Sh. Sodiqova

qaysi qonuniy hujjatning tarkibiy qism lari hisoblanadi?
A) K adrlar tayyorlash m illiy dasturi
B) Ta’lim to 'g 'risid a g i qonun
C) K adrlar tayyorlash m illiy modeli
D) M aktabgacha ta ’lim to ‘g ‘risidagi N izom
4. “M aktabgacha ta’lim ” atam asi qachon va qaysi tashkilot tom o­
nidan qabul qilingan?
A) 1998-yil X alq Ta’limi Vazirligi
B) 1997-yil YuNESKO
C)1999-yil YuNESEF
D)1997-yil X alq Ta’limi bo'lim lari
5. Q aysi davlat hujjatining uchinchi yakuniy bosqichi 2018 -2 0 2 0 -
yillarga m o‘ljallangan?
A) M aktabgacha ta ’lim to ‘g ‘risidagi N izom
B) K adrlar tayyorlash m illiy dasturi
C) Ta'lim to 'g 'risid ag i qonun
D) M aktabgacha ta 'lim K onsepsiyasi
6. “B olajon” tayanch dasturida m aktabgacha ta’lim m uassasalari­
da olib boriladigan nechta ta’lim y o ‘nalishlari yoritilgan?
A) 4 
В) 3 
C) 2 
D ) 5
7. M aktabgacha ta ’lim m uassasalarida kim oilalarga k o‘rsatila-
digan ijtim oiy-pedagogik yordam ning uch asosiy xususiyati (ta’limiy,
psixologik, vositachilik)ga ega bo‘ladi?
A) M udira
B) Uslubchi
C) Tarbiyachi
D) Enaga
23

---

II bob. M A KTABG ACH A PE D A G O G IK A
0 ‘QUV FANI SIFATIDA
O‘zbekistonda maktab- ° ‘rta 0si>'oda XIX asrnin§ 
80" 90 
. 
. . . .
. 
. , 
lariga kelib, bolalar m aktabgacha ijtimoiy 
gacna ta’limning vuiud- 
..
. 
. . 
/
. . . . .
Г 
. tarbiyasi g'oyalari yetila boshlandi. U sha
ga kelishi va taraqqivoti davrda
taraqqiyparvarlik kayfiyatidagi 
m ahalliy ziyolilar m ehnatkash ayollarning og ‘ir ahvolini va bolalar na- 
zoratsizligini k o ‘rib, ulam ing qismatini yengillashtirishga intila bosh- 
ladilar. B u ziyolilar vakillari 1872-yilda Turkistonda tuzilgan “Jam iyati 
xayriya” tarkibiga kirgan edilar. “Jamiyati xayriya” tashkiloti tom onidan 
m iskinlar uylari, tunash joylari, tu g 'ru q joylari bilan bir qatorda ota-onasi 
b o ‘lm agan bolalar uchun yetim xonlam i tashkil etdi.
Bu yetim xonalar oz sonli bolalam i - butun Turkistonda taxm inan 150- 
200 kishini o ‘z ichiga oldi. U shbu yetim xonalar yasli yoshli bolalardan 
tortib, m aktab yoshidagi bolalarni ham qamrab olgan.
1896-yilda Turkistonda vositalar kengashi kam bag'allarning bolalari 
uchun “yasla”lar deb ataladigan m uassasalarni tuza boshladi. Yaslilarga 
atak-chechak qila boshlagan bolalar qabul qilingan va m aktabga ketgunga 
qadar tarbiyalangan bolalar kun b o ‘yi yaslada b o ‘lishar v a uch m arta 
ovqatlantirilar edi. Yasla ishlarini nazoratchi ayol boshqargan. xizm at 
qiluvchi xodim lar ham b o ‘lgan. Bu m uassasada bolalam i duolar o'qish- 
ga (duogo‘ylikka) qat'iy at bilan o ‘rgatilgan. Shuningdek bolalarni oddiy 
o ‘qishga, yozishga, sanashga, to'qishga, to 'r to ‘qishga, tikishga va boshqa 
hunarlarga o ‘rgatilgan. B utun o 'lk a b o ‘ylab shunday yaslalardagi bolalar 
soni 5 0-60 boladan oshm as edi.
Turkistonda k am bag‘allam ing bolalari uchun Toshkentda. Samarqand, 
Sirdaryo, N am anganda yetim xonalar tashkil etilgan.
Im tiyozli sinflarning bolalari uchun 1891-yilda “B o g ‘dorchilik” jam i­
yati tom onidan Toshkent istirohat b o g 'id a m aktabgacha v a m aktab yoshi­
dagi bolalar uchun “B olalar m aydonchasi xilida” birinchi bolalar b og '- 
chalari ochildi. B olalar b o g ‘chasi uchun istirohat b o g ‘i m aydonidan ser- 
so y a jo y ajratib berildi. M aydonchada arg ‘imchoq, qayiqlar, katta arg‘im- 
choq (ustunga osilgan) o'rnatildi va xilm a-xil o'yinchoqlar tayyorJandi. 
M aydonchada gulzor katta o ‘rinni egallab, bolalar o‘zlari o ‘sim liklarni 
parvarish qilishardi.
24

---

1891—1903-yillar davom ida m ablag‘ y o ‘qligi 
sab a b li b o g ‘cha bir 
necha m arta yopilgan. T a'lim -tarbiyaga oid ilg ‘oi~ g ‘oyalarning ta ’siri 
ostida Toshkentda 1903-yil fevral oyida “O ilaviy ta ’ 1 im -ta rb iy a to ‘garagi” 
tashkil qilindi. To‘garak harbiy M inistr va X a lq m ^ o r i f i tom onidan tas- 
diqlangan U stav asosida ish boshladi. U o ‘z o ld ig a quyidagi vazifalarni 
qo ‘yadi:
1. B olalarga t a ’lim -tarbiya berish usullarini r i v o j lantirish va takom il- 
lashtirishda yordam berish;
2. Pedagoglar bilan ota-onalam i va bolalar t a r b i y ^ sj ishini boshqaradi- 
gan kishilam i(oila, m aktab va bolalar b o g ‘chasinir».g yagona tarbiyaviy 
ta ’sir etishini belgilash m aqsadida) bir-birlariga y a q in la s h tiris h .
Bu to'garakning m aktabgacha seksiyasi h am f a o j jyat k o ‘rsatgan. Ta’- 
lim -tarbiya to ‘garagi yuzaga kelgunga q adar b o l a l ^ r b o g ‘chasining tar­
biyaviy ishida m uayyan pedagogik tizim y o ‘q edi, s hu sababli to ‘garak 
a'zolari bolalar tarbiyasi bilan b o g iiq b o ig a n m a . Salalarni m uhokam a 
qilishar edi.
B olalar birinchi m arta 4 yoshdan 6 y o sh g a c h a v a 6 -1 0 yoshgacha 
b o ig a n ikki xil yosh guruhlariga b o iin d i. M a s h g 1 u l o t la r , o ‘yin va k o ‘n- 
gil ochishlar program m asi belgilab qo'yildi. H a r a k a t l i o ‘yinlar, xor b o iib
aytiladigan ashula, o ‘qish, rasm chizish, loy v a p la s tilin d a n narsalar ya- 
sash, gim nastika m ashqlarini reglam entga s o la d ig a n jad v al tuzildi. Ota- 
onalarning talabi bilan fransuz va nem is tilla ri o 'r g ^ tilg a n , bu ishlar m u­
taxassislar tom onidan tekin am alga oshirilgan.
T aiim -tarb iy a to ‘garagi bolalar b o g ‘ch asid a t a r b iy a v iy ish saviyasini 
oshirishga yordam berdi. Tarbiyaviy ish m a z m u n ig a m u ay y an tizimining, 
xilm a-xil ish shakllari kiritildi. Lekin m axsus ta y y o rg a rlik k a ega b o ig a n
tarbiyachilar b o im ag an lig i sababli k o 'p in c h a b o g 'c l^ a
ta rb iy a v iy
ishining 
m azm uni betartib am alga oshirilar edi. 1903—1 9 1 4 —y[][ar davri m aktab­
gacha tarbiya sohasidagi taiim -ta rb iy a g ‘o y a la r i n ing jad al su r’atda 
o ‘sishi bilan xarakterlanadi.
Sirdaryo, Samarqand, Toshkent shahrida b o la la r b o g ‘chalari kabi av- 
rim bog‘chalar yuzaga keldi. 1909-1910 y illa rd a v a keyinchalik xususiy 
b o g ‘chalar paydo b o id i: bu bog'chalarda 6 y o s h d a n boshlab bolalarni 
asosan gim naziyaga o ‘qishgatayyorlashar e d i. B u n d a y bo lalar bog‘chalari 
xususiy uylarda ochilar va tam om ila o ta-o n alar t a ’m inotida b o ig a n . 
M a iu m o tg a ega b o ig a n va chet tillarini b ila d ig a n o ‘qim ishli xonim lar 
tarbiyachi edilar. Am m o m azkur bolalar b o g ‘c h a la r i faqat badavlat ota-
25

---

onalam ing ehtiyoj ini qondirgan edi. Davlat tom onidan ijtim oiy bolalar 
bog‘chalari faqat 1917-yildan keyingina yalpi tarzda tashkil etildi.
1917-yil 20-noyabrda X alq Kom issarlari tom onidan “M aktabgacha 
tarbiya yuzasidan D ekloratsiya” e ’lon qilindi. Bunda: “Bolalarni ijtimoiy 
tekin tarbiyalash bolaning birinchi tu g ‘ilgan kuni dan boshlanadi” -
deyilgan edi.
M aktabgacha tarbiya butun xalq maorffi tizim ining birinchi b o 'g ' ini va 
tarkibiy qismi b o ‘lib qoldi. 1919-yilda qabul qilingan D avlat dasturlarida 
xalq maorifi sohasida: Ijtimoiy tarbiyani yaxshilash va xotin-qizlarni 
ozod qilish m aqsadida m aktabgacha tarbiya m uassasalari tarm oqlarini 
vujudga keltirish haqida fikr yuritildi.
Turkistonda dastlabki davlat bolalar bog‘chalari 1918-yilning ikkinchi 
yarm ida tashkil etila boshlandi. 1918-yil 20-oktyabrda Turkiston M aorifi 
X alq K om issarligi qoshida Respublikadagi m aktabgacha tarbiya sohasida 
barcha tadbirlarni am alga oshirish uchun m a'm uriy organ sifatida 
m aktabgacha tarbiya bo'lim i tashkil qilindi. Xuddi shu yilda viloyat xalq 
maorifi b o ‘lim larining qoshida m aktabgacha tarbiya kichik bo'lim lari 
tashkil qilingan. B u tadbir Respublikada m aktabgacha tarbiyaning 
rivijlanishiga yordam berdi. M aktabgacha tarbiya b o ‘ lim larining faoliyati 
uch asosiy y o ‘nalishdan:
1. B olalar b o g 1 chalarini ochish, ularni binolar, mebel v ajih o zlar bilan 
ta ’minlash;
2. M aktabgacha tarbiya xodimlari, shu jum ladan mahalliy, m illiy va- 
killaridan kadrlar tayyorlash;
3. O ta-onalar o ‘rtasida tashviqot-tushuntirish ishlarini olib borishdan 
iborat edi.
“M aktabgacha tarbiya b o ‘limi to ‘g ‘risi”da N izom qabul qilindi va unda 
bo'lim 3 yoshdan 8 yoshgacha b o 'lg an m aktabgacha tarbiya yoshidagi 
bolalar tarbiya m uassasalariga boshchilik qiladi, m avjud m uassasalar 
ishining borishini kuzatadi, yangi bolalar bog'chalari, vaslilar. bolalar 
uylari, m aktabgacha yoshdagi bolalar uchun um um iy yotoqxonalar, 
bolalar yozgi koloniyalari ochildi, bolalar bog‘chalari rahbarlari, enagalar 
va kadrlar tayyorlash m aqsadli kurslari tashkil qilindi, deyiladi.
0 ‘zbekistonning tub jo y aholisi bolalarini m aktabgacha tarbiya m uas­
sasalariga jalb etish uchun kurasb ju d a m urakkab va qiyin sharoitda olib 
borildi. 1918-yilda Toshkentning sobiq eski shahar qism ida o ‘zbek bola­
lari uchun 4 ta bog‘cha ochishga m uvaffaq b o iin d i.
26

---

Birinchi bog ‘cha - Shayxontohur dahasida H asanova m udiri: M ah- 
sum a Qorieva va R obiya Abdurashidova (tarbiyachi) faoliyat k o ‘rsatgan.
Ikkinchi bog‘cha - X o ‘ja k o ‘chasida A nvar Yausheva m udiri b o ‘lgan.
U chinchi b o g ‘cha - K o ‘kcha dahasidagi Langar k o ‘chada ochilgan.
To‘rtinchi b o g ‘cha - B eshyog‘och dahasida ochilgan bo 'lib, bunda 
tarbiyachi Q odirxonov m udirlik qilar edi.
1920 yilda Turkiston Respublikasida 71 ta bolalar b og ‘chasi, shu 
jum ladan, m ahalliy aholi bolalari uchun 16 ta b o g 'c h a va 12 ta bolalar 
maydonlari tashkil etilib, bulardan 4 tasida o'zbek va boshqa m ahalliy 
m illatlarning bolalari tarbiyalana boshlandi. 0 ‘sha davrda m aktabgacha 
tarbiya m uassasalarida ham m asi b o ‘lib 6394 bola tarbiyalanar edi. 
1921-yilga kelib bolalar bog‘chalarining soni 105 taga, shu jum ladan, 
mahalliy m illatlarning bolalari uchun bog‘chalar 32 taga yetdi. B olalar 
bog'chalarida tarbiyalanuvchilam ing soni qariyb 8000 kishiga yetdi, 
ulardan 2000 dan k o ‘pro g ‘i m illatlarning farzandlari edi.
Ikkinchi jahon urushi yillarida 0 ‘zbekistonda bolalar b o g ‘chalari va 
bolalar m aydonchalarining tarm og‘i deyarli ikki barobar kengaydi. 1994- 
yil 1-yanvariga kelib 54 m ing bola tarbiyalandi, davlat tam onidan 77 
m illion so‘m ajratildi. Bu yillarda 0 ‘zbekistonning bolalar bo g‘chalarida 
k o 'chirib keltirilgan 16000 dan k o ‘proq bolalar tarbiyalandi. Shuningdek, 
ota-onasiz qolgan qariyb 400 bola vasiylikka olish prinsipiga m uvofiq 
boqib, tarbiyalab katta qilindi.