Şefkat, sevecenlik, acıma ve sevgi duygusu anlamına gelmektedir (TDK).
Şefkat, sevecenlik, acıma ve sevgi duygusu anlamına gelmektedir (TDK).
Önceden kullanılan ikincil travmatik stres bozukluğu (McCann 1990) kavramına alternatif olarak “Şefkat Yorgunluğu” veya “Eşduyum Yorgunluğu” olarak önerilmiştir (Figley 1995).
Her iki terim de travma yaşayan afetzedelere yaptıkları müdahaleler veya onlarla yaşadıkları terapötik karşılaşmanın etkilerini tanımlamaktadır.
Yardım etmek ruhu tüketir.
Yardım etmek ruhu tüketir.
Travma yaşamış insanlara yardım etmek çok değerli bir uğraşıdır. Mesleği icabı travmatik insanlarla çalışan profesyoneller genellikle mesleki yaşamları içerisinde erkenden farkederler ki, travmatik deneyim geçirmiş insanlara profesyonel, özenli ve anlayış dolu bir yaklaşım onlara iyi gelir ve yardımcı olur. Acı çekenlere ümit aşılamak, onlara güven vermek ve yardım edileceğine dair teminat vermek başarı ile sonuca götürür. Ama yardım etmek de risklerle doludur. Yardım edenler de bazen travmatik insanlarla yakınlaşmadan ötürü hissettikleri acı altında ızdırap çekerler. Yardım etme yoluyla karşılaşılan risklerin en başlıcası yardım edenlerin de travmatik insanlarla yakınlaşmadan onlara ruhen dokunmaktan ötürü acı altında ızdırap çekmeleridir, bu yolla ikincil travmaya maruz kalan yardım edenler hiç istemedikleri halde travma yaşamış danışanlarının acılarının devamına da sebep olabilirler
A. Aşağıdaki yollardan biriyle (ya da birden çoğuyla), gerçek ya da göz korkutucu bir biçimde ölümle, ağır yaralanmayla karşılaşmış ya da cinsel saldırıya uğramış olma:
A. Aşağıdaki yollardan biriyle (ya da birden çoğuyla), gerçek ya da göz korkutucu bir biçimde ölümle, ağır yaralanmayla karşılaşmış ya da cinsel saldırıya uğramış olma:
(1) Doğrudan örseleyici olay(lar) yaşama. (2) Başkalarının başına gelen olay(lar)ı, doğrudan doğruya görme (bunlara tanıklık etme) (3) Bir aile yakınının ya da yakın bir arkadaşının başına örseleyici olay(lar) geldiğini öğrenme. Not: Aile bireyinin ya da arkadaşının gerçek ölümü ya da ölüm olasılığı kaba güçle ya da kaza sonucu olmuş olmalıdır. (4) Örseleyici olay(ların)ın sevimsiz ayrıntılarıyla, yineleyici bir biçimde yada aşırı bir düzeyde karşı karşıya kalma (örn. insan kalıntılarını toplayan ilk kişiler; çocuk sömürüsünün ayrıntılarıyla yeniden yeniden karşılaşan polis memurları).
Not: Böyle bir karşı karşıya gelme, işle ilgili olmadıkça, elektronik yayın ortamları, televizyon, sinema ya da görseller aracılığıyla olmuş ise bu tanı ölçütü uygulanmaz.
Bu değişiklikle dolaylı maruz kalma daha fazla vurgulanmıştır.
Olaya doğrudan maruz kalanlar
Olaya doğrudan maruz kalanlar
Mağdurların aileleri yakınları
Arama kurtarma çalışmalarında görev alanlar
İlk tıbbi müdahaleyi yapan sağlık çalışanları
Ruh sağlığı çalışanları
Olayın etkilerini medyadan izleyenler
Ciddi biçimde strese yol açan ya da trajik bir olaya tanık olan, bu olaya ilişkin bilgiye sahip olan ya da olay sonrası yardım çalışmalarında bulunanların tepkisi (Lerias ve Byrne, 2003)
Ciddi biçimde strese yol açan ya da trajik bir olaya tanık olan, bu olaya ilişkin bilgiye sahip olan ya da olay sonrası yardım çalışmalarında bulunanların tepkisi (Lerias ve Byrne, 2003)
Doğal afetler, savaşlar, büyük kaza, yangınlar gibi olaylarda görev yapan yardım çalışanları, yaptıkları iş nedeniyle, yaşamsal tehdit içeren görevlerde yer alabilmekte, travmatik sahnelere maruz kalabilmekte ya da iş arkadaşlarının kaybına tanık olabilmektedir.
Çoğu çalışma doğrudan maruz kalanlara yapılmıştır.
Türkiye’de ilk kez dolaylı travma çalışması Sivas’ta yapılmıştır. Olaya doğrudan maruz kalanlarla dolaylı olarak maruz kalan hastane çalışanları arasında belirtilerin ortaya çıkması arasında bir fark yok iken kronikleşme olaya doğrudan maruz kalanlarda daha yüksek olarak bulunmuştur.
Marmara depremi sonrasında yapılan bir çalışmada hastane çalışanlarında TSSB yaygınlığı %2.7, depresyon yaygınlığı %1
Marmara depremi sonrasında yapılan bir çalışmada hastane çalışanlarında TSSB yaygınlığı %2.7, depresyon yaygınlığı %1
Sağlık çalışanları diğer hastane çalışanlarına oranla daha yüksek oranda TSSB (Acicbe, 2003)
Kocaeli 112 ekibinde yapılan bir çalışmada travmatik stres belirtileri %10-29
Ruhsal tedaviye gereksinim duyanların oranı %9 (Çakmak ve ark, 2004)
Kocaeli itfaiye çalışanlarında TSSB %8.5(Duruduygu ve ark, 2003)
Nedenleriyle daha olumsuz etkilendikleri (Aker, 2006)
Daha önce yaşanmış, yapılan görevden bağımsız travmatik olayların TSSB’de en yüksek belirleyici (Yılmaz ve Şahin, 2007)
İki arkadaşımla yürüyordum, güneş batıyordu ve birden gökyüzü kan rengine büründü. Durdum, kendimi çok yorgun hissediyordum, trabzanlara yaslandım. Siyah-mavi vadi üzerinde kan ve ateşten bir dil gibi uzanmış bulutlar ve şehir… Arkadaşlarım yürümeye devam etmişlerdi ve ben ürpertici bir kaygıyla kalakalmıştım, doğanın içinden gelen o sonsuz çığlıkla ürpermiştim.”
İki arkadaşımla yürüyordum, güneş batıyordu ve birden gökyüzü kan rengine büründü. Durdum, kendimi çok yorgun hissediyordum, trabzanlara yaslandım. Siyah-mavi vadi üzerinde kan ve ateşten bir dil gibi uzanmış bulutlar ve şehir… Arkadaşlarım yürümeye devam etmişlerdi ve ben ürpertici bir kaygıyla kalakalmıştım, doğanın içinden gelen o sonsuz çığlıkla ürpermiştim.”
Edvard Munch, 1893
İkincil travmatik stresin çeşitli kaynakları mevcuttur:
İkincil travmatik stresin çeşitli kaynakları mevcuttur:
Kendi yaşamına tehdit
Dolaylı olarak risk altında olmak
Çalışmalar sırasında benzer görev yapan birinin ölümüne ya da yaralanmasına tanık olmak
Yardım verilmeye çalışılan birinin kaybedilmesi
Duygusal olarak çok zorlayıcı koşullara maruz kalmak
Aşırı sorumluluk duygusu
Kaynakların sınırlılığı
Zaman baskısı
Yüksek beklentiler
Destek sistemlerinden uzak kalmak
Bireyin kendisinin ya da başkalarının maruz kaldığı tehditin ciddiyetine ilişkin algısı daha sonra ortaya çıkması olası belirtiler için belirleyicidir.
Bireyin kendisinin ya da başkalarının maruz kaldığı tehditin ciddiyetine ilişkin algısı daha sonra ortaya çıkması olası belirtiler için belirleyicidir.
Birey olayı ne kadar tehdit edici olarak algılarsa yaşadığı kaygı da o kadar yoğun olacaktır.
Dehşet, korku ve çaresizlik duyguları da yaşanan stres düzeyi ile ilişkilidir.
Travma sonrası stres bozukluğunun toplumda yaşam boyu görülme yaygınlığı %1-3
Travma sonrası stres bozukluğunun toplumda yaşam boyu görülme yaygınlığı %1-3
Yüksek riskli gruplarda %5-75
Travmadan sonra birkaç saat ile 6 ay içinde çıkabilir.
Yardım edenlerin güvenli barınma ortamının sağlanması
Yardım edenlerin güvenli barınma ortamının sağlanması
Her afet bölgesinde psikososyal destek vermekle yükümlü profesyonel destek grubu bulunması
Yardım edenlere dolaylı travma konusunda eğitim ve bilinçlendirme yapılması
Psikososyal destek planı oluşturulup bu planı yardım edenlerin de bilmesi
Afet ortamına yeterli maddi destek sağlanması ve temel ihtiyaçların karşılanması
Yardım eden ekibin birbirine güven duyması
İletişim sistemleri ve araçlarının kullanılabilir olması
Afet yaşayan insanların ilk dönemde verdiği tepkilerin normalize edilmesi
Afet yaşayan insanların ilk dönemde verdiği tepkilerin normalize edilmesi
Üst düzey devlet görevlilerinin duruma ivedilikle müdahil olması
Net iş tanımları ve iş dağılımları
İş dışında rahatlatıcı ortamların bulunması
İşin ötesinde bir kimliğe sahip olma ve yöneticilerin buna teşvik etmesi
Takdir mekanizmalarının iyi işlemesi
Kurumlar arası işbirliğinin iyi bir şekilde yapılabilmesi
Yardım çalışanlarına yapılan müdahale en genel ifadesiyle çalışana destek çalışmaları olarak nitelenebilir.
Yardım çalışanlarına yapılan müdahale en genel ifadesiyle çalışana destek çalışmaları olarak nitelenebilir.
Afetlerde hizmet veren personelin (yardım çalışanları, arama-kurtarma ekipleri, acil servis çalışanları, itfaiye, asker gibi) tehlikeli olaylar ve üst üste gelebilecek stres durumlarıyla karşılaşma riskleri yüksek olduğu için daha önceden olaya hazırlanmaları gereklidir (Aker 2006).
Bu alanda çalışacak personelin kişilik yapıları ve görev için gerekli becerileri göz önünde tutularak seçilmiş olmasına dikkat edilmelidir.
Yardım çalışanları için paylaşım ve destek toplantıları düzenlenmeli, çalışanları etkileyen olumsuz faktörlerin belirlenmesi ve bu faktörlerin etkilerinin azaltılması yönünde girişimlerde bulunulmalıdır.
Yardım çalışanları için paylaşım ve destek toplantıları düzenlenmeli, çalışanları etkileyen olumsuz faktörlerin belirlenmesi ve bu faktörlerin etkilerinin azaltılması yönünde girişimlerde bulunulmalıdır.
Yardım çalışanları, çalışmalarını yürütürken acil durumdan etkilenen kişilerle kurdukları iletişimden, kime, hangi yardımı, ne şekilde yapacağı noktasına kadar gelen süreçte uygun şekilde bilgilendirilmeli ve desteklenmelidir
İnsanlarla birebir ilişki içinde çalışmayı gerektiren meslekleri yürütenlerde sık görülen bir tür stres olan “tükenmişlik” kavramı ilk kez Freudenburg (1974) tarafından ortaya konmuş ve günümüzde kabul gören tanımı Maslach tarafından 1981’de yapılmıştır. Maslach tükenmişliği, kişinin profesyonel iş yaşamında ve diğer insanlarla olan ilişkilerinde olumsuzluklara yol açan özsaygı yitimi, kronik yorgunluk, çaresizlik ve umutsuzluk duygularının gelişimi ile birlikte seyreden fiziksel, duygusal ve entelektüel tükenmeyle karakterize bir sendrom olarak tanımlamıştır.
İnsanlarla birebir ilişki içinde çalışmayı gerektiren meslekleri yürütenlerde sık görülen bir tür stres olan “tükenmişlik” kavramı ilk kez Freudenburg (1974) tarafından ortaya konmuş ve günümüzde kabul gören tanımı Maslach tarafından 1981’de yapılmıştır. Maslach tükenmişliği, kişinin profesyonel iş yaşamında ve diğer insanlarla olan ilişkilerinde olumsuzluklara yol açan özsaygı yitimi, kronik yorgunluk, çaresizlik ve umutsuzluk duygularının gelişimi ile birlikte seyreden fiziksel, duygusal ve entelektüel tükenmeyle karakterize bir sendrom olarak tanımlamıştır.
Tükenmişlik sendromu (burnout) bilgi çağının önemli sorunlarından birisidir. Bu sendrom “iş talepleri ile işi yapan bireylerin ihtiyaçları arasındaki uyumsuzluktan kaynaklanan ve aşamalı olarak ilerleyen bir süreç” olarak tanımlanmaktadır. Yıllarca birey ve iş arasındaki uyumsuzluk dolayısıyla ortaya çıkan tükenmişlikten bahsedilmiş, zararları ve başa çıkma yolları araştırmalara konu olmuştur.
Tükenmişlik sendromu (burnout) bilgi çağının önemli sorunlarından birisidir. Bu sendrom “iş talepleri ile işi yapan bireylerin ihtiyaçları arasındaki uyumsuzluktan kaynaklanan ve aşamalı olarak ilerleyen bir süreç” olarak tanımlanmaktadır. Yıllarca birey ve iş arasındaki uyumsuzluk dolayısıyla ortaya çıkan tükenmişlikten bahsedilmiş, zararları ve başa çıkma yolları araştırmalara konu olmuştur.
Tükenmişlik; hizmet sektörü çalışanları olan doktorlar, hemşireler, hastabakıcılar, avukatlar, öğretmenler, akademisyenler, polisler, bankacılar, sosyal hizmet görevlileri, çocuk bakıcıları, çeşitli işletmelerin müşteri hizmetleri temsilcileri ve herhangi bir alanda yönetici kademesinde görev yapanlarda, diğer meslek gruplarına oranla daha yüksektir
Tükenmişlik; hizmet sektörü çalışanları olan doktorlar, hemşireler, hastabakıcılar, avukatlar, öğretmenler, akademisyenler, polisler, bankacılar, sosyal hizmet görevlileri, çocuk bakıcıları, çeşitli işletmelerin müşteri hizmetleri temsilcileri ve herhangi bir alanda yönetici kademesinde görev yapanlarda, diğer meslek gruplarına oranla daha yüksektir
Duygusal tükenme
Duygusal tükenme
Depersonalizasyon
Kişisel başarı eksikliği
Duygusal tükenme, kişinin duygusal yönden kendisini yıpranmış hissetme ve aşırı yüklenilmiş olma duygularını gösterirken; depersonalizasyon, başkalarına karşı olumsuz ve alaycı tutumları ifade etmekte ve çalışanların hizmet verdikleri kişilere birer insan yerine nesne gibi davranmasıyla kendini göstermektedir. Kişisel başarı ise, sorunun üstesinden gelme ve kendini yeterli bulma olarak tanımlanmaktadır
Duygusal tükenme, kişinin duygusal yönden kendisini yıpranmış hissetme ve aşırı yüklenilmiş olma duygularını gösterirken; depersonalizasyon, başkalarına karşı olumsuz ve alaycı tutumları ifade etmekte ve çalışanların hizmet verdikleri kişilere birer insan yerine nesne gibi davranmasıyla kendini göstermektedir. Kişisel başarı ise, sorunun üstesinden gelme ve kendini yeterli bulma olarak tanımlanmaktadır
Bireysel faktörler
Bireysel faktörler
Örgütsel faktörler
İş yükü
Kontrol
Ödüller
Aidiyet
Adalet
Değerler
Fiziksel belirtiler: yorgunluk ve bitkinlik hissi, baş ağrısı, uyuşukluk, uyku bozuklukları şeklinde sıralanabilir. Önlem alınmazsa devam eden süreçte; geçmeyen soğuk algınlıkları, enfeksiyonlara karşı direncin azalması, kilo kaybı veya şişmanlık, solunum güçlüğü, genel ağrı ve sızılar, mide bağırsak hastalıkları, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, kas gerilmeleri, kalp çarpıntısı ve cilt hastalıkları
Fiziksel belirtiler: yorgunluk ve bitkinlik hissi, baş ağrısı, uyuşukluk, uyku bozuklukları şeklinde sıralanabilir. Önlem alınmazsa devam eden süreçte; geçmeyen soğuk algınlıkları, enfeksiyonlara karşı direncin azalması, kilo kaybı veya şişmanlık, solunum güçlüğü, genel ağrı ve sızılar, mide bağırsak hastalıkları, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, kas gerilmeleri, kalp çarpıntısı ve cilt hastalıkları
Psikolojik Belirtiler : Engellenmişlik hissi ve sinirlilik, psikolojik incinmeye açıklık ve psikolojik sorunlar, nedeni bilinmeyen huzursuzluk ve tedirginlik duygusu, sabırsızlık, özgüvende azalma, çevreye karşı düşmanlık duygusu, güçsüzlük, enerji kaybı, iş ile ilgili ümitsizlik, diğer insanları eleştirme, ilgisizlik, aile içi sorunlarda artış, tatminsizlik, hayata karşı negatif tutumlar geliştirme, nezaket, saygı ve arkadaşlık gibi olumlu duygularda azalma, düşüncelerde belirsizlik ve karmaşıklık, asılsız şüpheler ve paranoya, depresyon, suçluluk hissi ve çaresizlik şeklinde sıralanabilir. Ayrıca tükenmişliğin psikolojik belirtileri işi bırakmayı düşünme ve sık sık işe gitmek istememe
Psikolojik Belirtiler : Engellenmişlik hissi ve sinirlilik, psikolojik incinmeye açıklık ve psikolojik sorunlar, nedeni bilinmeyen huzursuzluk ve tedirginlik duygusu, sabırsızlık, özgüvende azalma, çevreye karşı düşmanlık duygusu, güçsüzlük, enerji kaybı, iş ile ilgili ümitsizlik, diğer insanları eleştirme, ilgisizlik, aile içi sorunlarda artış, tatminsizlik, hayata karşı negatif tutumlar geliştirme, nezaket, saygı ve arkadaşlık gibi olumlu duygularda azalma, düşüncelerde belirsizlik ve karmaşıklık, asılsız şüpheler ve paranoya, depresyon, suçluluk hissi ve çaresizlik şeklinde sıralanabilir. Ayrıca tükenmişliğin psikolojik belirtileri işi bırakmayı düşünme ve sık sık işe gitmek istememe
Davranışsal belirtiler: Unutkanlık, başarısızlık hissi, aile içi çatışmalar, konsantrasyon düşüklüğü, çabuk öfkelenme, ani sinir patlamaları, sık gelen ağlama nöbetleri, yalnız kalma isteği, alınganlık ve takdir edilmediğini düşünme işi yavaşlatma, hırsızlık eğilimleri, işten uzaklaşma, hizmetin niteliğinde bozulma, hizmet verilen kişilere hatalı müdahaleler ve hizmet verilenlerin şikayet sayılarındaki artış, evraklarla ilgili sahtekarlıklar, düşük iş performansı, iş arkadaşlarına karşı alaycı ve suçlayıcı olma, iş tatminsizliği, yeni bir meslek eğitimi alma eğilimi, işe geç gitme ve gitmemeler, örgütsel bağlılıkta azalma, iş gücü devrinde yükselme, hastalıktan kaynaklanan nedenlerle işe gelmemelerde ve geç gelmelerde artış, işten ayrılma ve başka iş alanlarına transfer olma isteği
Davranışsal belirtiler: Unutkanlık, başarısızlık hissi, aile içi çatışmalar, konsantrasyon düşüklüğü, çabuk öfkelenme, ani sinir patlamaları, sık gelen ağlama nöbetleri, yalnız kalma isteği, alınganlık ve takdir edilmediğini düşünme işi yavaşlatma, hırsızlık eğilimleri, işten uzaklaşma, hizmetin niteliğinde bozulma, hizmet verilen kişilere hatalı müdahaleler ve hizmet verilenlerin şikayet sayılarındaki artış, evraklarla ilgili sahtekarlıklar, düşük iş performansı, iş arkadaşlarına karşı alaycı ve suçlayıcı olma, iş tatminsizliği, yeni bir meslek eğitimi alma eğilimi, işe geç gitme ve gitmemeler, örgütsel bağlılıkta azalma, iş gücü devrinde yükselme, hastalıktan kaynaklanan nedenlerle işe gelmemelerde ve geç gelmelerde artış, işten ayrılma ve başka iş alanlarına transfer olma isteği
Sunulan hizmetin nitelik ve niceliğinde bozulmalar olması şeklinde ortaya konulmakla birlikte, bireyler üzerinde de ciddi fiziksel ve zihinsel sorunlara yol açtığı bildirilmiştir. Psikosomatik hastalıkların ortaya çıkışı veya var olan rahatsızlığın artışı, depresif yakınmalarda artış, işten ayrılma, iş doyumunun azalması, uykusuzluk, konsantre olamama, gastrointestinal problemler, sosyal izolasyon, yorgunluk, libido azalması, alkol ve madde kullanımında artış bu sorunlardan bazılarıdır
Sunulan hizmetin nitelik ve niceliğinde bozulmalar olması şeklinde ortaya konulmakla birlikte, bireyler üzerinde de ciddi fiziksel ve zihinsel sorunlara yol açtığı bildirilmiştir. Psikosomatik hastalıkların ortaya çıkışı veya var olan rahatsızlığın artışı, depresif yakınmalarda artış, işten ayrılma, iş doyumunun azalması, uykusuzluk, konsantre olamama, gastrointestinal problemler, sosyal izolasyon, yorgunluk, libido azalması, alkol ve madde kullanımında artış bu sorunlardan bazılarıdır
Tükenmişlik oranının en yüksek olduğu meslek grubu hemşireler
Tükenmişlik oranının en yüksek olduğu meslek grubu hemşireler
Birçok çalışmada depresyonun sağlık çalışanlarında topluma göre daha sık görüldüğü bildirilmiştir.
Uzun çalışma saatlerinin azaltılması, düşük ücret sorunun giderilmesi, tatil ve sosyal etkinlik olanaklarının artırılması, personel yetersizliğinin giderilmesi, görev tanımlarının açık ve net olması, düzenli ekip içi toplantılarının yapılması, sürekli eğitim olanaklarının sağlanması, ödül kaynaklarının çoğaltılması, zor işlerin dönüşümlü olarak yapılması, düzenli nöbetlerin oluşturulması, vardiyalı çalışanlara servis olanağının sağlanması, danışmanlık hizmetlerinin verilmesi, motivasyon ve toplam kalite çalışmalarının sürekli olarak yapılması.
Uzun çalışma saatlerinin azaltılması, düşük ücret sorunun giderilmesi, tatil ve sosyal etkinlik olanaklarının artırılması, personel yetersizliğinin giderilmesi, görev tanımlarının açık ve net olması, düzenli ekip içi toplantılarının yapılması, sürekli eğitim olanaklarının sağlanması, ödül kaynaklarının çoğaltılması, zor işlerin dönüşümlü olarak yapılması, düzenli nöbetlerin oluşturulması, vardiyalı çalışanlara servis olanağının sağlanması, danışmanlık hizmetlerinin verilmesi, motivasyon ve toplam kalite çalışmalarının sürekli olarak yapılması.
İşe başlamadan önce kişinin yaptığı işin zorluklarını ve risklerini öğrenmesi, tükenmenin belirtilerini bilmesi, kendisindeki durumu erken tanımasını ve çözüm aramaya yönelmesini sağlayacaktır
İşe başlamadan önce kişinin yaptığı işin zorluklarını ve risklerini öğrenmesi, tükenmenin belirtilerini bilmesi, kendisindeki durumu erken tanımasını ve çözüm aramaya yönelmesini sağlayacaktır
