ŞƏHİd müTƏHHƏRİNİN ƏSƏRLƏRİNDƏ

1 “Nəhcul-fəsahə” və “Camius-səğir”, 1-ci cild, səh.102

2 “Müsnədi Əhməd”, 6-cı cild, səh.2

1 *”Vilaha və vilayətha”, səh.84

2 * “Məcmueyi asar”, 3-cü cild, səh.284

1 * “Vilaha və vilayətha”, səh.285

2 * “Seyri dər “Nəhcül-Bəlağə”, səh.88

1 * “Qoftarhayi mənəvi, səh.74-76

1 * “Təlim və tərbiyə dər islam, səh.340

2 “Dünyayi ki mən mibinəm”, səh.57

1 “Ehyayi fikri dini”, səh.105-dən nəqlən

2 “Ehyayi fikri dini”, səh.105; * “Seyri dər “Nəhcül-Bəlağə”, səh.303

3 * “Seyri dər “Nəhcül-Bəlağə”, səh.68

1 * “Qoftarhayi mənəvi”, səh.79

2 * “Təlim və tərbiyə dər islam”, səh.185-186

3 * “Təlim və tərbiyə dər islam”, səh.185

1 “Müzzəmmil” surəsi, ayə:20

2 “İsra” surəsi, ayə:79

3 * “Mənəviyyat dər inqilabi islami”, səh.175

4 * “Seyri dər Nəhcul-Bəlağə”, səh.97

1 * “Seyri dər sireyi əimmeyi əthar (ə)”, səh.184

2 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.227

1 * “Aşinayi ba Quran”, səh.67

2 * “Kamil insan”, səh.103

1 * “Hekayətha və hidayətha”, səh.23

2 “Nəhcül-Bəlağə”, 47-ci məktub, * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.95

3 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.64-65

1 * “Aşinayi ba Quran”, səh.68

1 * “Təfsiri həft surə”, səh.61

1 * “Təsfiri həft surə”, səh.61

2 * “Təfsiri se surə”, səh.63

1 “Taha” surəsi, ayə:57

2 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.92-93

3 “Maidə” surəsi, ayə:55

4 “Təfsiri Təbəri”, 6-cı cild, səh.288-289

1 “Əl-Kəşşaf”, (Misir çapı, 1373-cü il) 1-ci cild, səh.505

2 “Ət-təfsirul-Kəbir” (Misir çapı, 1357) 12-ci cild, səh.30

3 * “İmamət və rəhbəri”, səh.180

4 * “İmamət və rəhbəri”, səh.181

1 “Tövbə” surəsi, ayə:71

2 “Tövbə” surəsi, ayə:71; * “Məcmueyi-asar”, 3-cü cild, səh.264

1 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.96 ya 99

1 * “Vilaha və vilayətha”, səh.126-128

1 * “Təfsiri sureyi Məaric“, səh.11

2 * “Təfsiri sureyi Məaric“, səh.30-31

1 “Nəhcül-Bəlağə”nin 25-ci məktubu; * “Seyri dər “Nəhcül-Bəlağə”, səh.88

1 “Müzzəmmil” surəsi, ayə:1-2

1 * “Aşinayi ba Quran”, səh.41

2 193-cü xütbə

3 “Müzzəmmil” surəsi, ayə:6-7

4 Ustad özünün “Divani Hafiz”inə yazdığı haşiyələrində bu şerlər barəsində belə deyir: Məqsəd bundan ibarətdir ki, gündüz Allahla xəlvət etməyin və xüsusi halətlərin vaxtı deyildir: Allahla xəlvət edib üns tutmağın və feyz almağın vaxtı məhz gecədir: Buna əsasən bu iki beytdə səhər çağlarının xəlvət münacat və zikrləri bəyan olunmuşdur. (*”İnsani kamil”, səh.56)

1 “Nəhcül-Bəlağə”, xütbə-220

2 ^ “İnşiqaq” surəsi, ayə:6

3 “Rəd” surəsi, ayə:28

4 “Nəhcül-Bəlağə”, xütbə-230

5 “Nəhcül-Bəlağə”, xütbə-147

6 “Nəhcul Bəlağə”, xütbə-193

7 “Nəhcul Bəlağə”, xütbə-87

1 “Nəhcul Bəlağə”, hikmət-147; * “Seyri dər Nəhcul Bəlağə”, səh.91

1 * “Seyri dər sireyi-Nəbəvi”, səh.275

1 * “Müqəddimeyi bər cahanbini”, səh.275

1 * “İslam və mürtəziyati zaman”, səh.298

1 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.125

1 “Biharul ənvar”, Kompani çapı, 11-ci cild, səh.25

2 * “Ədli ilahi”, səh.333

3 * “Seyri dər sireyi əimmeyi əthar”, səh.110

1 * “Seyri dər sireyi əimmeyi əthar”, səh.111

1 * “Həq və batil”, səh.170

1 “Celvehayi müəllimi ustad”, səh.26

2 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.115

1 * “Təfsiri sureyi Məaric“, səh.29-30

1 “Əl-camius-səğir”, 1-ci cild, səh.74, Peyğəmbərdən (s) nəql olunur

2 * “Təlim və tərbiyə, səh.186-187

3 “Maidə” surəsi, ayə:6

4 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.68

1 * “Təlim və tərbiyə”, səh.187-188

2 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.83-84

1 “Bəqərə” surəsi, ayə:255

2 * “Qoftarhayi mənəvi”, səh.85-86

1 “Bəqərə” surəsi, ayə:115

2 “Ali-İmran” surəsi, ayə:96

1 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.87

1 * “Nəhcul Bəlağə”, “Müttəqin” xütbəsi

1 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.83-92

2 * “Təlim və tərbiyə”, səh.192-193

3 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.88-89

4 * “Təlim və tərbiyə”, səh.193

1 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.87-88

2 * “Təlim və tərbiyə dər islam”, səh.193

3 Xütbə-199

4 * “Seyri dər Nəhcul Bəlağə”, səh.96

1 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.93-95

2 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.66

1 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.64-65

1 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.68-70

2 “Bəqərə” surəsi, ayə:125

1 * “Aşinayi ba Quran”, səh.42-44

1 “Ali-İmran” surəsi, ayə:103

1 “Materializm dər İran”, səh.466

2 “Müddəssir” 42

3 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.95-96

1 * “Dastani rastan”

2Həcc“, 25

1 * “Aşinayi ba Quran”, səh.39-42

1 “Zöhrül-islam”, 1-ci cild, səh.32-33. * “Dastani rastan”, 123-cü dastan

1 * “Həmaseyi Hüseyni”, 1-ci cild, səh.221

2 * “Heakyəta və hidayəta”, səh.178

1 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.66-68

1 * “Biharul Ənvar”, 10-cu cild, səh.89

2 “Üsuli Kafi”, 1-ci cild, səh.70

3 “Səhihi Buxari”, 1-ci cild, səh.2

1 “Kafi”, 2-ci cild, səh.84

1 * “Təlim və tərbiyə dər İslam”, səh.193-197

2 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.236-237

1 “Bəqərə” surəsi, ayə:156

1 * “Məcmueyi asar”, 3-cü cild, səh.290-293

1 * “Məcmueyi asar”, 3-cü cild, səh.293

1 * “Məcmueyi asar”, 3-cü cild, səh. 296

1 * “Təfsiri sureyi Məaric“, 9-12

1 “Elmul yəqin”, 1-ci cild, səh.49

1 * “Məcmueyi asar”, 2-ci cild, səh.133-135

1 * “Fitrət”, səh.200-203

1 “Mülk” surəsi,ayə:2

1 “Tövbə” surəsi, ayə:111

2 “Vəsail”, 1-ci cild, səh.8

3 “Vəsail”, 1-ci cild, səh.8

4 “Vəsail”, 1-ci cild, səh.8

1 “Səhihi Müslim”, 6-cı cild, səh. 48

2 “Vəsail”, 1-ci cild, səh.11-12

3 “Bəyyinə” surəsi, ayə:5

1 “Nəhl” surəsi, ayə:9

1 “Fatir” surəsi, ayə:10

1“Mutəffifin” surəsi, ayə:17 və 18

2 “İsra” surəsi, ayə:18-19

1 “İsra” surəsi, ayə:20

1 * “Məcmueyi asar” (“Ədli ilahi”), səh.307

2 “Səfinətul bihar”, “xə-lu-sə” kəlməsi

1 “Ənam” surəsi, ayə:162

2 * “İnsani kamil”, səh.178

3 * “İnsani kamil”, səh.179

4 * “Təfsiri se surə”, səh.47

1 * “Həmaseyi Hüseyni”, 1-ci cild, səh.297

2 * “Qoftarhayi-mənəvi”, səh.149

1 * “Dərshayi əz Quran”, səh.3

2 * “Dərshayi əz Quran”, səh.14

1Şiələr yuxarıdakı məsələ barəsində nəzər birliyinə malikdirlər, lakin sünnülərin arasında ixtilaf mövcuddur. Onların bəziləri şiələrlə müvafiq, bəziləri isə çox ciddi müxalifət edir, bəziləri isə müəyyən şərtlər qoyurlar.

İbni Abbas, ibni Mübarək, Asim, Kəsai, ibni Ömər, ibni Zübeyr, ibni Hüreyrə Əta, Tavus və həmçinin Fəxri Razi (özünün “Təfsiri Kəbir” kitabında), Cəlaləddin Süyuti (“İtqan” kitabında; o, burada rəvayətlərin mütəvatir olmasını iddia edir) “Bismillah”ın Quran surələrinin bir cüzü olması nəzəriyyəsinin tərəfdarıdırlar.

Bəziləri isə, məsələn, Malik, Əbu Ömər və Yəqub deyirlər ki, “Bismillah” heç bir surənin tərkib hissəsi deyildir, yalnız surələrin əvvəlində təbərrük üçün nazil olmuşdur və surələri bir-birindən ayırır.

Lakin Şafei məsləkinin ardıcıllarından bəziləri və Həmzə təfsilə inanaraq deyirlər ki, hər surədə deyil, yalnız “Həmd” surəsində surənin bir hissəsidir.

Bəziləri Əhməd ibni Hənbələ birinci nəzəriyyəni mənsub etmişlər (“Təfsiri ibni Kəsir”, 1-ci cild, səh.16) bəziləri isə təfsil nəzəriyyəsini. (“Təfsiri Alusi”, 1-ci cild, səh.39) Amma namazdakı qiraətlə əlaqədar sünnü fəqihlərinin nəzəriyyəsi:

1-Əbu Hənifənin ardıcılları – hənəfilər inanırlar ki, camaat namazında imam və münfərid qılan “Bismillah”ı alçaq səslə deməlidir.

2-Malikilər deyirlər ki, vacibi namazlarda onu demək məkruhdur.

3-Şafeilər deyirlər ki, “Bismillah” Fatihə surəsinin bir hissəsidir, buna görə də onu demək fərzdir (vacibdir).

4-Hənbəlilər demişlər ki, “Bismillah”ı demək sünnədir, amma Fatihənin ayələrindən deyildir. (“Əl-fiqhu ələl-məzahibul-ərbəə” kitabından xülasə şəkildə nəqlən).

Lakin şiələr Əhli-beyt (ə)-dan nəql olunan hədislərə, eləcə də müsəlmanların sirəsinə (tutduğu yola) əsaslanaraq hamısı bir nəfər kimi “Bismillah”ı surənin bir hissəsi olduğunu və qiraətinin vacib olmasını demişlər.

Bax: “Fürui-Kafi”, “Qiraətul-Quran” bölməsi, səh.86; “İstibsar”, “Babul-cəhri bil-bəsmələt”, 1-ci cild, səh.311; “Təhzib”, “Babu keyfiyyətis-səlat və sifatuha”, səh.152; “Vəsailuş-şiə”, “Babu innəl bəsmələtə ayətun minəl-Fatihəti”, 1-ci cild, səh.352. (* “Aşinayi ba Quran, təfsiri sureyi Həmd”, vərəqaltı haşiyə, səh.12)

1İmam Sadiq (ə)-dan nəql olunan bir rəvayətdə “Rəhman”la “Rəhim”in fərqi belə bəyan olunur: “Allah bütün şeylərin ilahıdır (məbududur), Rəhman bütün məxluqata, Rəhim isə yalnız möminlərə aid olan sifətidir.” “Kafi”, “Tovhidi-Səduq”, “Təfsiri Əyyaşi” və s. Bu hədisdə “Rəhman” Pərvərdigarın bütün varlıqlara, “Rəhim” yalnız möminlərə olan rəhmətindən söz açır.

1“Nəhcul Bəlağə”də ibadət edənlər üç qismə bölünərək bu haqda buyurulur:

“Bəziləri Allahın ona verdiyi ehsana görə ibadət edir ki, onlar tacirlərdir. Bəziləri cəhənnəm odundan qorxduqları üçün ibadət edirlər ki, onlar qullardır. Bəziləri isə şükr etmək üçün ibadət edirlər, bu azad insanlardır.”

1“Dəhr” surəsi, ayə:3

1 “Mömin” surəsi, ayə:16

2 “Qaf” surəsi, ayə:22

3 “Əl-mizan”, 2-ci cild, səh.229

1“Furqan” surəsi, ayə:43

1“Tövbə” surəsi, ayə:31

1“Ali-İmran” surəsi, ayə:64

2“Şüəra” surəsi, ayə:22

1“Maidə” surəsi, ayə:2

1“Şura” surəsi, ayə:53

2“Nəcm” surəsi, ayə:42.

3“İnşiqaq” surəsi, ayə:6

1“Bəqərə” surəsi, ayə:258

1 “Taha” surəsi, ayə:83

2“Nisa” surəsi, ayə:142

3 * “Aşinayi ba Quran”, “Həmd” surəsinin təfsiri, səh.9-54

1 “Cümə” surəsi, ayə:11

1 * “Dəh qoftar”, səh.196-203

1 * “İmdadhayi ğeybi”, səh.145-146

1 * “Dəh qoftar”, səh.196-203, (Bu xütbə İran İslam inqilabından qabaq söylənmişdir.)

1 * “Dastani rastan”, 23-cü hadisə

1 * “Dastanha və hekayati namaz”, səh.62

2 * “Dastanha və hekayəti namaz”, səh.103

1 * “Dastanha və hekayati namaz”, səh.109

2 * “Dastanha və hekayəti namaz”, səh.49

1 * “Dastanha və hekayəti namaz”, səh.207

2 * “Dastanha və hekayəti namaz”, səh.48

1 * “Dastanha və hekayəti namaz”, səh.112

2 “Cilvəhayi müəllimi ustad”, səh.63

3 “Cilvəhayi müəllimi ustad”, səh.61

1 “Cilvəhayi müəllimi ustad”, səh.103