Stendhal Kırmızı ve Siyah
Yüklə 2,11 Mb.
|
|
Mathilde'in yardımları ile, bu yabansıl mağara İtalya'da kırma burma yontulmuş mermerlerle süslenmiş oldu. Bn. de Renal, sözüne bağlı kaldı. Hiçbir şekilde hayatını yok etmeğe çalışmadı; ama Jul'en'den üç gün sonra, çocuklarını kucaklarken öbür dünyaya doğdu (165). son'
522 Başka yerlerde, özgürlüğü sağlayan halk oyu ile yönet, menin uygunsuzluğu, üstüne düşmeyen işe karışmasıdır; söz gelişi, özel yaşama, Amerika'nın ve İngiltere'nin hüznü, işte bu yüzden oluyor. Özel hayata değinmekten kaçınmak için yazar küçük bir il, Verrieres uydurdu ve bir piskoposa, bir jüriye, bir Ağır Ceza Mahkemesi'ne ihtiyaç duyunca da, bütün bunları hiç gidip görmediği, Besançon iline yerleştirdi. ÇEVİRENİN NOTLARI 1 — Napoleon'un düşmanları, ondan, İtalyanca olarak, «Bonaparte» diye söz açarlarmış. 2 — Bu «Constitutional» adlı gazete, 1815 yılının 29 kasımında çıkmağa başlamıştır. Her türlü tartışmalara yer veren, salt hiçbir partiyi desteklemeyen gazetedir. 3 — «Seçkin Yakınlıklar» Goethe'nin bir romanının adıdır. Bu romanda, değerli bir adamın hayat öyküsü anlatılmaktadır. 4 — 1534 yılında, Ignace de Loylola tarafından kurulan «Jesuites» tarikatının bir koludur. Bu tarikat, hemen bütün Avrupa'da yayılmıştır. Çevirimizde bazan jesuit, bazan da cizvit dedik. 5 — «La Quotidieniie» adlı gazete, 1792 yılında kurulmuştur. Kral ve kralcıları tutar. B.de RenaPin bu gazeteye abone olması, işini bilir insan olmasını gösterir. 6 — «Vergy» denin yer, öyle uluorta bir yer değilmiş. Buranın, maceraları dillerden dillere dolaşan bir sahibesi varmış. Stendhal, Günlük'ünde, 1804 yılı nisanında, Du Bel-loy'un Vergy'li Gabrielle adlı operasını gördüğünü yazmıştır. Vergy zaten. Dijon'dan uzak bir yer değildir. 7 — Jean-Baptise Codart'm bu eseri, «L'Histiorie natürelle des lepidopteres de France» olup, yazarının 1823 yılında ölmesi üzerine, yarım kalmıştır. 8 — Strombesk: Bu baron, Stendhal'm dostudur. 1806 - 1808 yıllarında, Brunswick'teki karşılaşmadan doğan dostluk sevgisi, ikisini de etki altında bırakmıştır. Baronun yazarımız hakkında yazdıkları, sonradan basılmıştır. 523
9 — Polidori, lord Bayron'un doktoru ve yazmanıdır. Stendhal onları 1816 da Milano'da tanımıştır. Polidori, bir akşam Scola'da rezalet çıkarmış ve bunup üserine Milano'dan kovulmuştur. İki yıl sonra da kendini zeniriemiştir. «On altısında bir genç kız vardı pembe tenli, allık sürerdi bir de» sözü ile, ikinci kitabın başındaki. Sainte - Beuve'e ait olduğu bildirilenh, «Güzel değil, yüzünde hiç allık yok» sözü arasında bir yakışma olduğu gün gibi bellidir. 10 — Bu sözün de, polidori'den ilham alınarak yazıldığı düşünülebilir. 11— Bu Shakespeare'in bir oyunudur. Birinci perde, 3. sahne, 84 - 87 mısra. Dilimizde çevirici vardır. 12 — Bu yokluk, tamamen Napoleon'un yokluğunu göstermektedir. 13 — Bray-le-Haut manastırı, belki, gerçekte olmayan bir yerdir. Ama Stendhal, burasını anlatmak için, Isere ırmağının sol yamacında, Grenoble'da bulunan Sainte-Marie'-den - Haut kilisesini göz önüne getirmiştir. Zaten babası, Cherubin Beyle, bir süre burada tutuklu kalmıştır. 14 — Bu sözcüğün dilimizde tam karşılığını bulamadık. Anlamı şudur: eski eserleri korumamak, bunlara ilgisizlik göstermek, bunları yıkmak. 15 — Ogive: Kubbenin dışardan ve içeriden merkezinde toplanan oval dilimlerinden birine verilen addır. 16 — Havariler'den Yuhanna'da görülen bir kitaptır. Apokalips, mecazen, karışık, kapalı, anlaşılmaz iş anlamına da gelir. 17 — Te Deum: Bütün katolik kuşelerinde okunan bir ağıttır ki ermişlere adanmıştır. 18 — «Yazıdüş» sözünü, bile bile, «derkenar» karşılığı olarak kullandık. «Çıkma» da denebilirdi. 19 — Fransızca parçada, mektubu yazan kişinin imlâ bozukluğunu göstermek için, «hier» şeklinde yazılması gereken «dnü» sözü, «yert» gibi yazılmıştır ki bunu dilimize çevirmeğe imkân yoktur. 20 — Shakespeare'in bir oyunudur. Dilimize çevirileri vardır. 21 — Shakespeare'in bir oyunudur. Dilimize çevirleri vardır. 524
22 — Casino adı rastgele seçilmemiştir. Bu, Verrieres'-deki yüksek tabakanın bir özlemini ortaya dökmek için yazılmıştır. Nitekim, 1816 yılında, Grenoble'da, bu adı taşıyan bir yer de varmış. Aşırı kralcılar toplanırmış burada. Stend-hal'ın amcası, Romain Gagnon da buralara gelirmiş. 23 — Bu yenen yürek efsanesini Stendhal «Aşk Hakkında» adlı eserinde anlatmıştır. Böyle bir olay, belki, gerçekten olmuştur. Bu olayın kökü derinlerde, ortaçağdadır. Tiyatrosu da yazılmış ve 1777 yılında, Belloy'un yazdığı bu oyun, Theatre - Français'de oynanmıştır. 24 — Saint - Hilari'de-la Saöne'da hancı olan bir adamdır. Liberal ve Napoleon'cu düşünceleri ile düşmanlar toplanmıştır kendine. Hayatı tehlikeye düşmüş, bir komşusunun damı altına sığınmıştır. Gelmişler, üzerine ateş ede ede öldürmüşlerdir. 25 — Voltaire, «Precis du siecle de Louis XV» adlı eserinin XXXVIII. bölümünde, Fransız cizvitlerinin kovuluşunu anlatırken, bu adama değinir. Fransız cizvitlerinin Portugal le pere Malagrida ile (1689 - 1761) yakın ilgisi varmış. Bu adam, dostlukları ile birlikte, kralı öldürmeğe kalkmış. Yakayı ele vermiş. Lizbon'da da yakılmıştır. 26 — Bu çağ, I. Napoleon çağıdır. 27 — Gros: genç yazarımıza özel olarak matematik dersleri veren bir geometricidir. Yazarımız, bu insana olan saygı ve sevgisini, yarıda kalan Lucien Leuwen adlı eserinde, Fauthier adını vererek, uzun uzun anlatır. Bu geometrici, Grenoble'lüdür. Yazarımız gibi. 28 — Bu mezhep, işçilerin haklarını korumak üzere kurulmuştur, ama iiberaller tarafından müthiş saldırılara uğramıştır. 29 — Casti: Ünlü bir İtalyan yazarıdır. En tanınmış eserleri arasında, Nouvelle galanti ve Animali parlanti'yi sayabiliriz. Birçok opera sözleri de yazmıştır. Stendhal onun eserine derin bir hayranlık duyarmış. Casti, 1721 - 1803 yılları arasında yaşamıştır. 30 — Marsilya'n, B.de Merindol adlı bir yargıçtır ki Stendhal burada bu adı vermiştir. Bu yargıç, hürriyetlerin kara başı diye anılırmış. Bir dâva yüzünden ceza çarptırıl- 525
mıştır. Cezası bin frankmış ama, o bu cezaya «nonate-ciq» adını vermiş. 31 — Yazar, bu kahramanını yaratırken, şarkıcı Lab-lanche'r göz önüne getirmiştir. Lablache, 1830 yılında, romanının yazıldığı sıralar, Paris'te bulunuyormuş, Matrimo-nio segreto operasında Don Geronimo rolünü oynuyormuş. 32 — îtalya bestecisidir. Napoli konservatuarının müdürlüğünü yapmıştır (1752 - 1837).. 33 — Giovanni Stile ki, 1810 yılından beri San Carlino'-nun müdürlüğünü yapmıştır, uzun süre. 34 — Kırmızı ve Siyah'm 1854 yılındaki basımında «bir öğrenim» diye geçmektedir. 35 — Bu düşünceler, Stendhal için, hiç de yeni düşünceler değildir. «Aşk Üzerine» adlı eserinde de bu gibi düşüncelere yer vermiştir. Hattâ, bir arkadaşına yazdığı mektupta, evlenmenin aşkı öldürdüğünü de söylemektedir. 36 — 1854 yılındaki baskıda, «canları daha az sıkılıyordu», denmektedir. 37 — 1854 yılındaki baskıda, sadece «birşey söylememenizi» denmektedir. «Bana» kalkmıştır. 38 — 1854 yılındaki baskıda, «babaları yurt dışına sürülür» denmektedir. 39 — Stendhal'ın Grenoble'de gördüğü kalelerin bir eşi de budur. Yazar, böyle yerleri çok görmüştür. 40 — Young: İngiliz yazarıdır. Geceler adında kitabı vardır. İçinde yaşadığı yalnızlık ona çok karanlık ve karasevdalı şiirler ilham etmiştir. Ününü de böylece sağlanmıştır (1681 - 1765). 41 — Bu söz, 1827 yılında kanunun basma yaptığı ağırlığa, basını sınırladığına, bu yüzden kopan kavgalara şöylece bir değinmektedir. 42 — Böyle bir insan yaşamıştır Grenoble'da. 1819 yılında. 43 — Bu ad da, yazarımızın hayatına karışan kadınlardan birinin adıdır. Romanın ikinci kitabında, Mathilde de La Mole'ün yaratılışı anlatılırken, bu kadın kahramanının olanca çizgisi verilmeğe çalışılmıştır. 44 — Fransızca'da «Fete-Dieu» adını alan bu yortuda, İsa'nın olanca varlığı, ruhu, kanı, ölmezliği, insanlara ge- 526
tirdikleri, insanlardan çektikleri, ekmek ve şarap halinde tecelli eder varsayılır. 45 — «Saint secrement» sözünü dilimize çeviremezdik. Çünkü açıkça karşılığı yoktur. Bu, İsa'nın vücudu var diye sokaklarda dolaştırılan bir tabuttur, bir sandukadır. 46 — «Repoisoir» sözünün karşılığını, Kırmızı ve Siyah çevirisinde, Nurullah Ataç şöyle anlatmıştır: Tanrı yortusu gününde, hıristiyanlarm, içinde İsa, Tanrı var diye sokaklarda sandukaya benzer birşey geddirdikleri görülür. Bu sanduka, büyük konakların önüne kurulan, türkçede dinlenek, yahut musalla diyebileceğimiz yüksek kerevetler üzerine konulup dinlendirilir; reposoir işte o kerevetlerin adıdır. 47 — Le Precusseur Lyon'da çıkan, Paris'te de çok okunan bir gazetedir ki türkçesi «öncü» demektir. 48 — Napoleon'un zamanında, denmek istiyor. 49 ^— Bu mısra, Paul - Philippe Gudin de-la Brenellerie (1738 - 1812) adlı ozanıdır. 50 — «tnquisiteur» kanlı din savaşlarını yapan adamlara verilen bir addır. 51 — Bu şiir, Delphine Gay adlı bir kadın ozamnındır. Bu kadın, güzelmiş ve güzelliğini satılığa çıkarmak için de, Stendhall'ın; dediğine göre, salon kadınları adına şiirler ya-zarmış. 52 — Bu sözcüğün anlamı, papa ile bir hükümdar arasında yapılan, konusu dinden başka birşey olmayan mektuplaşmalardır. 53 — Malmaison; Napoleon'un karısı, imparatoriçe Jo-sephine'in dinlenme evidir. 54 — Kahramanı, Julien'in imrendiği Napoleon demektir. 55 — Bu savaş, 1823 yılında olmuştur. 56 — Bu bir papazdır. XIV. Louis'nin günah çıkarıcısı-dır. Adına bir mezarlık yapılmıştır ki, Paris'te bulunan bu mezarlık, güzel bahçelerden kurulmuştur. Birçok ünlünün son evi bu mezarlıktır. Papaz Pere-Lanchaise, 1624 - 1709 yılları arasında yaşamıştır. 57 — Bu mareşal, Napoleon'un ordusunda çalışmıştır. .(Yiğitler Yiğidi» adını alan mareşal, II. Restauration döne- 527 minde, ölüme mahkûm edilmiş ve kurşuna dizilmiştir (1769 - 1815). 58 — Bu akademi, ilk kuruluş döneminde, 40 üyesi bulunan, daha çok tarihsel ve arkeolojik eserler üzerinde çalışan bir akademidir. 1663 yılında, Colbert tarafından kurulmuştur. 59 — Auguste, Roma İmparatoru; IV. Georges ise İngiltere kralıdır. 60 — Merene: Roma imparatoru Auguste'üg gözde şö-valyelerindendir. Güzel sajıatlarm ilerlemesinde büyük yararları olmuş olduğundan, Mecene sözü, edebiyatçıların ve güzel sanatlarla uğraşan kişilerin koruyucsu anlamını da taşımaktadır. Bu kişi, M.S. 8 yılda yaşamıştır. 62 — La Mole salonuna gelen kişilerin hemen hepsinin gerçek kişiler oldukları gün gibi bellidir. Stendhal, B. Sa-inclair adını verirken, bu kişinin davranışlarını, konuşmalarını ve tutumlarını incelerken, gözünün önüne Merimee'yi getirmiştir. 63 — «Bâton» değnek, sopa demektir. 64 — «Bouillon», et suyu, kaynayan sıvılardan yükselen kabarcık, su kabarcığı demektir. 65 — Lord Holland (Henri Fox, lord), İngiliz devlet adamıdır; ünlü hatip Fox'un da babasıdır. Hayat çizgisi, 1705 -1774 yılları arasında uzanmaktadır. 66 — Kont Altamira: Bu ad, StendhaFın bir dostunu gösterir. Yirmi üç yaşında, 1799 yılında, Napoli'de idama mahkûm olmuş, Paris'e sığınmıştır. Adı Fiore'dur. 67 — Staub: Romanın geçtiği zamanın ünlü terzilerinden olacak. 68 — Le comte Ory: İki perdelik bir operadır. Sözleri Scbribe ile Delestre - Poirson tarafından yazılmıştır. 20 Ağustos 1828 tarihinde, krallık akademisinde oynanmıştır. 69 — Tite-Live: Lâtin tarihçidir. Olaylara dayanarak^ olaylar tarafsız gözle bakarak, Roma tarihini yazmıştır. M. E. 59 — M.S. 19. 70 — Bu ad, Napoleon'un adıdır. 71 — Bu kişiler, d'Allainval'in (1728) deoynattığı «L'e-cole des Bourgeois — Kentsoylular Okulu» adlı komedisinin kahramanlarıdır (1700 - 1753). 528
72 — Coulon: Ya da Coulomb denen iki dansçı erkektir. Gerek İmparatorluk ve gerekse Bestauration devrinde, birçok ünlü dansçılar yetiştirmişlerdir. 73 — Contrat Social: Jean - Jacques Rousseau (1712 -1778) 'nun ünlü bir kitabı ki dilimize de «Toplum Anlaşması» adı ile çevrilmiştir. 74 — Bu hikâye, yazarın '-Roma'da Gezintiler» adlı kitabında uzun uzun anlatılmıştır. Bk. «Roma'da Gezintiler.» 75 — 25 Temmuz 1830 tarihinde yazılan bu not, 4 Ağustos 1828 tarihinde basılmıştır. «Kırmızı ve Siyah» basmanı. 76 — Danton: Herkesin bildiği Danton'dur. Açıklamağa gerek bulamadık. 77 — İspanya şövalye nişanıdır. Ş. Sami'ye göre. 78 — Bu konuşan sille yemiş birisidir. (Moliere'in «Tar-tufe» adındaki notlarından). 79 — Paul - Louis Courier: Hicivleri ile tanınmıştır. Siyaset alanının önemli kişilerindendir. Stendhal kendisi tanımıştır. Ve onun sözlerinden büyük paylar almıştır. Av bekçisi tarafından da öldürülmüştür. 1772 - 1825. 80 — Murat: I. Napoleon'un eniştesi ve Caroline Bona-parte'm kocasıdır. 1808 - 1814 yıllarında Napoli krallığını yapmıştır. 1771 de doğan Murat, 1815 de kurşuna dizilmiştir. 81 — Washington, bildiğimiz Washington'dur. 82 — Delavigne (Casimir), lirik ve dramatik Fransız ozanıdır. Temiz bir yazışı vardır. 1793 - 1843. 83 — Fransız generalidir. Bazı kimselerle birlikte hileler yapmıştır. Temple cezaevinde de boğulmuştur. 1761 - 1804. 84 — Bilinen La Fayette'dir. 85 — Victor Hugo'nun bu Hernani adlı dramı, ilk oynandığı gece, tiyatroda halk ve yazarlar birbirine girmiş, ortalık karışmıştır. En ünlü akıllı yazarlar bile, bu kavgaya katılmışlardır. Bu oyun, bizde de oynanmıştır. 86 — Ünlü trajedi oyuncusu. Bu öyle bir Fransızmış ki bir çağı peşinden sürüklemiştir. 1763 - 1826. 87 — D'Aubigne ve Brantöme ünlü iki tarihçidir. Bunlar Marguerite de Navarre ile Boniface de La Mole'ün aşklarının hikâyesini vaznışlardır. D'Aubigne 1551 - 1630, Brantöme ise 1527 - \614 yıllarında yaşamışlardır. 88 — Etoilo-. Fransız tarihçisi. 1540 - 1611. 529 89 — XVI. yüzyılda, dük de Guise ile taraftarlarının Protestanlara karşı yaptıkları kanlı mücadele. Cevdet Perinin notu. 90 — 1600 yılından sonraki yıllar. 91 — Fransız kralıdır. Ölüm: 1643. 92 — Bu mısra, La Fontaine'in Çoban ve Sürüsü adh masalından alınmıştır. 93 — «ihtilâl hükümeti manastırlara ve kiliselere ait olan ormanları ve bir kısım araziyi istirdat etmiş ve Napoleon da bunu devam ettirmişti. Yazar burada 1830 yılındaki olaylardan bahsettiğine göre, bu ormanların iadesi intima-lini düşünüyor. Kimbilir, bu sözlerde belki de biraz alay vardır. Çünkü bu araziye dayanarak hükümet dahilt istikraz yapmıştı; halkın parasını iade etmek gerekiyordu ki, bunu da hiçbir Fransız hükümeti yapacak durumda değildi.» Cevdet Perin'in notu. 94 — Stendhal da gençliğinde Voltaire'i bu ateşle okur-muş. 95 — Bir aktrist'tir. Scribe'in piyeslerini büyük bir başarı ile oynamıştır. Yazarımız sesine değil de, yüz hareketlerine hayran olurmuş. 96 — Bu ad, Goethe'nin Faust adlı oyunundaki Şey-tan'a verilen addır. Bu ad da. Faust ile birlikte, dilden düşmez olmuştur. 97 — Antoine Perrenot de Granvelle (1517 - 1586), Be-sançon'da doğmuş bir din adamıdır. Piskoposluk yapmıştır. 98 — Bu mısraları dilimize aktarmak, işimizi yarım yapmak olacaktı. Aslındaki güzelliği de bozmağa istemiyorduk. Bunun için çevirmedik. Bu mısralar, Cevdet Perin tarafından şöyle çevrilmiştir. «Bu sözlerinizi kurnazca bir hile addedebilirim... Yalvarmak istediğim o bir parçacık lütuf yeter ki gelip beni iyice bu sözlerin doğruluğuna inandırsın.» F: 34
530 99 — Albay Caron, daha doğrusu Colmar, 1822 yılındaki komploya katıldığından, kurşuna dizilmiştir. Stendhal hikâyelerinde bu adı çok kullanır. ' 100 — Bu not'un çeviri karşılığı şöyledir: «Akıl ilbaylı-ğı yitiriliyor. Guizot, 11 Ağustos 1830». m 101 — Viyana'da bir bölgenin adıdır. 102 — Medee: P. Corneille'in bir trajedisindeki, daha doğrusu bu adı alan trajedisindeki kahramandır. Medee'nin «BEN» sözü debiyata geçmiş, ünlü bir sözdür. O bu sözü, büyük tehlikeler içinde daima söyler durur. 103 — Don Diegue, Corneille'in «Le Gid» adlı trajedisindeki kahramandır. Bu trajedi dilimize de çevrilmiştir. 104 — Gaskon ağzı demek, belki, bize garip gelecektir ama, Fransızlar bunu çojç kullanır. Durmadan yalanlar kıvıran ama kıvırdığı yalanlara içten bir hava katan insanların konuşmasıdır. Bu gibileri, herşeyi oluruna bağlamak isterler. 105 — «Lâmba ışığı ile aydınlanmış» sözü ilk baskıdan sonra eklenmiştir. 106 — 1798 yılında Velloni tarafından kurulan bir kahvedir. Bu kahve ilk ortağı Tortoni tarafından başarı kazanmıştır. En eski ve en ünlü bulvar kahvelerinden biridir. 1830 yılında züppelerin buluştukları bir konaktır sanki. Yazarımız, buraya sık sık gitmiş ve burada dostlar edinmiştir. 107 — Dominika cumhuriyetinin başşehridir. Haiti'de. 108 — Bir biçim şarkılı komedidir. 109 — Birinci kitabın XVII. bölümünde de aynı mısralar vardır. Nurullah Ataç, bu mısraları olduğu gibi bırakmış. Cevdet Perin ise, bizim gibi her iki yerde de ayrı ayrı çevirmiştir. Bak. 11. not. 110 — Özgürlük savaşlarına katılan, büyük ihtüâl sırasında da başı kesilen bir kadın cumhuriyetçidir. 1754 - 17931 531
111 — Fransız kadın yazarlarından. 1766 - 1817. 112 — Ünlü İtalyan bestecisi. Napoli kıraliçesi Caroli-ne'in buyruğu ile, dendiğine göre, zehirlenerek öldürülmüştür. Yazarımız bu besteciyi Mozart'la bir tutarmış. 1749 -1801. 113 — Stendhal, bu sözden çok hoşlanmıştır ki, daha önce de bu sözü kullanmış (I. XIII), daha sonra da kullanılmıştır: «Bir roman: bir aynadır yol boyunca gezdirilen.» 114 — Ünlü Versailles'in arkasında, Seine-et - Oise'da bir yer ve aynı zamanda küçük vill. Eski imparator yeri. 115 — «Bu ve bundan sonraki bölümlerde yazar, 1818 yılındaki aşırı siyasî adamların yaptıkları teşebbüsü anlatmak istiyor: Bunlar, müttefik orduların Fransa'yı işgal etmeğe devam etmelerini istiyorlardı. Başları olan VitroUes, 1817 yılında, jakobinciliği ortadan kaldırmak ve tehlikede olan kıralcılığı kurtarmak üzere, Avusturya'ya, İngiltere'ye ve Rusya'ya gizli nota götürme buyruğunu, aşırı kıralcı kont d' Artois tarafından almıştır.» Cevdet Perin, Henri Martineau. 116 — «Bu dük elli yaşlarında, bir çıtkırıldım, gibi giyinip kuşanmış, zemberekler kurularak yürüyen bir adamdı» sözünde, Stendhal, Talleyrand'ı anlatmak istemiştir. 117 — «Bu dük elli yaşlarında, bir çıtkırıldım gibi giyinip kuşanmış, zemberekler kurularak yürüyen bir adamdı» sözünde, Stendhal, Talleyrand'ı anlatmak istemiştir. 117 — «Bir konser ortasında tabanca sıkmak» sözü, Stendhal'ın kullanmaktan çok hoşlandığı bir sözdür. Bu sözü, Armance'da, La Chartreuse de Parme'da, Promenades dans Rome'da da kullanmıştır. Bk. önsöz. 118 — «Gazette des Tribunaux», «Adliye Gazetesi» demektir. Stendhal bu gazeteden çok yararlanmış, hattâ «Kırmızı ve Siyah» romanının konusunu bile buradan almıştır. 119 — «Rapor yazıcı» sözünü, raportör karşılığı olarak kullandık. 532 120 — Bu' söz, insanların ve hele toplum yararları uğruna çalışanların yapmaları gereken idlere bir uyarmadır. Kimi an, şöyle de denmektedir: «Yardım et, Tanrı da sana yardım edecektir.» 121 — Bu sözlerin çevirisi: «Tanrı mı, masa mı yoksa leğen mi olacak?» tır. Ve bunlar, La Fontaine tarafından söylenmiştir. 122 — «Globe» 1811 çıkan bir gazetedir. Kleber (Jean -Baptiste), bir generaldir, ihtilâl döneminde yaşamıştır. Duvarcı oğlu olduğu halde, büyük ve hileli işler yapmıştır. Mısır'a gitmiş. Burada, bir melik tarafından öldürülmüştür (1753 - 1800). - Hoche (Lazare), bir Fransız generalidir. İhtilâl döneminde yaşamıştır. Genç yaşta da ölmüştür (1768 -1797). - Jourdan, 1762 - 1833 yıllan arasında yaşamış, bir Fransız mareşalidir. - Pichegru, 83. notta yazıldı. 123 — Burada cerrah sözü, doğrudan doğruya, dük de Wellington.u işarettir. Adı geçen dük, bir İngiliz generalidir. Portekiz ve İspanya'da, Fransız orduları ile çarpışmış, Waterloo savaşını kazanmıştır. İradisi güçlü olduğundan kendisine, Demir Dük «Iron Duke» derlermiş (1769 - 1852). Fransız düşmanıdır. 124 — Hume: Ünlü bilge ve İngiliz tarihçisi. 1711 - 1776. 125 — Brougham: Edebiyatçı, bilgin, tarihçi ve siyasî bir İngiliz lordudur. Stendhal onu çok severmiş, özgür düşüncelerinden çok hoşlanırmış. Lord'un hayat yolu, 1779 -1868 yıllarından geçer. 126 — Daha yukarıda (B.N. 83 de) anlatmıştık. 127 — Nerval: Bir Fransız devlet adamıdır. Fakat, besbelli, buradaki adı ile değil. Asıl adının ne olduğunu bulamadık. 128 — Aslında «para» değil, «cüzdan» dır. Böyle çevirmeği daha yerinde bulduk. 129 — Almanya[da bir yerdir. Rhin ırmağının sol kıyısında kurulmuş, güzel görünümlü bir yer. Büyük katedrali 533
ve ilk baskıcı Gutenberg'in yurdu ile tanınmıştır. 130 — «Cafe - hauss», romanın 1854 basımında, Cafe -house» diye geçer. 131 — Desaix, Ihtilâl'in ünlü generallerinden biridir. Bonaparte'm ardından Dou'ya, Mısır'a gitmiştir. Marengo savaşında öldürülmüştür. Mısırlılar ona,. «Hak bilir Sultan», Almanlar ise «Namuslu General» adını vermişler. (1768 -1800) - Couvion Saint-Cyr, Fransız mareşalidir (1764 - 1830). 132 — «Ecu», beş frank değerinde bir eski Fransız parasıdır. 133 — XV. Louis, Fransız kralıdır. 134 — İlkin ormanlarda toplanan bir gizli siyasî kurumdur. Bu kurum, XIX yüzyılın başında, İtalya'da kurulmuştur. Amaçlan bir İtalyan birliği kurmakmış. Bu kurumun düşünceleri, sonradan, Fransa'ya da geçmiştir. 135 - «Deli düştüm, Delilik'i seve seve, ıvır zıvır» diye çevrilebilir. 136 — «Bir gün çıka geldi sevgili meyhaneye...» diye çevrilebilir. 137 — Saint - Simon: XIV. Louis sarayının ünlü kişilerinden. Bu anıları ile kendisini ölmezleştirmiştir. Bu anılarında, sarayda yaşayan kişileri, korkmadan, çekinmeden, olanca yiğitlikleri ve olanca korkunçlukları ile ortaya dökmüştür (1675 - 1755). 138 — Masillon: En büyük katolik vaizlerinden. Hitabette ün salmıştır (1663 - 1742). 139 — Bk. N. 16 140 — Bu balet, sözleri Scribe, müziği ise Halevy tarafından yazılmış bir baledir. 3 Mayıs 1830 gününde oynanmıştır. Yani, «Kırmızı ve Siyah» in birinci kitabı henüz baskıda iken 141 — Bk. N. 113. 534
142 — «Mareşal» sözcüğü, mareşalin karısı anlamına gelmektedir. . . 143 — Bu «Matrimonio Segreto — Gizli Evlenme» operası, Gimarosa'nmdır. Bk. N. 112. 144 — «Talihi yaver giderse» demektir. 145 — «Dandy»: ince yapılı, çıtkırıldım bayların meydana getirdikleri bir toplum. Daha doğrusu, «züppe» lik kulübü gibi birşey. Bu İngilizce söz, Fransız romantikleri arasında yayılmıştır. Fransız romantiklerinden çoğu bu sözün kapsadığı anlamda kişilerdir. Çevirimizde bazan «dandy», bazan. da «zübbe» adını kullandık. 146 — Smollett, İskoçya'lı tarihçidir (1720 - 1771). 147 — Othello, edebiyatın kıskanç çocuğudur. Shakespearean bir oyunu. 148 — Bu satırlarda, yazarımızın başından- geçen askerlik günlerinin korkusu vardır. 149 — Adolphe Paupe, «Stendhal'm Edebî Hayatı» adlı eserinde, bu maddenin yanlış olduğunu söyler. Şöyle ki, ceza kanununun, 1810 da çıkan kanunun sadece 484 maddesi varmış. 150 — «Bundan böyle bir söz demiyeceğim artık» diye çevrilir. (Othello, V. perde, II. sahne). 151 — Ölüm cezasının kaldırılması, daha,önce, Victor Hugo'nun dilimize de çevrilen «Bir tdam Mahkûmunun Son Günü» adlı eserinde, ortaya atılmıştır. Bu eser, «Kırmızı ve Siyah» tan önce, 1829 yılında çıkmıştır. 152 — Bu sözlerin Bn. Goethe tarafından değil de, Goethe tarafından yazılmış olması düşünülebilir. Yanlışlık, Stendhal'in yazısının çirkinliğinden ileri gelmiştir. 153 — Bu sözler, romanın daha iyi anlaşılması için, belki de önceden yazılmış sözlerdir ve tamamen Julien Sorel dâvası ile ilgilidir. 535 154 — Okur unutmamalıdır ki, romanın bir yerinde şu cümle vardır: «1815 yılı onu Verrieres belediye başkam seçmiştir.» (I, ı.3 1815 yılında B.de Renal belediye başkanı iken, beri yanda, Valenod, sefil durumda bulunuyordu. 155 — 1769 - 1830 yılları arasında yaşayan, ölüme mahkûm olan Lavalette adlı Fransız generalinin karışıdır. Bu kadın, kocasını ölümden kurtarmıştır. Bn.de Lavalette, Bn. Roland'ın hayranlarımdan biri idi. 156 — Cevdet Perin'in «Geçmiş tasarılar sahibi, metin bir ruhun - şu bayağı insanların kaba düşünceleri üzerinde mâlik olduğu hakka» - diyerek dilimize çevirdiği bu satüar, Voltaire'in Muhammed adlı oyunundan alınmıştır (II. perde, V. sahne).. 157 — Manuel: Politika adamıdır. Avukatlık yapmıştır. Yazarımız onu çok severmiş. Hayatı, 1755 - 1827 yılları arasında geçmiştir. 158 — Yazarımız da babasından nefret etmiştir. 159 — Massillon için bk. N. 138. 160 — Fenelon, ünlü piskoposlardan ve Telmak yazarıdır (1651 - 1715). 161 — Yazarımız, daha başka yazılarında da bu bir günlük sinekten söz açmıştır. Esas düşüncenin, Montaigne' den geldiği de düşünülebilir. 162 — Romanın bu bölümünün yazıldığı sıra, X Charles son günlerini yaşıyordu. 163 — Yazarımız, «Adliye Gazetesi»nin kayıtlarında, An-toine Berthet adlı birinin dâvası üzerine romanını kurmuştu. Bu dâvanın kahramanı, bir bakıma, Julien Sorel'in hayatta yaşamış olan öz kardeşidir. Antoine Berthet, Gronoble' da, Grenette alanında 23. Şubat 1828 Cumartesi günü sabahın saat onunda (Julien Sorel gibi) idam edilirken, kendisini kurtarabilmiştir. Gazete böyle yazmaktadır. 536
164 — Romanın bu noktasının daha iyi anlaşılması, roman ile tarih arasındaki bağlantının daha iyice belirebil-mesi için romanın bir yerinde geçen konuşmayı (II., x. bölüm) , buraya tekrar alıyoruz: «Bu siyasî felâkette onun dikkatini çeken nokta, cellâttan sevgilisinin başını istemeği göze almasıdır. Ertesi gece de, geçe yarısına doğru, bu başı arabasına almış, Montmarte tepesinin eteğine kurulmuş olan bir küçük kiliseye götürüp kendi eliyle gömmüş.» 165 — Bu söz, Mesut Cemil Tel'in babası Tanbur* Mesut Cemil Bey için söylediği bir sözdür: «öbür dünyaya doğdu»... " i
Kitaplar, uygarlığa yol gösteren ışıklardır. UYARI: www.kitapsevenler.com Kitap sevenlerin yeni buluşma noktasından herkese merhabalar... Cehaletin yenildiği, sevginin, iyiliğin ve bilginin paylaşıldığı yer olarak gördüğümüz sitemizdeki tüm e-kitaplar, 5846 sayılı kanun'un ilgili maddesine istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacıyla ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuşan "Braille Not Speak", kabartma ekran ve benzeri yardımcı araçlara, uyumlu olacak şekilde, "TXT", "DOC" ve "HTML" gibi formatlarda, tarayıcı ve OCR (optik karakter tanıma) yazılımı kullanılarak, sadece görme engelliler için, hazırlanmaktadır. Tümüyle ücretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar, "engelli-engelsiz elele" düşüncesiyle, hiçbir ticari amaç gözetilmeksizin, tamamen gönüllülük esasına dayalı olarak, engelli-engelsiz yardımsever arkadaşlarımızın yoğun emeği sayesinde, görme engelli kitap sevenlerin istifadesine sunulmaktadır. Bu e-kitaplar hiçbir şekilde ticari amaçla veya kanuna aykırı olarak kullanılamaz, kullandırılamaz. Aksi kullanımdan doğabilecek tüm yasal sorumluluklar kullanana aittir. Sitemizin amacı asla eser sahiplerine zarar vermek değildir. www.kitapsevenler.com web sitesinin amacı görme engellilerin kitap okuma hak ve özgürlüğünü yüceltmek ve kitap okuma alışkanlığını pekiştirmektir. Ben de bir görme engelli olarak kitap okumayı seviyorum. Sevginin olduğu gibi, bilginin de paylaşıldıkça pekişeceğine inanıyorum. Tüm kitap dostlarına, görme engellilerin kitap okuyabilmeleri için gösterdikleri çabalardan ve yaptıkları katkılardan ötürü teşekkür ediyorum. Bilgi paylaşmakla çoğalır. Yaşar Mutlu İLGİLİ KANUN: 5846 sayılı kanun'un "Altıncı Bölüm-Çeşitli Hükümler" bölümünde yeralan "EK MADDE 11" : "ders kitapları dahil, alenileşmiş veya yayımlanmış yazılı ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler için üretilmiş bir nüshası yoksa hiçbir ticarî amaç güdülmeksizin bir engellinin kullanımı için kendisi veya üçüncü bir kişi tek nüsha olarak ya da engellilere yönelik hizmet veren eğitim kurumu, vakıf veya dernek gibi kuruluşlar tarafından ihtiyaç kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda çoğaltılması veya ödünç verilmesi bu Kanunda öngörülen izinler alınmadan gerçekleştirilebilir."Bu nüshalar hiçbir şekilde satılamaz, ticarete konu edilemez ve amacı dışında kullanılamaz ve kullandırılamaz. Ayrıca bu nüshalar üzerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulması ve çoğaltım amacının belirtilmesi zorunludur." Bu e-kitap görme engelliler için düzenlenmiştir. Kitap taramak gerçekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir iştir. Ne mutlu ki, bir görme engellinin, düzgün taranmış ve hazırlanmış bir e-kitabı okuyabilmesinden duyduğu sevinci paylaşabilmek tüm zahmete değer. Sizler de bu mutluluğu paylaşabilmek için bir kitabınızı tarayıp, kitapsevenler@gmail.com adresine göndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katılmayı düşünebilirsiniz.
Teşekkürler. Ne Mutlu Bilgi için, Bilgece yaşayanlara. www.kitapsevenler.com Tarayan: Yaşar Mutlu www.kitapsevenler.com www.yasarmutlu.com e-posta kitapsevenler@gmail.com Stendhal _ Kırmızı ve Siyah Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|