Sevgisini kendi arzusuna tercih eden onun tarafından da sevilir; onu özleyen, ondan başkasında gözü olmayan ve ondan korkan ki

FEVZİ EFENDİ, KÂTİB

(1871-1924) Son devrin mutasavvıf şairlerinden.

Erzincan'ın Eğin (Kemaliye) ilçesinde doğdu. Asıl adı Mustafa Fevzi, babası­nın adı Nûman'dır. Çocuk denecek yaş­ta İstanbul'a gitti. Huzur dersleri hoca­larından Kasapzâde Vaiz Efendi'nin ders­lerine devam etti. Tahsilini tamamladık­tan sonra hocasının kızıyla evlendi. Bah­riye teşkilâtında brik, korvet ve kalyon kâtipliği yaptı, kolağası rütbesine kadar

yükseldi. Nakşibendî-Hâlidî şeyhi Ah­med Ziyâeddin Gümüşhânevî'ye intisap ederek on beş yıl kadar hizmetinde bu­lundu. Gümüşhânevrnin Ölümünden son­ra yerine geçen Kastamonulu Hasan Hil­mi Efendi'den hilâfet aldı. Uzun yıllar bahriye teşkilâtında kâtiplik görevinde bulunduğu için tarikat mensupları ara­sında "Kâtib" lakabıyla anılan Fevzi Efen­di vefatında Edirnekapı-Eyüp yolu üze­rindeki Mustafa Paşa Tekkesi yanına defnedildi. Kabri daha sonra torunu Nu-man Erdem tarafından Edimekapı Şe-hitliği'ne nakledildi. Hüseyin Vassâf Fev­zi Efendi'nin dürüst, âlim, arif ve şair mizaçlı bir kişiliğe sahip olduğunu söy­ler.⁴¹²

Tasavvufî konularda derin bilgisi ya­nında geniş bir kültüre sahip olan Fev­zi Efendi'nin eserlerinin hepsi manzum­dur. Beyitler arasına yerleştirilmiş âyet ve hadislerle zengin tasavvufî terimler eserlerini yer yer ağırlaştırmakla birlikte dili oldukça sade ve akıcıdır. Fevzi Efen­di, Gümüşhaneli dergâhının son postni-şini Tekirdağlı Mustafa Fevzi Efendi ile (ö 1926) karıştırılmaması için eserlerin­de Mustafa Fevzî b. Nu'mân adını kul­lanmıştır.

Eserleri.

1- Hediyyetü'l-hâlidîn iîme-nâkıbi kutbi'i-âniîn Mevlânâ Ahmed Ziyâüddin b. Muştala el-Gümüşhâne-vî.⁴¹³ Gümüşhânevî'nin ve­fatından iki yıl sonra yayımlanan ve Me-nâkıb-ı Ziyâiyye adıyla da anılan kita­bın birinci bölümünde Gümüşhânevî"nin hayatı ve menkıbeleri anlatılmış, ikinci bölümde tarikat âdabı üzerinde durul­muştur. Üç cilt olarak tasarlanan⁴¹⁴ eserin diğer ciltleri ayrı adlarla neşredilmiştir.

2- Risâle-i Mir'â-tü'ş-şühûd iî mes'eîeti vahdeti'1-vü-cûd⁴¹⁵. Yaklaşık 1000 beyit­lik dinî-tasavvufî bir mesnevidir. Müel­lif eserin, Menâkıb-ı Ziydiyye'de e^e alınan bazı konuların özet halinde yeni­den kaleme alınmış şekli olduğunu söy­ler. Ancak kitap tevhid, tevhidin merte­beleri ve vahdet-i vücûd konusunda Nak-şf- Hâlidî bakış açısını yansıtan bir ana bölümle 420 beyitlik mi'râciyye kısmın­dan ibarettir. Ruhanî seyrü sülûkün an­latıldığı bir bölümün ardından hatime ile sona eren eserde yer yer Arapça ve Farsça beyitlere rastlanmaktadır.

3- Menâkıbü Haseniyye iî ahvâli's-seniyye⁴¹⁶. Kasta­monulu Hasan Hilmi Efendi'nin hayatı ve menkıbeleri hakkındadır. 800 beyti aşan eserin Hasan Efendi'nin kerâmetlerine ayrılan kısmının son bölümü (s. 38-45) mensurdur. Kitabın sonunda şey­hin halifelerinin anlatıldığı ve zikr-i ha­finin izah edildiği mensur bir kısım daha bulunmaktadır.

4- Kitûhü İsbâti'1-me-sâlik iî râbıtoti'S'Sâlik⁴¹⁷. Müellifin ifadesiyle. "Menâkib-ı Zİyâiy-ye'nin birinci kısmının ikinci cüzü" olan eserde Nakşîliğin Hâlidiyye kolunda zik­rin nasıl yapılacağı anlatılmış, rabıta me­selesi hakkında İmam Gazzâlî. Mevlânâ Ceiâleddîn-i Rûmî, Ubeydullah Ahrâr, Tâ-ceddin Osmânî, Molla Câmî, İbn Kemal, İsmail Hakkı Bursevî gibi büyük âlim ve sûfîlerin görüşlerine yer verildikten son­ra Nakşibendiyye'nin sekiz esası kısaca açıklanmıştır. Eserde yer yer bazı âyet ve hadislerin tasavvuff izahlarına da rast­lanmaktadır.

5- Mîzânü'l-irîân⁴¹⁸. Üzerinde "Kitâb-ı Ziyâiyye'nin ikin­ci kısmı" ibaresi bulunan eser on beş bö­lümden meydana gelir. Eserde dünya ve âhiret hayatı, mürşid-i kâmilin özel­likleri, rabıta, tarikata dair çeşitli terim­ler, şeriat, hakikat, marifetle ilgili bilgi­ler, bazı âyet ve hadislerin açıklamaları yer almaktadır. Müellifin Muhyiddin İb-nü'l-Arabî, Eşrefoğlu Rûmî, Niyâzî-i Mısri gibi büyük sûfîlerin cem1 makamında olduklarını, ancak cem'u'1-cem' maka­mına erişemediklerini söylemesi tasav-vufî kişiliğini belirlemesi açısından dik­kat çekicidir.

6- Şümûsü's-safâ iî ev-sâîi'l-Mustafâ⁴¹⁹. Hz. Pey­gamber hakkında devrin birtakım ga­zete, dergi ve kitaplarında yer alan say­gısız ifadelere ve maksatlı beyanlara ce­vap olarak kaleme alınmıştır. Resûl-i Ek­rem'in doğumu, hicreti, bazı hususiyet­leri, şemail ve hilyesine dair bilgiler ve­ren eser yaklaşık 900 beyitten meyda­na gelmektedir. Müellif eserin içinde, klasik edebiyatımızda şimdilik bilinen tek örneği Nahîfî'ye ait olan "hicretnâ-me" türünde 300 beyit kadar tutan bir diğer örnek ortaya koymuş, ayrıca yak­laşık 300 beyitlik yeni bir hilye meyda­na getirmiştir. Eser, altışar beyitlik otuz iki bentten meydana gelen "kasîde-i is-tişfâiyye" ve yine altışar beyitlik on bir bentten oluşan bir "İstimdadnâme" ile sona ermektedir.

7- İzhâr-ı Hakikat⁴²⁰. Abdullah Cevdet'e reddiye mahiyetinde kaleme alınmış bir eserdir. Fevzi Efendi'nin bu eserlerinden başka, Ahmed Ziyâeddin Gümüşhânevî hakkın­da methiye tarzında yazdığı sekiz şiiriyle Nakşibendî-Hâlidî silsilesini ihtiva eden manzum bir metin başlıksız ve tarihsiz olarak yayımlanmıştır.

Fevzi Efendi'nin, Menâkıb-ı Ziyâiy­ye'nin üçüncü cüzü olarak "tarîk-i Hâli-diyye'nin âdâb-ı zikri"ni anlatmak mak­sadıyla hazırladığını belirttiği⁴²¹ Rehber-i Zökir adlı risâle-siyle Nakşîliğin Hâlidiyye kolundan ge­len meşâyihin hilye ve şemailini anlatan (Şümûsü's-safâ, arka kapak) Hilye-İ Sâ-dât adlı eserinin basıldığı tesbit edile­memiştir. Cerîde-i Sûûyye'Ûe tasav­vufa dair makaleler de yayımlayan mü­ellifin şiirleri kitap haline getirilmemiş­tir.

Bibliyografya:

Mustafa Fevzî b. Nu'mân, Mîzârıü'i irfan, İs­tanbul 1325, s. 4; a.mlf., Şümûsü's-safâ fîeu-sâfi't-Mustafâ, İstanbul 1331, arka kapağındaki "Nâzımın Âsâr-ı Münteşiresi" başlıklı kısım; Hüseyin Vassâf, Sefine, II, 189-190; İbnülemin, Son Asır Türk Şairleri, I, 415-416; Özeğe. Ka­talog, II, 717; İli, 1061, 1359; İrfan Gündüz. Gü m iişhâne uf Ahmed Ziyaüddîn: Hayatı-Eser-leri-Tarikat Anlayışı ue Hâlidiyye Tarikatı, İs­tanbul 1984, s. 2-3; "Fevzi Efendi", TDEA, III,213.⁴²²