Sahibkarliq fəALİYYƏTİNİN İNKİŞafinda döVLƏTİn rolu seyfullayev Rusif Rafiq oğlu

SAHİBKARLIQ FƏALİYYƏTİNİN İNKİŞAFINDA DÖVLƏTİN ROLU
Seyfullayev Rusif Rafiq oğlu
dos. Vəliyeva Lalə Müsəllim qızı
[e-mail]

Xülasə: Bütün səviyyələrdə biznes mühitinin formalaşdırılmasında aparıcı rol iqtisadi strategiya və siyasəti işləyib hazırlayan, qanunvericilik bazasını yaradan, milli istehsalçıların daxili və dünya bazarlarında rəqabət üstünlüklərinin reallaşdırılması üçün şərait və mexanizmlər yaradan dövlətə məxsusdur.

Açar sözlər: biznes mühiti, dövlət, sahibkarlıq, iqtisadiyyat.
Əlverişli biznes mühitinin formalaşması və inkişafı bir çox amillərdən asılıdır. Lakin bu amillərin müxtəlifliyi içərisində regionda əlverişli biznes mühitinin yaradılmasında ən mühüm rolu xeyirxah siyasi mühit, iqtisadi və siyasi hakimiyyət institutlarının sabitliyi oynayır. Biznes mühitinin formalaşmasında və inkişafında digər mühüm amil hüquqi amildir. Sahibkarlığın qanunvericiliklə tənzimlənməsi mexanizmi federal və regional səviyyədə qəbul edilmiş qanunvericilik və normativ aktlara əsaslanan hüquqi dəstəkdən asılıdır. Bunlara federal qanunlar, hökumət və federal hökumətin normativ aktları, dövlət standartları, yerli hakimiyyət orqanlarının qayda və qərarları və s. daxildir. Qanunvericilik bazası dövlətlə sahibkarlar arasında münasibətlərin aydın qaydalarını müəyyən edir. Hüquqi amillər bütün siyasi hadisələrin əsas faktorları olan eyni dövlət orqanları tərəfindən yaradıldığı üçün siyasi mühitlə müəyyən əlaqədədir.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, ölkə inkişafdan nə qədər çox geri qalırsa, infrastrukturun yaradılmasında, resursların səfərbər edilməsində, sosial-iqtisadi inkişafın prioritetlərinin müəyyən edilməsində, milli iqtisadiyyatda proporsiyaların və münasibətlərin əldə olunmasında dövlət orqanlarının rolu bir o qədər böyükdür. Beləliklə, əminliklə deyə bilərik ki, bu gün ölkədə dövlət və sahibkarlar daimi qarşılıqlı əlaqədədirlər, bu zaman dövlət cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasında iqtisadi, sosial, siyasi və digər münasibətlərin tənzimləyicisi kimi çıxış edir. Bundan əlavə, o, təkcə təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinin mənfi nəticələrini məhdudlaşdırmaq üçün deyil, həm də dövlət tənzimlənməsinin müxtəlif mexanizmləri vasitəsilə onların səmərəli inkişafına şərait yaratmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur [3].
Əlverişli biznes mühitinin yaradılması prosesində göstərilən funksiyaları həyata keçirmək üçün dövlətdən bir sıra vəzifələri həll etmək tələb olunur:
1) ümumi iqtisadi siyasətin işlənib hazırlanması və əlverişli iqtisadi mühitin yaradılması;

2. 
   sahibkarlığı stimullaşdıran normativ-hüquqi bazanın yaradılması;
   
3. 
   sahibkarlıq subyektlərinin elmi-texniki və texnoloji mühitinin inkişafının təmin edilməsi;
   

4) təbii və digər ehtiyatların sahibkarlıq fəaliyyətinin bütün iştirakçıları arasında bölüşdürülməsi proseslərinin tənzimlənməsi və onlardan istifadəyə nəzarət

5. 
   sahibkarların müdafiəsinin fəaliyyət mexanizminin formalaşdırılması;
   
6. 
   sahibkarlıq fəaliyyətinin qanuniliyini, optimallaşdırılmasını və səmərəliliyinin artırılmasını təmin etmək məqsədilə onun həyata keçirilməsinə nəzarət [1].
   

Biznes mühitinin formalaşması və inkişafı prosesində amillər və şərtlərlə yanaşı, dövlət tənzimləmə vasitələri də ətraf mühitə təsir göstərir. Sahibkarlıq fəaliyyətinin tənzimlənməsi alətlərinə özəl investorların cəlb edilməsi, sahibkarlıq fəaliyyətinin iqtisadi stimullaşdırılması rejiminin formalaşdırılması, dövlət dəstəyi region üçün prioritet sahələrin rəqabət potensialının artırılması proqramları daxildir. Regionda əlverişli biznes mühitinin yaradılması üçün maliyyə alətlərinə ənənəvi olaraq müxtəlif səviyyəli büdcələrdən birbaşa maliyyə ayırmaları, sahibkarların fərdi ödənişlərdən ixtisar edilməsi və ya azad edilməsi daxildir. Üstəlik, hər bir region özünəməxsus təbii, sosial-iqtisadi və digər şəraitdən asılı olaraq özü üçün müəyyən edə bilər: ilk növbədə sahibkarlıq fəaliyyətinin hansı sahələrinin maliyyə-iqtisadi təminatı inkişaf etdirilməlidir [2]. Sahibkarlığın dəstəklənməsi üçün mövcud vasitə lizinq sxemlərindən və uzunmüddətli icarələrdən, o cümlədən kənd təsərrüfatının diqqət mərkəzində olan regionlarda aqrolizinqdən istifadə ola bilər. Lizinqdən istifadə yerli hakimiyyət orqanlarının dəstəyi ilə birləşdirilə bilər. Nəticədə fermerlər məhsul yığımı zamanı texnikadan istifadə etmək imkanı qazanır və yalnız kənd təsərrüfatı məhsulları satılandan sonra pulu qaytarmağa başlayırlar. Buna görə də, kredit və ya lizinq maliyyələşdirmə sxemini seçərkən, adətən, sonuncuya üstünlük verilir. Sahibkarlıq fəaliyyəti, özü də bir qrup müəssisənin və ya bir şəxsin mal vəsaitinin idarə edilməsi, inkişaf etdirilməsi, inkişaf perspektivlərinin araşdırılması, sənaye, ticarət və xidmətlərin təmin edilməsi, yeni biznes layihələrinin hazırlanması və bunların həyata keçirilməsi kimi məqsədlər üzərindən aparılır. Dünya üzrə sahibkarlıq fəaliyyəti son illərdə bir çox dövlətlər üçün əsas iqtisadi fəaliyyət kimi qəbul edilmişdir. Dövlət isə, sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişafında ən əhəmiyyətli rolu oynayan təşkilatlardan biridir. Dövlət, sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişafı üçün təşviqat və məhsuldarlığı artırmaq üçün tədbirlər həyata keçirir. Bununla yanaşı, dövlət sahibkarlıq fəaliyyətinin inkişafı üçün lazım olan məlumatları təmin edir, müxtəlif məhsul və xidmətlərin satışı üçün şərait yaradır, sahibkarlara maliyyə və kredit təmin edir, qanunvericiliyi yaradır və sahibkarların fəaliyyətləri üçün tələb olunan infrastruktur və sənaye bölgələri yaradır.


Ədəbiyyat
1. Antipova O.M. İnvestisiya fəaliyyətinin hüquqi tənzimlənməsi. M.: Volters Kluver nəşriyyatı, 2007.- s.96.
2. Bazar iqtisadiyyatının dövlət tənzimlənməsi / Red. V.I.Vidyapina. - "İqtisadi ədəbiyyat" nəşriyyatı QSC, 2002. - s.25.
3. Bozhko, V. P. Müəssisələrin maliyyə dayanıqlığının idarə edilməsi / V. P. Bozhko, S. Yu. Balıçev // İqtisadiyyat, statistika. Vestnik UMO. - 2016. – N. 4. - s. 33–37.