TariXİN ƏBƏDİSİ (HƏZRƏt ayətullah seyiD ƏLİ xameneiNİn nitqləRİNDƏ)

1 Bunlardan Əmmar Yasirin, Malik Əştərin, Məhəmməd ibn Əbu Bəkrin adlarını çəkmək olar. Onların çoxlu tərəfdarları var idi. İlahi vəzifələrini həyata keçirmək üçün qiyam etmişdilər. Onlar Allahın razılığından başqa bir şey düşünmürdülər.

2 Əmir əl-Mömininə (ə) Müaviyəinin iş başında qalması təklifini verənlərdən biri də Müğeyrə ibn Şöbə idi. O həzrətə (ə) dedi: “Siz Müaviyəni yaxşı tanıyırsınız. Bilirsiniz ki, sizdən qabaqkılar onu Şama vali təyin etmişlər (Yəni, Müaviyənin işlərinin məsuliyyəti sizin üzərinizə düşmür). Mənim təklifim odur ki, siz onu Şam valiliyində saxlasanız. Qoy, hökumət işləri bir az səhmana düşsün. Ondan sonra Müaviyəni kənarlaşdıra bilərsiniz”, Əmir əl-Möminin (ə) buyurdu: “Sən zəmanət verə bilərsənmi ki, mən Müaviyəni vəzifədə saxladıqdan sonra sağ qalacağam və onu kənarlaşdırmağa vaxt tapacam?” Müğeyrə dedi: “Belə bir zəmanət verə bilmərəm”. Həzrət (ə) buyurdu: “Elə rəftar edəcəyəm ki, Allah məni Müaviyənin hətta bir qaranlıq gecə qədərincə iki müsəlmana hakim etməyim haqqında soruşmasın. Mən heç zaman insanların yolunu azdıranları öz köməkçim etmirəm (“Kəhf”, 51). İlk fürsətdə Müaviyənin yanına adam göndərəcəyəm. Onu mənim əlimdə olan haqqa dəvət edəcəyəm. Əgər mənim dəvətimə müsbət cavab verərsə, onunla digər müsəlmanlardan biri kimi davarnacağam. Əgər qəbul etməsə, onu Allaha tapşıracağam və öz ilahi vəzifəmi həyata keçirəcəyəm” (“Əmali”, Şeyx Tusi, məclis: 3, hədis: 42, səh. 86).

3 İmam Əlinin (ə) Osman öldürüldükdən sonra camaatın ona beyət etdiyi vaxt (hicrətin otuz beşinci ilinin zilhiccə ayının iyirmi beşində, cümə günü) buyurdu: “Məndən əl çəkib başqasını istəyin. Müxtəlif sifətləri və rəngləri olan bir işə qol qoyuruq. (Belə ki,) ürəklərin ona dözümü yoxdur (camaatın belə hadisələrə dözümü yoxdur) və ağıllar onun yükünü çəkməyəcəklər (inkar edəcəklər). Üfüqləri qara bulud (zülm, sitəm və bid’ət) bürüyüb (haqq-həqiqət günəşi onun altında gizlənib), aydın yol (İslam hökmlərinin həqiqəti) dəyişib. Bilin ki, mən sizin dəvətinizi (beyətinizi) qəbul etsəm, özümün bildiyim kimi rəftar edəcəyəm.^ Və (xəlifəliyi qəbul edib işə başlasam) danışanın (nəfsi istəklərinə uyğun və şəriətə zidd olan) sözünə, (özümdən əvvəlki xəlifələrin yolu ilə getmədiyimə görə məni) məzəmmət edənin qınağına qulaq asmayacağam. Əgər məni buraxsanız (xəlifə seçməsəniz), sizlərdən (insanlardan) biri kimi olaram və bəlkə də sizlərin (haqsız xəlifənin nalayiq rəftarları barədə) sözlərinizə daha çox qulaq asaram (və hüququnuzu qoruyaram), özünüzə vali və hakim etdiyiniz şəxsin (İslamın buyurduqlarına uyğun əmr versə) əmrlərini daha yaxşı yerinə yetirərəm. (Buna görə də) mənim sizlərə vəzir və müşavir olmağım, əmir və hakim olmağımdan daha yaxşıdır” (“Nəhc əl-bəlağə”, Sübhi Saleh, xütbə: 92, səh. 136).

1 “Nəhc əl-bəlağə”, Sübhi-Saleh, məktub: 75, səh. 464.

1 Əmir əl-Mömininin (ə) cavabının tam mətni “Əlavə”, 18-də verilmişdir.

2 Məhəmməd ibn Əbu Bəkrin tərcümeyi-halı: “Əlavə”: 6.

1 “Nəhc əl-bəlağə”, Sübhi Saleh, məktub: 34, səh. 408.

1 Müaviyə Şamda, İraqda və başqa ölkələrdə Əlinin (ə) nalayiq sözlərlə, nifrətlə yad edilməsini əmr etmişdi. Bu fərmandan sonra kim müsəlmanların minbərləri üzərinə çıxıb xütbə oxuyurdusa, Əlini (ə) lənətləyirdi. Bu iş Bəni-Üməyyə və Bəni-Mərvan dönəmində geniş yayılmış ənənə idi.

2 “Əli ibn Əbu Talib (ə) o şəxsdir ki, Harun ər-Rəşidin dövrünədək məzarı məxfi idi. Əmir əl-Möminin (ə) oğlu İmam Həsən Müctəbaya (ə) göstəriş vermişdi ki, onun üçün dörd ayrı məkanda məzar hazırlasın. Küfə məscidində, şəhər meydanındakı açıqlıqda, Nəcəfdə və Cödə ibn Hübeyrənin evində. Beləcə o həzrətin (ə) düşmənlərindən kimsə məzarının yerini bilməsin (“Fərhə əl-ğəra, səh. 32; “Bihar əl-ənvar”, c. 42, səh. 214).

1 Təlhə ibn Übeydullah şücaətli səhabə və ilk müsəlmanlardan sayılırdı. Ühüd döyüşündə iştirak edirdi. Nəql olunduğuna görə, iyirmi dörd yara almışdı. Osman əleyhinə çevrilişdə əsas aparıcılardan, təhrikçilərdən hesab olunurdu. Əliyə (ə) ilk beyət edənlərdən idi. Həmçinin ilk beyəti pozanlardan da biri o idi və Cəməl döyüşünü İmam Əlinin (ə) hakimiyyəti ilə mübarizə aparmaq üçün başlatdı. O, cəməl döyüşündə Cəməl qoşunu sıralarında olan üçüncü xəlifənin kürəkəni Mərvan tərəfindən qətlə yetirildi.

Zübeyr ibn Əvam Allah Rəsulunun (s) bibisi oğlu və səhabəsi idi. O, öncə Həbəşəyə hicrət etmiş sonra isə Mədinəyə getmişdir. Peyğəmbərin (s) bütün döyüşlərində iştirak etmişdi. O, Əbu Bəkrə beyətdən boyun qaçıran şəxslərdən idi. Əlinin (ə) evinə hücum edildikdə onu müdafiəyə qalxdı. Ömər hakimiyyəti dönəmində qoşun başçısı olaraq, Əmr ibn Asa yardıma göndərildi. O, camaatı Osmanın əleyhinə qaldırmaqda hamıdan fəal iştirak etmişdi. İmam Əliyə (ə) beyət edən ilk şəxslərdən idi. Amma müəyyən səbəbdən Cəməl döyüşünə başçılıq edənlərdən oldu. Döyüş meydanına gəldikdən sonra müharibədən uzaqlaşmaq niyyətinə düşdü. Oğlunun qınağı ilə qarşılaşdı. Buna görə də İmam Əlinin (ə) ordusuna hücuma keçdi. Sonra döyüş meydanından kənarlaşdı. Həmin qarşılıqlığda Ömər ibn Cürmüz tərəfindən qətlə yetirildi.

2 “Tarixi-Təbəri”, c. 3, səh. 466; “əl-İstiab”, c. 2, səh. 318; “əl-Kamil”, İbn Əsir, c. 3, səh. 205.

1 İmam Əlinin (ə) sözlərinin tam mətni belədir: “Əlbəttə, Təlhə ilə görüşmə, onunla görüşsən görərsən ki, o, buynuzunu əyib itiləmiş öküz kimidir.^ İtaətsiz dəvəyə minib deyir: Bu, ram olan dəvədir (çətin işlərdən yapışıb nadanlıq və özbaşınalıq üzündən onları asan hesab edir). Lakin Zübeyrlə görüş, çünki o yumşaq təbiətlidir (gözəl əxlaqı və itaətkarlığı daha çoxdur). Ona de: Dayın oğlu (Zübeyrin anası Səfiyyə Əbu Talibin bacısı idi) deyir ki, sən məni Hicazda (Mədinədə) tanıdın (mənə beyət etdin), İraqda (Bəsrədə) inkar etdin (öz əhd-peymanını sındırıb, itaətdən çıxdın). Bəs nə oldu ki, sənə aşkar və aydın olandan üz döndərdin? (Nə baş verdi ki, öz əhd-peymanını pozub mənə qarşı çıxdın və mənimlə müharibəyə qalxdın)” (“Nəhc əl-bəlağə”, Sübhi Saleh, xütbə: 31, səh. 74).

2 İmam Sadiq (ə) öz babası həzrət Səccaddan (ə) nəql edir: “Mən ibn Abbasdan Zübeyrin Əmir əl-Mömininin (ə) ismarışına cavabı haqqında soruşdum. İbn Abbas cavab verdi: “Mən həzrətin (ə) ismarışını Zübeyrə çatdırdım. Amma o, cavab olaraq dedi: “Mən də onun istədiyini istəyirəm”. Güman ki, onun məqsədi xilafət idi. Bundan artıq bir söz demədi. Mən geri döndüm və cavabı İmam Əliyə (ə) çatdırdım (“Şərhi-Nəhc əl-bəlağə”, İbn Əbu əl-Hədid, c. 2, səh. 165.

3 Əmir əl-Mömininin (ə) Cəməl döyüşündə Zübeyrə etdiyi söhbətin mətni “əlavə” 19-da verilmişdir.

4 Zübeyr ordunu tərk etdikdən sonra tək-tənha Mədinəyə doğru hərəkət etdi. Ömər ibn Cümrüz Vadi əs-Səba adlı yerdə onunla qarşılaşdı. Zübeyrin etimadını cəlb etdikdən sonra onu qətlə yetirdi. Onun başını bədənindən ayırdı və qılıncını da götürüb Əmir əl-Mömininin (ə) düşərgəsinə gəldi. Həzrət Əlinin (ə) xeyməsinin ətrafındakı keşikçilərə dedi: “İmama (ə) xəbər verin ki, Əmr ibn Cürmüz Zübeyrin kəsilmiş başı və qılıncı ilə gəlmişdir. İmam Əli (ə) kəsik başı gördükdə onun qatilindən soruşdu: “Həqiqətən, Zübeyri sənmi öldürmüsən?” İbn Cürmüz “bəli!” - dedikdə həzrət (ə) buyurdu: “Zübeyr” alcaq və qorxaq adam deildi. Amma təəssüf ki, çox pis şəraitdə qətlə yetirildi”. Sonra həzrət (ə) Zübeyrin qılıncını əlinə alıb tərpədərək buyurdu: “Bu qılınc vasitəsi ilə Allah rəsulunun neçə-neçə problemləri aradan qalxmışdır (“Şərhi-Nəhc əl-bəlağə”, İbn Əbu əl-Hədid, c. 1, səh. 235; “əl-Cəməl”, səh. 390; “Müruc əz-zəhəb” c. 2, səh. 403).

1 “Şərhi-Nəhc əl-bəlağə”, İbn Əbu əl-Hədid”, c. 4, səh. 13; “Bihar əl-ənvar”, c. 32, səh. 447.

2 İmam Əli (ə) Siffeyndə səhabələrinin onun (Şam əhalisi ilə) müharibəni gecikdirdiyini və yubatdığını güman etdmkləri vaxt buyurdu: “Amma sizin sözünüz: bu qədər düşünmək və gecikdirmək ölmək və öldürülmək qorxusuna görədirmi? And olsun Allaha, ölümə doğru getməkdən (döyüş meydanında öldürülməkdən), ya da ölümün məni qəfil yaxalamasından heç bir qorxum yoxdur. Amma sizin Şam əhli ilə (döyüşün vacibliyinə) şəkk və tərəddüd barəsində olan sözünüzə gəldikdə isə, Allaha and olsun, (onlardan) bir dəstəsinin mənə birləşərək hidayət olmalarını (azğınlıqdan əl çəkərək doğru yola gəlmələrini), yolumun aydınlığını öz zəif gözləri ilə görmələrini istəməsəydim döyüşü bir gün belə təxirə salmazdım. Azğınları öldürməkdənsə döyüş barəsində düşünməyi və təxiri daha çox sevirəm. Hərçənd ki, (onlar azğınlıqdan əl çəkməyib son nəticədə öldürüləcəklər və qiyamətdə İmama qarşı çıxdıqlarına və o Həzrətin düşmənlərinə itaət etdiklərinə görə) günahları ilə qayıdacaqlar (məşəqqətdə olacaqlar)” (“Nəhc əl-bəlağə”, Sübhi Saleh, xütbə: 55, səh. 91).

3 Siffeyn döyüşündə Müaviyənin qoşunu o böyük şəxsiyyətin səhabələrindən önə keçdiyi və Fərata çıxış yolunu bağladığı, ondan su götürmələrini qadağan etdiyi vaxt İmam Əli əleyhis-salamın buyurdu: “Müaviyənin qoşunu (Fəratın mənsəbini tutmaq və sizi ordan su götürməyə qoymamaqla) sizlərlə döyüşmək istəyir. Belə olduqda siz ya zəlillik və rəzilliyi boynunuza alaraq şücaət və şərəfinizi əldən verməli (acizlik və gücsüzlüyünüzü bildirməli, susuzluqdan əlacsız qalaraq, özünüzü düşmənə təslim etməlisiniz), yaxud da sudan doymanız üçün qılınclarınızı (onların) qanı ilə doydurmalısınız. Deməli, əgər məğlub olsanız (əsl) ölüm sizin həyatınızda, (düşmənə) qalib gəlsəniz (həqiqi) həyatınız ölümünüzdə olacaq (şərəfli və başıuca ölüm, rəzillik və zillət içində yaşamaqdan yaxşıdır). Agah olun ki, Müaviyə az sayda azğın və nadanı döyüşə gətirib^ və (Osmanın qanının alınmasını bəhanə edəcək) işin həqiqətini (hakimiyyət və rəhbərliyi əldə etmək üçün müharibə apardığını) onlardan gizlətmişdir ki, onlar öz boğazlarını ölümün (oxlarının) hədəfinə çevirsinlər. (Nadanlıqlarına və azğınlıqlarına görə ölümə hazırdırlar)” (“Nəhc əl-bəlağə”, Sübhi Saleh, xütbə: 51, səh 88).

1 “Vəqəti-Siffeyn”, səhə, 162; “Şərhi-Nəhc əl-bəlağə”, İbn Əbu əl-Hədid, c. 3, səh. 319; “Bihar əl-ənvar”, c. 32, səh. 438.

2 Həkəmiyyət müqaviləsinin mətni hazırlandıqda hər iki qoşunun şahidləri tərəfindən imzalandı. Bunun ardınca hər iki qoşun arasında oxundu. Həkəmiyyətin İmam (ə) tərəfindən qəbul olunmasına təzyiqin başlıca amili olan xəvaric öz səhvini başa düşdü. Peşman olub həzrətdən (ə) istədilər ki, həkəmiyyət müqaviləsini pozsun. Onlar Kufə ordusunun hər yerində “Allahdan başqasının hökmü yoxdur” şüarı verdilər və bildirdilər ki, biz kimsənin Allahın aydın hökmü qarşısında hökm çıxarmasına icazə verməyəcəyik. Çünki Allahın Müaviyə və qoşunu haqqında hökmü aydındır. Onların iki yolu var. Ya bizim hakimiyyətimizi qəbul etməlidirlər, ya da öldürülməlidirlər. Onlar (xəvaric) Əliyə (ə) həkəmiyyəti qəbul etdirmədkədi səhvlərinə haqq qazandırmaq üçün dedilər: “Biz həkəmiyyəti qəbul etməkdə səhv etdik. İndi öz günahlarımızdan tövbə edirik. Səhvimizi düzəltməyə çalışırıq. Sonra tam üzlülük və küstahlıqla İmam Əliyə (ə) də dedilər: “Sən də tövbə et və həkəmiyyəti poz. Əks təqdirdə biz sənə nifrətimizi bildirir və yolumuz sənin yolundan ayırırıq”. İmam (ə) buyurdu: “Vay olsun sizə! Həkəmiyyətə razılıq verdikdən, əhd-peyman bağladıqdan sonra dönükmü çıxaq? Allah buyurmurmu ki: “Əhd etdiyiniz zaman Allaha verdiyiniz əhdi yerinə yetirin. Allahı özünüzə zamin edib möhkəm and içdikdən sonra onu pozmayın. Həqiqətən, Allah nə etdiyinizi bilir!” (“Nəhl”, 91).

Amma xəvaricin İmam Əlinin (ə) bu möhkəm və tutarlı sübutu qarşısında yeganə cavabı o həzrətdən (ə) usanması, onun üçün şirk hökmü çıxarması oldu (“Vəqəti-Siffeyn”, səh. 514).

1 Əmir əl-Möminin (ə) Əbu Əyyub Ənsariyə göstəriş verdi ki, aman bayrağı sancsın və xəvaricə xəbər versin ki, kim bu bayrağın altına girsə, amandadır. Əbu Əyyub Ənsari bayrağı qaldırdı və uca səslə xəvaricə səsləndi: “Sizdən kimin əli müsəlman qanına batmayıbsa, qətl törətməyibsə, əgər özünü bu bayrağın altına yetirsə, öldürülməyəcək. Kimsə ona təcavüz etməyəcək. Kim Küfəyə getsə, və ya Mədainə getsə, yaxud bu cəmiyyətin içindən çıxsa, o da amanda olacaq. Çünki biz yalnız öz qardaşlarımızın qatillərini ələ keçirmək istəyirik. Başqaları ilə işimiz yoxdur.

Əbu Əyyub Ənsarinin çıxışından sonra xəvaric qoşunu arasına çoxlu şəkk-şübhə düşdü. Xəvaic böyüklərindən biri Fərvə ibn Nofel ətrafındakılara dedi: “Allaha and olsun, mən bilmirəm Əli ibn Əbu Taliblə hansı məqsəd uğrunda döyüşürük. İndi belə qənaətə gəlmişəm ki, bu qoşundan ayrılım. Daha çox dərk ardınca gedim ki, onunla döyüşmək və ya ona tabe olmaq üçün lazımi bəsirəti tapım”. O, beş yüz süvari ilə xəvaric ordusundan ayrıldı. Bunlardan sonra digər bir dəstə də Kufəyə doğru hərəkət etdi. Yüz nəfər də İmam Əlinin (ə) qoşununa qatıldı (“Tarixi-Təbəri”, c. 4, səh. 64; “Ənsab əl-əşraf”, c. 3, səh. 371; “əl-Kamil”, İbn Əsir,c . 3, səh. 345; “Mənaqib”, İbn Şəhr Aşub, c. 3, səh. 188).

1 Abdullah ibn Abbas deyir: «Zi-Qar»da (Bəsrənin yaxınlığında bir yerdir) Əmirəl-möminin (ə) ayaqqabısının cırığını tikərkən onun yanına getdim. Mənə buyurdu ki, bu ayaqqabının qiyməti nə qədərdir? Ərz etdim ki, dəyəri yoxdur. Buyurdu: «Allaha and olsun, bu ayaqqabı sizlərə rəhbərlik və əmirlik etməkdən mənim üçün daha qiymətlidir. Lakin (mən əmirliyi və hakimiyyəti ona görə qəbul etdim ki,) haqqı sübut etməli, batili aradan götürməliyəm». Sonra Həzrət bayıra çıxaraq camaata bu xütbəni oxudu:

Eyb və nöqsan sifətlərdən uzaq olan Allah Həzrət Məhəmmədi (s) aralarında bir nəfər kitab oxuyanın və peyğəmbərlik iddiası edənin olmadığı ərəblərin içinə göndərdi. (Onların arasında nə peyğəmbər, nə də kitab var idi.) Sonra o Həzrət, onlar öz məqamlarına çatana, rahatlığa yetişənə qədər yol göstərdi (çirkin söz və əməlləri qadağan etdi) və (onları) bədbəxtlikdən xilas etdi. Beləliklə, onların nizələri düzəldi (müstəqilliyə və həyatlarında nizam-intizama çatdılar) və onların titrəyən böyük daşı sakitləşdi (əmniyyətsizliyə görə çəkdikləri iztirab və narahatlıq aradan götürüldü). Agah olun, Allaha and olsun, mən elə insanların arasında idim ki, düşmənin bütün qoşunu arxa çevirib qaçana qədər onlar doğru yola və nicata sövq edirdilər. (İtaəti qəbul etməyib döyüşənlərlə müharibə etdim.) Mən (o vaxt) aciz qalmadım, qorxunu özümə yaxın buraxmadım. Mənim Bəsrə camaatı ilə müharibəyə getməyim Peyğəmbərlə xalqı doğru yola yönəltmək və nicat vermək üçün getdiyimiz vaxtlarda olduğu kimidir. (İndi də aciz deyiləm və qorxu mənə yaxın düşməz.) Haqqı onun içindən çıxarmaq üçün batili yaracam. (Mən haqqın üzə çıxması üçün öz əməlimin işığı ilə haqqı örtmüş batil zülmətini dağıdacağam.)

Mənim Qüreyşlə nə işim var? (Onların mənimlə düşmənçiliyinin səbəbi nədir?) Allaha and olsun, (onlarla müharibə etməkdən məqsədim budur ki,) kafir (müşrik və bütpərəst) olduqları vaxt onlarla döyüşdüm və haqqın yolundan dönərək fitnə-fəsad yolunu tutduqları indiki vaxtda da onlarla döyüşürəm. (Deməli, bu iki dövranda onlarla döyüşməyim küfr və azğınlığa görədir, yoxsa Qüreyşlə düşmənçiliyim yoxdur.) Mən dünən (Peyğəmbərin sağlığında müharibələrdə) onlara yol yoldaşı olduğum kimi (müqavimət göstərirdim) bu gün də onlarlayam (“Nəhc əl-bəlağə”, Sübhi Saleh, xütbə: 33, səh. 76; “İrşad”, Müfid, c. 1, səh. 276; “Bihar əl-ənvar”, c. 32, səh. 76, 113).