Şehriban Şahin Bir Kamusal Din Olarak Türkiye’de ve Ulus Ötesi Sosyal Alanlarda İnşa Edilen Alevilik Giriş

3.2 Dış Göç ve Aleviler

Dış ülkelere göç, kırdan kente göçün bir uzantısı olarak kabul edilmiştir (Abadan-Unat 1969; Aker 1972; Wilpert 1992). % 3'lük nüfus artış hızı, istihdam edilemeyen iş gücü olarak baskı yaparken, Devlet Plânlama Teşkilatı bu istihdam edilemeyen işgücü fazlasının yurtdışına gönderilmesini planlamıştır (Abadan-Unat 1974; Paine 1974). Türkiye’nin Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1962-1976) “fazla işgücünü Batı Avrupa’ya ihraç etme”yi işsizlikle baş etmenin yollarından biri olarak öngörmektedir (Abadan-Unat 1976; Paine 1974). Türkiye işgücü ihraç etmeye Almanya ile 1961’de imzaladığı anlaşma ile başladı. Almanya’dan sonra Belçika Hollanda ve Avusturya ile 1964’de, İsveç ve Avustralya ile 1967’de ve 1981’de de Norveç ile işçi alımı için anlaşma imzaladılar. Bugün 3.5 milyon Türkiye vatandaşı Türkiye dışında 37 ülkede yaşıyor (başta Almanya olmak üzere Fransa, Hollanda, İngiltere, Norveç, Avustralya, ABD, Güney Afrika, Japonya, Kanada, Orta Asya ülkeleri, Orta Doğu Ülkeleri) (Radikal, 2 Ocak 2001). 1991’de Türkiye vatandaşları % 14.1 ile AB ülkelerinde yaşayan en büyük yabancı grubunu oluşturmuştur (Meissner et al.1993). Tabii bunun en büyük kısmı Almanya sınırları içinde yaşamaktadır. 1997’de Almanya’da 2,107,400 Türkiye vatandaşı yaşıyordu (SOPEMI 1999).

Türkiye’den dış ülkelere göç eden Türk vatandaşları da tıpkı büyük kentlere göç edenler gibi yöresel, etnik ve dini kimlikleri bazında ilişkiler ağı oluşturmaya devam etmişlerdir. Bu nedenle tek bir Türkiye’den göç edenler grubu oluşturmamışlar etnik, dini, yöre kökenlerine göre “dilimli ilişki ağları” [segmented networks] oluşturmuşlardır (Faist 1999). Alevilerde bu dilimli ilişki ağlarından bir tanesini oluştururlar.

Büyük bir Türkiye’li göçmen nüfusuna sahip olan Almanya, Alevi dernekleşme faaliyetlerinin beşiği ve Alevilerin ulus ötesi ilişki ağlarının merkezi konumuna sahiptir. 1960’ların ilk yıllarında Alevi işçileri örgütleme amacıyla Ausburg’da Türk Ameleler Birliği (TALEB) kurulmuştur. Kuruculardan olan Süleyman Cem TALEB’in aslında Türkiye Aleviler Birliği’nin kısaltılması olduğunu; ama TALEB olarak kullanmayı tercih ettiklerini belirtmiştir (Şener ve İlknur 1995: 115). TALEB daha sonra ismini Yurtseverler Birliği olarak değiştirmiş ve Birlik Partisi’nin Almanya’daki kolu gibi çalışmıştır. Buradan hareketle Alevilerin ulus ötesi ilişki ağlarını daha 1960’lı yıllarda geliştirmeye başladıklarını ve bunun Birlik Partisi-Yurtseverler Birliği ile tamamen Alevi kimliği temelinde ilişki ağları kurmaya yonelik olduğu söylenebilir. 1980’deki askeri darbe ile Türkiye’de ve onun uzantısı olarak da Almanya’daki bu faaliyetler bir süre kesintiye uğramıştır.

Seksenlerin ikinci yarısında dernekleşme faaliyetleri tekrar başladı ama bu kez dernek isimlerinde Alevi sözcüğü kullanılarak. Alevi başlığı ile Almanya’nın Mainz, Frankfurt, Dortmund, Köln, Heilbronn, Stastallendorf, Hamburg, Berlin, St. Polten, Duisburg, Münih, Stuttgart and Ahlen kentlerinde 1986’da ilk dernekler kurulmaya başladı. Bu derneklerin bazıları da eski Yurtseverler Birliği şubelerinin isimlerini Alevi Kültür Merkezi ya da Hacı Bektaş Veli, Pir Sultan Abdal olarak değiştirilmesi ile oluşmuştur.

1989’dan itibaren yaptıkları çalışmalarla Mainz, Köln, Frankfurt and Russelheim’daki 12 Alevi derneği Alevi Cemaatleri Federasyonu’ nu kurdu. Alevi derneklerinin sayısının hızla artması ile 1992’de federasyon ismini Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu olarak değiştirdi ve 1993 de federasyona bağlı dernek sayısı 44’e yükseldi. 2000 yılında üye dernek sayısı 90’a ulaştı. Almanya’daki Alevi derneklerinin tek federasyonu bu değildir. Diğer çatı federasyonu Federasyona Elewiyen Kurdistan yani Kürdistan Alevi Federasyonu’dur ve yaklaşık 22 üye derneği vardır. Almanya’da hiçbir çatı derneğe üye olmayan birçok Alevi derneği de bulunmaktadır.