Râhatoğlu ve vakfiyesi Doç. Dr. İsmet kayaoğlu I- rükneddin hattâb ve râhatoğullari ailesi

A. EXTERIOR:

The exterior facades of the mosque are constructed with cut-stone and finished with cut-stone cornices at top. The octagonal drum which sits over the main body-walls also constructed with cut-stone and carries the dome. 'Under-over' tiles are the covering material of the dome.

A timber construction with timber roof, sloping towards North, is attached to the building at the north wall, which seems as a later - addition.

The minaret which is connected to the building at north -west corner, is also constructed with cut-stone and composed of an octagonal base and cyclindrical shaft. The balcony (şerefe) is extended by triangular almond-like projections of cut-stone. 'Petek' (the upper part of the minaret) is also of cut-stone and cyclinrical.

The inscription - plate takes place over the main entrance - door of the building, stating the date of construction as 1772.

- THE EAST FACADE:

The facade which measures 11.17 meters in lenght and 6.25 meters in height, constructed with cut-stone and has a simply profiled cut-stone cornice at the top. The upper portion of the south-east corner is cut diagonaliy, approximately 2.00 meters long in east direction and parallef to the drum wall above. The cornice of thls section posesses the similar cornice as the main body wall, at a 1.29 meters lower level.

A rectangular framework created by a simple profile, 1.30x2.36 meters in dimensions includes the rectangular lower window opening, which measures 0.77x 120 meters. They are totally three in number on this facade. The two upper windows, 0.60x0.95 meters in dimentions and topped with pointed, stone arch. The inner portions of the relieve arches resting over the lintels of the lower windows are filled with cut-stone and iron-railing is observed within the rectangular openings, whereas timber lattices exist within the upper windows.

The timber construction of the later - addition (portico) adjointed to the facade at North.

- THE SOUTH FACADE:

The facade presents the same characteristics as the East Facade in terms of construction style and material as well as the elements. It measures 11.14 meters in lenght and approximately 6.25 meters in height. The diagonal cut which is observed on the upper part of the Southeast corner, also exists on the south-west corner too. The elements of the facade are the two rectangular lower and two, pointed - arched upper windows which are entirely same as the windows of the East facade.

- THE WEST FACADE:

The facade, builted with the same material and technique as the previous ones, and exactly same as the East facade in terms of the elements. The only difference is the existance of the minaret at northest end of the facade. The octagonal base of the minaret is 3.75 meters high and built with cut - stone with a cut - stone cornice at the top. The

wwww

cyclindrical shaft has two bracelets, one being at bottom and the other at top. The transition to the projected balcony (şerefe) which has a height of 12.75 meters from the ground is obtained by means of four rows of triangular almond - like extentions of cut - stone. The balustrade of the balcony is also of cut-stone and 0.95 meter high. The upper portion of the balcony (petek) has a height of 3.64 meters. It is cyclindrical and of cutstone. The exit to the balcony is through a rectangular opening at the south.

At northest end of the facade the later-added portico, 6.26 meters long takes place.

- THE NORTH FACADE:

The facade measuring 15.72 meters in lenght and 3.50 meters in height is the facade of the later-added portico. It is composed of five timber arches all in different width and height which sit over six timber columns in also different sizes. The portion of the facade above the arches, up to the timber fascia covered with timber. Timber railing exists in between the timber columns which stand over the stone bases.

- THE DRUM:

The octagonal drum, one side being 4.40 meters in lenght and 1.37 meters in height, sits over the main body walls and constructed with cut-stone. Similar to the main body walls, the drum walls also end with a simply profiled cut - stone cornice.

B. INTERIOR:

The'main prayer hall' of the building is in form of a square-planned and domed space. Transition from square-body to hemi - spherical dome is obtained by means of the tromps, existing at the corners, insides of which ornamented with fluetes in triangular cross-sections. A band of «kalem işi» painting with very basic motives is present at the skirt of the dome.

The elements of the east and the west walls are the rectangular lower windows which are topped by stone lintels and two upper windows which are located within the relieving arches of the side walls. An original plaster-window (alçı içlik) is observed at one of the upper windows.

'Mihrab' is placed at the center of the south wall. Semi-circular 'mihrab' niche (0.52 m. deep) is topped by five rows of simply outlined stalactites and surrounded by a framework formed by profilation. Two lower windows are at two sides of 'mihrab', whereas the upper ones are placed over it.

The northem part of the main prayer-hall is divided into two vertically by means of the balcony (mahfel), which is reached by the staircase at north -east corner. It rests over sîx timber columns, two of which being adjacent to the side walls and five timber arches. It makes a rectangular projection towards south.

Through the door, existing at the center of the north wall, which is topped by a stone arch in semi-circular form, is entered to the portico (son cemaat yeri). The space is covered with a roof of timber construction. The flat timber ceiling makes a dome-like elevation over the entrance of the main prayer -hall. (See photo. 6)

The floor of the space which measures 6.57x15.72 meters in plan, is covered with stone. The exact places of the stone columns, belonging to the original portico are detected due to the traces present on the floor covering. The middle portion of the stone covering is lower than the two sides.

The south wall of the portico, which is the north wall of the main prayer-hall, is entirely built with cut-stone in the same manner as the other exterior walls of the maln body. The white - washed facade is divided into three parts by means

wwww

of the four arches of which only the beginnings are uncovered at the present. The upper portions of the arches are hidden by the timber roof.

The entrance door is located at the center of the middle portion of the wall. An inscription-plate, containing five rows of arabic-script in two parts, is over the semi-circular arch of the entrance. A band of low-relief, containing floral motives and three rosettes takes place above the inscription-plate. All of these elements, including the door itself are enveloped within a rectangular fra-mework, created by a simple profile, over which another inscription-plate is recognizible.

The left and the right portions of the facade contains the lower windows which are seen on the other exterior facades too and small 'mihrab' niches, being one at each side. The niches are also within a rectangular framework which exist around all of the windows and the door.

The rectangular entrance of the minaret is at the westest end of the facade. A pointed-stone arch (relieving arch) is seen over the stone lintel of the door. The rectangular framework is also visible around this opening too.

BİBLİYOGRAFYA

- Akşit Oktay -Likya Tarihi, İstanbul 1967.

- Akurgal Ekrem - Ancient Civilizations and Ruins of Turkey, İstanbul 1973.

- Antalya İl Yıllığı.

- Arseven C. Esat - Türk Sanatı Tarihi, İstanbul.

- Belleten - Cilt 15.

- Evliya Çelebi Seyahatnamesi - Cilt IX - İstanbul 1935.

- Erten, Süleyman Fikri - Tekelioğulları, Antalya 1955.

- Erten, Süleyman Fikri - Antalya Livası Tarihi, İstanbul 1939.

- Erten, Süleyman Fikri - Antalya Vilayeti Tarihi, Cilt I-II.

- Kahvecioğlu Ahmet - Kaş, Ankara 1973.

- Konyalı, İ. Hakkı - Alanya, İstanbul 1946.

- Onat Burhanettin - Turistik Antalya, Basın Yayın ve Turizm Genel Md. Yayını.

- Riefsthal R. M. - Türkish Architecture in Southwesterm Anatolia, Cambridge 1939.

- Saraçoğlu Hüseyin - Akdeniz Bölgesi.

- Texier Charles - Asle Mineur, Paris 1862.

- Texier Charles - Küçük Asya.

- Türkiye Ansiklopedisi, Cilt III.

- Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler I - Ankara 1972.

- Uzunçarşılı İ. H. - Anadolu Beylikleri, Ankara 1947.

- Yüksel İ. Aydın - Ayverdi E, H. - Osmanlı Mimarisi, İstanbul 1976.

wwww

Resim 2: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, dış güney görünüşü.

Resim 3: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, dış batı görünüşü.

wwww

Resim 4: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, minaresi.

Resim 5: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, Son cemaat mahalli.

wwww

Resim 6: Antalya Kaş kasaba Köyü Camii, giriş kapısı.

Resim 7: Antalya Kaş Kasaba Köyü camii, inşa kitâbesi.

wwww

Resim 8: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, mihrabiye detayı.

Resim 9: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, minare giriş kapısı detayı.

wwww

Resim 10: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii mihrabı.

Resim 11: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, iç görünüş, mahtel detayı.

wwww

Resim 12: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, ana mekân tromp detayı.

Resim 13: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii alçı içlik pencere detayı.

wwww

Resim 14: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, son cemaat mahalli, yıkım sonucu çıkan izler.

Resim 15: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, son cemaat mahalli, restorasyon sırasında.

wwww

Resim 16: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, kuzey görünüş, restorasyon sonrası.

Resim 17: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, son cemaat mahalli, restorasyon sonrası.

wwww

Levha 1: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, rölöve projesi, 1. plan.

wwww

Levha 2: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, restorasyon projesi, 1. plan.

wwww

Levha 3: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, rölöve projesi, 2. tambur planı.

wwww

Levha 4: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, restorasyon projesi, 2. çatı planı.

wwww

Levha 5: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, rölöve projesi, 3. A-A kesiti.

wwww

Levha 6: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, restorasyon projesi, 3. A-A kesiti.

wwww

Levha 7: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, restorasyon projesi, 4. B-B kesiti.

wwww

Levha 8: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, rölöve projesi, 4. B-B kesiti.

wwww

Levha 9: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, rölöve projesi, 5. kuzey cephe.

wwww

Levha 10: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, restorasyon projesi, 5. kuzey cephe.

wwww

Levha 11: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, rölöve projesi, 6. batı cephesi.

wwww

Levha 12: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, rertorasyon projesi, 6. batı cephesi.

wwww

Resim 18: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, güney görünüş (Restorasyon sonrası).

Resim 19: Antalya Kaş Kasaba Köyü Camii, güney görünüş (Restorasyon sonrası).

wwww

UŞAK'DA BİR KÖPRÜ KİTÂBESİ ÇANLI KÖPRÜ

(H. 653-M. 1255)

Orhan DENGİZ^*

Okunuşu :

Essultanî

Bena hazihi imara Emir Sipah Salar Şüca'eddin Kızıl bin Nuhbe (?) edamallahu sümuvvehu… cemaziyelûlâ sene selâsetin ve hamsine ve sittemie.

Türkçe manası:

Bu imareti, H. 653 (M. 1255) yılında Nuhbe (?) oğlu Emir Sipah-Salar Şücaeddin Kızıl yapmıştır. Allah onun yüceliğini daim kılsın.

«Çanlı Köprü» Uşak - Denizli il yolu Özerinde ve Uşak'dan 5 km. uzaklıkta Banaz Çayı'nın bir kolu olan «Dokuzsele» deresi üstünde bulunmaktadır (Resim: 1). Köprü; tek gözlü olup, boyu 8, eni 3, yüksekliği 5 metre, sivri kemerli ve taştan yapılmıştır¹. Köprünün güneye bakan tarafına, resimde görüldüğü şekilde bir kitâbe yerleştirilmiştir. Kitâbenin yazısı Selçuklu devri yazısıdır. Yazı bozuk ve girift olduğu için okunmada güçlük çekilmektedir².

Çocukluğumda bu köprünün üzerinden çok geçtim. Elli yıl içindeki her geçişimde bu kitâbeyi gördüm ve merak ettim. 1939 yılında Üniversitede okuduğum sırada hocam Prof. Mükrimin Halil Yinanç'ın müsaadesiyle kitâbeyi inceledim³. Bu kere, Türkler'in Batı Anadolu'ya

____________________________________________________________________________

^* Milli Eğitim Eski Bakanı

¹ Cevdet Çulpan (Emekli General), Türk Taşköprüleri, Ortaçağdan Osmanlı devri sonuna kadar, TTK., Ankara 1975, s. 222.

² Kitâbenin fotoğraftan okunması ve bazı hususların açıklanmasında, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv ve Yayın Dairesi Başkan Yardımcısı Ahmet Hamdi Karabacak'ın büyük yardımları olmuştur.

³ Bu inceleme yazısının İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Şubesinin, eğer muhafaza ediliyorsa (Zeynep Hanım konağı bir yangın geçirmiş ve tamamen yanmıştı), kütüphanesinde olması lâzım.

wwww

Resim 1: Uşak-Denizli Yolu üzerinde Çanlı Köprü.

yerleşmeleri konusundaki merakım dolayısıyla kitâbeyi, daha geniş bir görüş içinde sunma arzusunda bulundum.

Kitâbe E's-Sultânî (Al-Sultan) kelimesiyle başlıyor (Resim 2-3). Bu tarihlerde yazılmış Selçuklu kitâbelerinde, bu kelimeden önce Sultan’ın adının yazılması âdet olduğu halde, bu kitâbede yazılmamış olması dikkati çekiyor. Kitâbeyi meydana getiren taşın, Sultan'ın adını ihtiva eden kısmının kırılmış olması ihtimali üzerinde de duruldu. Köprü üstünde ve resimde yapılan incelemede böyle bir kırılmanın olmadığı anlaşılmaktadır. Tesbit ettiğimize göre Konya'da da buna benzer, Sultan'ın adının yazılmadığı, E's-Sultânî ile başlıyan bir kale kitâbesi varmış. Bu konu ile ilgili diğer bir izah daha yapılabilir sanıyorum :

Kitâbedeki 1255 yılı, Sultanlardan İzzettin Keykâvus II (1246-1259 üç def’ada), Rükneddin Kılıçarslan IV (1248-1266 üç def’ada), Alaeddin Keykubat II (Saltanata iştiraki bir isimden ibaret kaldı) nin bazan müşterek, bazan da yalnız başına Saltanat sürdükleri zamana rastlamaktadır. Müşterek Saltanatın devam ettiği 1249-1254 yılları içinde Hutbe ve Sikkelerde üç Sultanın adı birarada yazılıp zikredilmiş ise de, kitâbelerde ekseriya Büyük Sultan sıfatıyla yalnız İzzettin Keykâvus II. nin adının yazıldığı da⁴ malûmdur. Böyle olmakla beraber köprü kitâbesini yazan veya yazdıran kimsenin bu Saltanat karışıklığında Sultanın adını yazmaktan imtina ettiği de hatıra gelebilir.

Kitâbenin birinci satırında «Bena hazihi imara» sözü vardır. Selçuk devri köprü kitâbelerinde «İmara» yerine «cisir» veya «kantara» kelimelerinin kullanıldığı biliniyor. Acaba daha önce bu kitâbe bir binaya kondu da sonradan oradan sökülüp getirilerek bu köprü üzerine mi yerleştirildi gibi bir soru da akla gelmektedir. Bu köprünün yakınında Selçuklulardan kalma bir eser veya eser bakiyesi

____________________________________________________________________________

⁴ Osman Turan, İslâm Ansiklopedisi, İzzettin Keykâvus II. maddesi, Cilt VI. sahife 642.

wwww

Resim 2: Uşak-Çanlı Köprü Kitâbesi.

mevcut değildir. 5 km. uzakta bulunan Uşak şehri içindeki bir binadan alınan bir kitâbenin oradan buraya nakledilmiş olduğunu düşünmek de mümkün olamıyor. Köprünün görünüşünden hiç tamir görmediği de anlaşılmaktadır. Bütün bu mülâhazalarla kitâbenin bu köprüye ait olduğunu kabul etmek gerekiyor.

Kitâbenin birinci ve ikinci satırındaki «Emir Sipah-Salar Şücaeddin bin Nuhbe»⁵ yazısından köprünün «Nuhbe oğlu Emir Sipah-Salar Şücaeddin Kızıl» tarafından yaptırıldığı, kitâbe tarihinin de kitâbe sonundaki «sene selâsetün ve hamsine ve sittemie cümlesinden Hicri 653 (Milâdi 1255) olduğu anlaşılmaktadır. Tarihten önceki bölüm olan dua kısmında da bir kelime okunamadı.

1255 yılında buraya köprü yaptıran «Emir Sipah-Salar Şücaeddin Kızıl» kim dir? Kitâbeden Şücaeddin Kızıl'ın bir Selçuk Emiri bulunduğu ve askeri rütbesinin de Sipah-Salar - Ordu Başkumandanı olduğunu öğreniyoruz⁶.

1939 yılında kitâbenin fotoğrafını ve kurutma kâğıdı ile bizzat köprüde çıkardığım tıpkı baskıyı, Prof. Mükrimin Halil Yinanç'a gösterdiğim zaman merhumun; «Bu tarihlerde Kızıl adında Ankara'da bir Emir vardı. Bu emir bir zaman Batı Anadolu'da Uç beyi olarak vazife görmüş olabilir.» dediğini hatırlıyorum. Bu hatırlama beni 1255 tarihinden önce veya sonra Ankara'da bulunmuş «Kızıl» adındaki Emir veya Beyler'i araştırmaya sevketti. Bunlardan:

1. İzzettin Keykâvus I. ile Alâeddin Keykubat I. in 1211 yılındaki Saltanat mücadelesi sırasında, Keykubat Ankara kalesine sığınmış, Keykâvus da kaleyi muhasara etmişti. Bir yıl süren muhasaradan sonra Keykubat'ın «Hayatına ve şehir halkına dokunmamak ve malla-

____________________________________________________________________________

⁵ Bu kelime «nuhbe» şeklinde okunabildi. Başka türlü de okunabilir sanıyorum.

⁶ M. Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 3, s; 235. M. E. Basımevi, İstanbul 1971.

wwww

rını müsadere etmemek şartıyla teslim olabileceği» haberini göndermesi üzerine Keykâvus, yanında bulunan Sayf Al-Din Ay-Aba, Husam Al-Din Çoban, Sayf Al-Din Kızıl gibi Büyük Emirler ile müşavereden sonra bu talebi kabul ederek ordusu ile şehre girdi»⁷ ifadesindeki Büyük Emir Seyfeddin Kızıl'dır.

2. «Alâeddin Keykubat I. in devri Selçuk Saltanatının en parlak safhalarındandır. Bu sırada Ankara bir hudut şehri değildi. Kızıl Bey'in Vali bulunduğu bu sırada Engürü suyu üzerinde bu güne kadar payidar olmuş bulunan Akköprü inşa edildi (H. 619, M. 1222)»⁸ ifadesindeki Vali Kızıl bey'dir.

3. Ankara'da Çubuk çayı - Engürü çayı üzerinde bulunan Akköprü ile ilgili diğer bir yazıda «Kitâbe metninden; köprüsün, zamanında Anadolu'da pek çok mimarî eser meydana getirilen Alâeddin Keykubat I. zamanında yaptırılmış olduğu anlaşılmaktadır. Köprü yapıldığı sırada Ankara Valisi Seyfeddin Kızıl bey idi»⁹ ifadesindeki Vali Seyfeddin Kızıl Bey'dir.

4. Kızıl Bey Camii (Mescidi) ile ilgili diğer bir yazıda: «Kızıl Bey Camii Ankara'da şimdiki Ziraat Bankası binasının bulunduğu yerde idi. Banisi Kızıl Bey, Anadolu Selçuk Ümerasından olup I. İzzettin Keykâvus'un Ümerasından bulunmuştu. Bu camiin minberini Germiyanoğlu Yakup bin Alişir yaptırmıştır (H. 699, M. 1299)»¹⁰ ifadesindeki Selçuk Ümerasından Kızıl Bey'dir.

Bu bilgiler sonunda şu neticeye ulaşmak mümkündür:

XIII. asrın ilk yarısında Anadolu Selçuklu Devleti'nin Büyük Emirlerinden Seyfeddin kızıl Ankara'da Vali olarak bulunmuş, Sultan İzzettin Keykâvus I. in diğer büyük emirlerle olan müşaveresine iştirak etmiş, Alâeddin Keykubat I. zamanında da Vali bulunduğu sırada Çubuk çayı üzerindeki Akköprü yapılmıştır. Kızıl Bey Camii (mescid)'ini yaptıran da o tarihleri takip eden zamanda muhakkakki Vali Seyfeddin Kızıl idi¹¹. Uşak'ta Çanlı Köprü'yü yaptıran Şücaeddin Kızıl ile Seyfeddin Kızıl'ın isim ayrılığı dolayısıyla de bir münasebetinin bulunmadığı aşikârdır. Öyle ise Çanlı Köprü kitâbesindeki Emir Sipah Salar Şücaeddin Kızıl, Selçuklu Devletinin XIII. asır ortalarında yaşamış değerli bir emiri ve bir Uç kumandanıdır.

Anadolu Selçuklu Devleti'nin Kösedağ mağlubiyetinden sonra (1243), doğudan devamlı olarak gelen Moğol tazyiki ve hakimiyeti karşısında hem Devlet hem de Beyler olarak Batıya doğru kaymağa ve oralarda yerleşmeğe başladığı sırada Sultanların, muhakkak kuvvetli bir zat olan Şücaeddin Kızıl gibi değerli bir Emiri Uç beyi olarak ve ordu kumandanı, vazife ve rütbesi ile Batı Anadolu'ya, Uşak civarına göndermiş oldukları anlaşılmaktadır. Emir Sipah Salar Şücaeddin Kızıl, muhakkak ki Selçuklu Devleti'nin Batı'da yerleşmesinin bir ifadesi olarak Çanlı köprüyü inşa etmek imkânını da bulmuştur.

Bu köprü, yapılmasını takip eden yıllarda Germiyanoğullarının, Uşak'tan itibaren Sivaslı, Çivril, Işıklı, Denizli… taraflarına vaki istilâ yolu üzerinde bulunması dolayısıyle de ehemmiyet kazanmıştır. Bugün tesbit ettiğimiz asıl ehemmiyeti de, bu kitâbeli köprüden başka, Uşak'ın daha batısında, Anadolu Selçuklu Devleti zamanında bu tarihten önce yapılmış, tarihi belli bir eserin, herhangi bir yerde mevcut olmayışıdır.

____________________________________________________________________________

⁷ Osman Turan, İslâm Ansiklopedisi, Keykâvus, I. maddesi, Cilt VI, sahife 634.

⁸ Besim Darkot, İslâm Ansiklopedisi, Ankara maddesi, Cilt I. sahife 442.

⁹ Muzaffer Erdoğan, Tarihî Köprülerimizden Akköprü, Karayolları Bülteni, 1963, sayı 150, sahife 28.

¹⁰ İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Kütahya Şehri, İst. 1932, sayfa 71. Ord. Prof. İ. Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri, Germiyanoğulları bölümü, Ankara 1969, II. baskı.

¹¹ Her nekadar Cami minberinin 1299 yılında Germiyan oğlu Yakup Bey tarafından konulduğu kaydı mevcut ise de o zaman yapılan cami veya mescidlerde Cuma ve Bayram nazamı kılınma müsaadesi alınıncaya kadar minberin yapılmadığı gözönüne alınırsa camiin 1299 dan çok önce ve muhakkak ki XIII. asrın ortalarında o tarihlerde Ankara'da vali olarak bulunan Seyfeddin Kızıl tarafından yaptırılmış olması ihtimali çok kuvvetlidir.

wwww

Resim 3: Uşak-Çanlı Köprü Kitâbesi.

wwww

wwww

KAYSERİ'DE KİTABELERİNDEN XV. VE XVI. YÜZYILLARDA YAPILDIĞI ANLAŞILAN İLK OSMANLI YAPILARI

Mehmet ÇAYIRDAĞ

GİRİŞ:

Merhum üstad Halil Edhem'in Tarih-i Osmanî Encümeni külliyatından olan «Kayseriye Şehri Mebani-i İslamiye ve Kitabeleri» isimli kıymetli eserleriyle, Kayseri'nin XIV. yüzyıl sonuna kadar olan Türk-İslam tarihini, bu devirde Şehirde yapılmış binalar ve kitabeleri ile ele alarak tetkikinden sonra, bu konuda, binaları, daha ziyade mimari ve sanat yönleri ile inceleyip büyük eserler veren Albert Gabriel, «Monuments Turcs D'Anatolie» serisinin ikinci kitabı olan «Kayseri - Niğde» kısmında, Kayseri'nin XV ve XVI. yüzyıllara ait bazı binalarını kitabeleriyle yayınlamıştır. Bunlardan başka son zamanlarda sanat ve mimari konularında yayınlanan bazı kitap ve makalelerde Halil Edhem'in ele aldığı devre veya sonraki devirlere ait bazı binaların sanat, mimarî ve tarihî yönleri üzerinde durulmuştur¹. Biz burada, «Kayseriye Şehri»ne, bir bakıma şerh olmak üzere, XV ve XVI. yüzyıllarda Kayseri'de yapılmış binaların şimdiye kadar neşredilmemiş veya neşredildiği halde asılılarında bazı değişiklikler gördüğümüz kitabelerini, bu devrin tespit edebildiğimiz tarihçesini² ve bahis

____________________________________________________________________________

¹ Mahmud Akok - Tahsin Özgüç, Kayseri'de Dört Mezar Anıtı, Türk Etnografya Dergisi, S. XII -1969. s. 17-52; Üç Selçuklu Âbidesi, Belleten, S. 86, s. 251-260; Alayhan, Öresün Han Hızır İlyas Köşkü, Belleten, S. 81, s. 139-148; Kayseri'de Tuzhisarı Sultanhanı Köşk Medrese ve Alaca Mescid, Türk Arkeoloji Dergisi, S. XVII - 2, 1988; Mahmud Akok, Kayseri Şehri Tarihî İç Kalesi. Türk Arkeoloji Dergisi, S. XXIII-2. s. 5-38; Aptullah Kuran, Anadolu Medreseleri, Ank. 1969; Metin Sözen, Anadolu Medreseleri, İst. 1972; Oktay Aslanapa, Türk Sanatı, İst. 1973, K. Erdmann, Das Anatolische Karavansaray Des 13. J. H., Teill. Berlin 1962; Mahmud Akok, Kayseri'de Huand Mimari Külliyesi, Türk Arkeoloji Dergisi, S. XVI -1-1. s. 5, 12; Haluk Karamağralı, Kayseri'de Huand Camiin Restitüsyonu, İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXI, s. 199 vd.; Erol Yurdakul, Son Buluntulara göre Kayseri'de Hunat Hamamı, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S. II, s. 141- 151; Gönül Öney, Hacı Kılıç Camii ve Medresesi, Belleten, C. XXX, S. 119, s. 377 vd. Bu konuda daha geniş bir bibliyografya tesbit edilebilir.

² Kayseri'nin XV. ve XVI. yüzyıllara ait geniş tarihi, Başbakanlık ve Vakıflar arşivleri, H. 895 yılından itibaren mevcut olan şehrin şer'i mahkeme sicilleri ve diğer kaynaklar araştırılarak meydana getirilebilir. Bu konuda çalışmalarımız bulunmaktadır.

wwww

konusu binaların mimarî durumlarını vermeye çalışacağız.

Bu asırlarda Kayseri'de yapılmış binaların bir kısmı, tamamen veya az şekilde değişikliğe uğramış olmakla beraber halen mevcut, bir kısmı tamamen ortadan kalkarak kitabeleri Kayseri Müzesi deposunda bulunmakta, bazısının kitabesi yok fakat vakfiyelerden bu devirde yapıldığı anlaşılmakta, nihayet bir kısmının da ne kitabesi, ne de binası kalmamış, ancak kayıtlardan bu devirde yapıldığı anlaşılmaktadır.

Kayseri’de genellikle birçok siyasî karışıldıkların meydana geldiği ve küçük beylerin idarede olduğu bu devirde büyük ve yüzyıllar boyu değiştirilmeden veya büyük tamirler görmeyecek, kalıcı binalar yapılamamıştır. Osmanlı devrinde Kayseri, Selçuklular zamanındaki önemini kaybetmiştir.