T. C. DİYanet iŞleri başkanliği eğİTİm hiZMETleri genel müDÜRLÜĞÜ Program Geliştirme Daire Başkanlığı

Ahmed b. Hanbel ve Müsned'i

700'den fazla sahâbe'den nakledilen 30.000'i aşkın, 40.000'e yakın hadisleri ihtiva eden Müsned, Ahmed b. Hanbel'in baş eseri olduğu kadar Müsned türünün de en meşhurudur.

Müsned'de yer alan sahâbeler, önce Müslüman olmadaki önceliklerine, sonra aşiret durumlarına göre, daha sonra yerleştikleri şehirlere göre sıralanmışlardır. İbn Hanbel'in bu büyük eseri telif gayesi sahih olduğu kendisince isbat edilebilecek olan ve kendi devri için, münâkaşalarda esas vazifesini görebilecek bütün hadisleri bir araya getirmektir.

Ahmed b. Hanbel, Müsned'e aldığı bütün hadislerin «Sahih» olduğunu iddia etmiş değildir. Ölüm döşeğindeyken bile o, Müsned'den bir hadisin çıkarılmasını oğlundan istemiştir. Bu onun, eseri hakkında daimî bir tetkik ve araştırma yaptığını gösterir.

Îbnu'l-Cevzî, Hanbelî olmasına rağmen mezheb imamının kitabı Müsned'de, 15 tane uydurma hadis olduğunu belirtmektedir. Bu, aslında Müsned'in değerine bir zarar vermez. Zira 40.000'e yakın hadis içinde 15 kadarının böyle bir ithama uğraması, aslında Müsned'in değerini gösterir. Üstelik İbn Hacer de bu ithamlara cevap vererek ilgili rivayetlerin uydurma olmadığını ortaya koymaya çalışmıştır. Müsned, hadis kitaplarının ikinci tabakasına dâhildir.

4. 
   DERLEME HADİS KAYNAKLARI
   

Camiu’l-Usul: (İbnü’l-Esir el-Cezeri) Müellif, eserini merfu ve mevkuf hadislerden oluşturmuş ve senedleri sahabe dışında ki tüm ravileri hazfederek vermiştir. Eserde bölüm isimleri alfabetik olarak dizilmiştir. Bu eserin şerhi olan Teysiru’l-Vusül İbrahim Canan tarafından İbn-i Mace’nin Sünen’i eklenerek Türkçe’ye tercüme edilmiştir. Dolayısıyla Hadis Ansiklopedisi/Kütüb-ü Sitte ismiyle yayımlanan eser İmam Malik’in Muvatta’sı ile birlikte yedi kitabı kapsamaktadır.

Camiu’s-Sağir: (Suyuti) Yüzlerce eserin müellifi olan Suyuti (911) bu eserinde kısa ve özlü hadisleri alfabetik olarak bir araya getirmiştir. Kitapta 10031 hadis vardır

Kenzu’l-Ummal: (Ali el-Muttaki) Müellif, İmam Suyuti’nin Cemu’l-Cevami ve Camiu’s-Sağir isimli eserlerini ale’l-ebvab sisteme aktarmıştır. Kenzu’l-Ummal bu haliyle yaklaşık 40.000 hadis (tekrarlarıyla beraber) içermektedir.

et-Tacu’l-Cami: (Mansur Ali Nasıf) Müellif eserini K.Sitte, Muvatta, Ahmed b. Hanbel’in Müsned’i ve Hâkim’in Müstedrek’inden derlemiştir. et-Tac dört ana bölümden oluşur:

1.İman, ilim, ibadet

2. Muamelat, ahkâm, adât

3.Fedail, tefsir, cihad

4. Ahlak ve sem’iyyat

Kitap Bekir Sadak tarafından Türkçe ye tercüme edilmiş ve 5 cilt halinde basılmıştır.

et-Terğib ve’t-Terhib: (Münziri) Eserde, her konunun terğib (teşvik) ve terhib (uyarı) yönlerini dile getiren hadisler iki grupta toplanmış önce terğib sonra terhib hadisleri verilmiştir. Kitapta yalancı, rivayetlerinin terk edilmesi gereken zayıf ravilerin hadisleri “ruviye” lafzıyla nakledilmiştir. Eser A. Muhtar Büyükçınar, Ahmet Arpa, Durak Pusmaz, Abdullah Yücel’den oluşan komisyon tarafından tercüme edilmiştir.

Riyazü’s-Salihin: (Nevevi) Eser 18 kitap ve bunların alt başlıkları olan 372 bab içerisinde 1894 hadisten oluşur. Nevevi kitabında temel dini bilgileri muhtevi hadisleri bir araya getirmiştir. Riyazu’s-Salihin’de kullanılamayacak derecede zayıf-merdud rivayetler yoktur. Türkçe’ye birkaç kez tercüme edilen eser son olarak M.Y. Kandemir, İ.L. Çakan ve R. Küçük tarafından şerh edilerek VIII cilt olarak yayımlanmıştır.

Ramuze’l-Ehadis: (Gümüşhanevi) Eser, mutasavvıf ve hadisçi olan Ahmed Ziyauddin Gümüşhanevi tarafından 33 kaynaktan seçilen 7101 hadisten müteşekkildir. Eserde zayıf hadislerin yanı sıra azda olsa uydurma hadisler vardır. Kitabın yayımlanmış birkaç tercümesi mevcuttur.

el-Lü’lüü ve’l-Mercan: (M. Fuad Abdulbaki) Eserde Buhari ve Müslim’in ittifak ettiği 2006 hadis yer almaktadır. Kitabı İsmail Kaya ve İsmail Hakkı Uca tercüme etmiştir.

Keşfu’l-Hafa: (Acluni) Müellif, dillerde dolaşan 3281 sözü bu eserinde incelemiş ve hadis olup olmadığını veya hadis ise sıhhat durumunu tespit etmeye çalışmıştır. Dolayısıyla bazı çalışmalarda hadislere kaynak olarak verilmesine itibar edilmeyip; eserdeki açıklamalara dikkat edilmelidir. Kitap alfabetik olarak düzenlenmiştir.

M’ucemu’l-Müfehres (concordance)

Müsteşriklerin öncülüğünde Kütüb-ü Tis’a esas alınarak hazırlanmış bir fihrist çalışmasıdır. Eser metni bilinen bir hadisin kaynağını bulabilmek için fevkalade önemli bir çalışmadır. Hadiste geçen “en nadir ve müştak” kelime tespit edilir ve sözlük usulü üzere tarama yapılır. Şayet aranılan hadis bulunamazsa diğer kelimelerden arama işlemine devam edilmelidir. Kelimeler ana madde altında mazi, muzari, emir, malum, meçhul diye sıralanmıştır. Hadisler kelimenin geçtiği kısım esas alınarak bir miktar verilir. Ardından hadisin hangi kaynaklarda yer aldığı simgesel olarak belirtilir.

5. 
   MEVZU HADİSLERLE İLGİLİ KAYNAKLAR
   

Mevzu (uydurma) hadisler üzerine yazılan pek çok eser vardır. Bunların en meşhurlarından bir kaçı şunlardır:

1- İbnu'l-Cevzi: “Kitabü'l-Mevzuat mine'l-Ehadisi'l-Merfuat”

2- Mecdüd-Din el-Firuz-Âbadi: “Hatimetü Sifri's-Saade”

3- Celalüd-Din es-Suyuti: “el-Lealai-Masnua fi'l-Ehadisi'l-Mevzua”

4- İbnu Arrak el-Hicazi: “Tenzihü'ş Şeriati'l-Merfüani'l-Ahbari'ş Şeriati'l-Mevzua”

5- Ali b. Sultan el-Kari: “el-Mevzuat”

6- Muhammed b. Ali eş-Şevkani: “el-Fevaidü'l-Mecmua fi'l-Ehadisi'l Mevzua”

7- Ebü'l-Hasenat Abdu'l-Hayy el-Leknevi: “el-Asaru'l-Merfua fi'l-Abbari'l-Mevzua”