Sh. Sodiqova

Kognitiv (bilishga oid) tarkibiy qism
bolalarning o ‘z Vatani, tu g ‘ilib 
o'sgan joyi tarixi va m adaniyati; yurtdoshlarining qahram onliklari; olim- 
larning, m adaniyat arboblarining yutuqlari; zam onaviy sharoitda erishil- 
gan natijalar haqidagi bilim laridan tashkil topadi. Shuning uchun biz 
vatanparvarlik tu y g ‘usini shakllantirishim iz uchun bolalarda ana shun­
day ongni qaror toptirishim iz zarur. Vatanparvar shaxs o 'z Vatani haqida 
quyidagi xislatlarga ega bo'lishi kerak:
- o ‘z tu g ‘ilib o ‘sgan joyini sevish;
- o ‘z Vatanining tarixini bilish, uning o ‘tm ishi va buguni bilan faxr-
121

---

lanishi, uning eng yaxshi an'an a va m uvafaqqiyatlarini saqlab qolish va 
k o ‘paytirishda faol ishtirok etish;
- tabiatni sevish v a ardoqlash;
- o 'z V atanidayashayotgan xalqlar o ‘rtasidagi do'stlikni rivojlantirish 
va m ustahkam lash;
- boshqa m illat vakillarining hayot y o ‘li bilan qiziqish va ularning 
an’ana, urf-odatlarini hurm at qilish va o ‘zaro tajriba almashish.
Emotsional tarkibiy qism
Vatan tushunchasiga xos barcha narsalarni 
idrok etish bilan bog‘liq hissiyotlar tizimi bilan tavsiflanadi v a aks et- 
tirilayotgan obyekt bilan bog'liqlikda quyidagi his-tuyg'ulam i hosil qiladi:
- estetik his-tuyg‘ ular - Ona Vatan go‘ zalliklaridan bahram and bo ‘ lish ;
- lirik his-tuyg'ular - "qondoshlik, yaqinlik hissi” - vatanning bir par- 
chasi ekanligini his etish;
- gnostik his-tuyg‘ular - Vatani va o ‘zi tu g ‘ilib o ‘sgan yurt tarixi, 
an ’analari v a m arosim lari bilan tanishish natijasida yuzaga keladi;
- ja m g ‘arilgan his-tuyg‘ular - m am lakatim izdagi tabiat va inson 
resurslariga doir tasavvurlar bilan bog‘liqlikda nam oyon b o ia d i.
Xulq-atvorga doir tarkibiy qism
bolalarda aniq m unosabatni paydo 
qiladigan, chuqurlashtiradigan va mustahkam laydigan vatanparvarlikka 
doir innovatsion xulq-atvor tajribalarini talab etadi. Shuning uchun bo­
lalarda bizning, m ening sifatidagi Vatan tuyg'usini shakllantirish bilan bir 
qatorda, ularda keyingi avlod uchun eng yaxshi narsalarni saqlab qolish 
va ko'paytirishga doir faoliyatda faol ishtirok etishni tarkib toptirish zarur.
Vatanga m uhabbat hissi m aktabgacha 
ta'lim
yoshidagi bolalarda kat- 
talar tom onidan bolaning ruhiy taraqqiyotini ham da ular tafakkurining 
aniq va obrazliligini e ’tiborga olgan holda m a’ lum izchillik bilan tarbiyal- 
ab boriladi. Shuning uchun m azkur yoshdagi bolalarda Vatanga m uhabbat 
hissini ularga yaqin va tanish b o ‘lgan aniq faktlar. yorqin m isollar orqali 
tarbiyalab boriladi. Tarbiyachilar bolalarda o ’z oilasiga, uyiga, m aktab­
gacha ta’lim m uassasasiga va bolalarni o ‘rab turgan atrof-m uhitga mehr- 
muhabbatni va ularga sodiq bo'lishni tarbiyalayotib. eng m uhim ijtimoiy 
his hisoblangan vatanga m uhabbatni tarbiyalab boradi.
Kichik yosh guruhi bolalari tevarak-atrofdagi voqea-hodisalarning 
faqat tashqi belgilarini anglay oladilar. Ular M ustaqillik, N avro'z. Hayit 
baramlarini ham m a kishilar shodiyonalik bilan kutib olishlarini k o ‘radilar, 
bundan juda zavqlanadilar, am mo buning sabablari, natijalari bilan qiziq- 
maydilar. Biroq m azkur yosh guruhi bolalar tevarak-atrofdagi kishilar
122

---

mehnati, ularning bolalarga ko ‘rsatayotgan g ‘am xo‘rliklari bilan kattalar 
tanishtirib borishlari, aniq m isollar orqali tushuntirib borishlari lozim.
Kichik yosh guruhida vatanga m uhabbat hissi o ‘z uyiga, m aktabgacha 
ta ’lim m uassasasiga, tarbiyachiga m uhabbatni tarbiyalashdan boshlanadi. 
B olalar ota-onalar, tarbiyachilar ularga qanday g ‘am xo‘rlik qilayotganini 
ko 'ra oladilar va his etadilar, natijada bolalarda ularga b o ‘lgan m uhabbat 
yanada ortadi, ularning g'am xo'rlik va him oyasiga ishonch hosil qiladilar.
0 ‘rta yosh guruhi bolalari kattalar m ehnatini, ularning jam iy at rivoji 
uchun q o ‘shayotgan hissalari, kishilar tom onidan am alga oshirilayotgan 
obodonlashtirish ishlarini tushunadigan b o ‘lib qoladilar. M azkur yosh 
guruhi bolalari endi kengroq doiradagi kishilar bilan m unosabatda b o ‘la 
boshlaydilar. U lar ota-onalari va tarbiyachilardan o ‘z shahri, qishlog‘i 
to ‘g'risid a k o ‘p narsani bilib oladilar.
K atta guruh bolalariga uyda ota-onasi, bobo-buvilariga yordam ber­
ish topshiriladi. B utun guruh bolalari bilan ular oilada kattalarga qanday 
yordam berganliklari haqida suhbatlashiladi. M azkur yosh guruhi tarbi- 
yalanuvchilarida vatanga m uhabbat hissini tarbiyalashda badiiy adabi- 
yotlardan foydalanish m aqsadga muvofiq.
Tayyorlov guruhi bilan esa, tarbiyachi jonajon shahar, qishloqdagi 
eng k o ‘rkam joylarni, m aydonlam i, binolam i, bog‘larni k o ‘rsatadi. 
K o ‘cha, m aydonlar va xivobonlam ing nom i shahar yoki qishloqning 
kelib chiqish tarixini, xalqning o ‘tm ishini anglatishini tushuntirib bora- 
di. Bu nom lar ijtimoiy hayot, buyuk olimlar, xalq e ’zozlagan kishilar 
sharafiga qo‘yilganini tushuntiradi. Shuningdek, m azkur yosh gum hi 
tarbiyalanuvchilari bilan “X otiram iz ham rohim iz, qadr esa qom atimiz", 
“0 ‘z b e k is to n - bayrog‘ingiz” , “B eg‘ubor bolalik him oyachilari", “Uyim
- Vatan ichra b o 'sto n im ” kabi vatanparvarlik mavzusidagi turli tadbirlar. 
m ashg‘ulotlar o ‘tkazish yaxshi samara beradi.