirleridir. Ahar ve Vezikân şehirleri  de Ebü’l-
Heycâ  el-Revvâd’ın  elinde  bulunan  şehirlerdir.  Bu  iki  şehrin  meyvesi  bol, 
ağaçları sık, nehirleri bol suludur. Bostanları, çiçekleri, çiftçileri ile bereketli, 
içecek suları temiz ve boldur. Burada meyveler ve yiyecekler bedava denecek 
kadar ucuzdur. Şehirlerin her tarafı güzelliklerle doludur.
246
 Ermeni nümiz-
matör  Aram  Vardanyan,  Revvâdî  paralarıyla  ilgili  çalışmasında  Ebu’l-
 
242
 Müneccimbaşı Ahmed Dede 1631 senesinde Selânik’te doğdu. 1668 senesinde Osmanlı Sultanı 
IV.  Mehmet  tarafından  İstanbul’a  davet  edildi.  Padişahın  musahibi  görevinde  bulundu. 
Arapça, Farsça ve Türkçe şiirler yazsa da ona şöhret getiren umumi tarihe dair kaleme aldığı 
Câmi‘u’d-düvel isimli eseri oldu. Bk. Ahmet Ağırakça, “Müneccimbaşı, Ahmed Dede”, Türkiye 
Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2006), 32: 4-6. 
243
 Târihü’l-bâb el-ebvâb isimli yazmayla ilgili bk. Zeki Velidi Togan, “Azerbaycan Tarihi Coğraf-
yası”, Azerbaycan Yurt Bilgisi 1/1 (Ocak 1932), 38; ayrıca bk. Nevzat Keleş,  Şeddâdîler Devleti 
Tarihi (Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2014), XVI-XVIII. 
244
 Sellâr Merzubân b. Muhammed b. Müsâfir, Buveyhî hükümdarı Rüknüddevle tarafından 948 
senesinde  Kazvin  yakınlarında  yapılan  savaşta  yenilerek  esir  alındı  ve  Sümeyrim  kalesine 
atıldı (948-953). Merzubân b. Muhammed, 953 senesinde annesinin de yardımlarıyla Sümey-
rem kalesinden kaçtı. Bk. Ebü’l Hasan İzzedin Ali b. Muhammed b. Abdülkeri İbnü’l-Esîr, İslam 
Tarihi: el-Kâmil fi’t-tarih tercümesi, trc. Ahmet Ağırakça (İstanbul: Bahar Yayınları, 1987), 8: 411; 
Güner, “Müsâfirîler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 32: 68-70. 
245
 Viladimir Minorsky, Studies in Caucasian History, 167-168; Stephen Album, “Notes on the coi-
nage of Muhammad ibn al-Husayn al-Rawwadi,” Revue numismatique 6/14 (1972), 99; Mehme-
tov, Azerbaycan Tarihi, 240; Şerifli, IX. Asrın İkinci Yarısı- XI. asırda Azerbaycan Feodal Devletleri, 
278-279. 
246
 İbn Havkal, Sûretü’l-arz, 336-337.
 

---

− Asif Adilov − 
 
 
~ 69 ~ 
Heycâ’yla  ilgili  yukarıda  İbn  Havkal’dan  verdiğimiz  bilgileri  naklettikten 
sonra  Ebu’l-Heycâ’nın,  Muhammed  b.  Hüseyin  olacağını  kaydetmektedir. 
Vardanyan’a göre o devirde Ermeni kaynaklarında Muhammed b. Hüseyin 
kendi ismiyle değil de hep Ebu’l-Heycâ (savaşın babası) lakabıyla anılmak-
taydı.
247
 Ebu’l-Heycâ ismi bu dönemlerde övgü nitelikli bir lakap olarak kulla-
nılmaktaydı. Muhammed b. Hüseyin er-Revvâd’ın, Ebul-Heycâ olduğu kesin 
olarak tespit edilemese de onun bu lakaptan istifade etmesi mümkün görül-
mektedir.
248
 
Kısa bir zaman sonra Sellârî lideri Merzubân b. Muhammed 342/953 se-
nesinde annesinin de yardımları ile Sümeyrem kalesindeki hapisten kurtula-
rak Azerbaycan’a döndü.
249
 O, 344/955 yılında Azerbaycan bölgesinde hâki-
miyeti yeniden ele geçirdi. Merzubân b. Muhammed bölge emirlerinden ver-
giler toplamaya başladı ve Ebu’l-Heycâ er-Revvâd (Muhammed b. Hüseyin) 
da diğer bölge emirleri gibi ona vergi ödedi. Ebu’l-Heycâ er-Revvâd’ın, hâki-
miyeti altındaki Ahar ve Vezikân ve civar bölgeler için ödediği vergi 50.000 
dinar idi. Vergiyle beraber Merzubân’a hediyeler de verdi.
250