Tc. Bartin üNİversitesi MÜhendiSLİk faküLtesi

6. Sulak Alanlarda Kullanılan Bitkiler

Sulak alanlarda yaşayan ve doğal arıtımda kullanılan bir çok bitki türü bulunmaktadır.

6.1. Su Mercimeği (Lemna minor L.)

Su mercimekleri yeşil renkte tatlı su bitkileridir. En küçük, en basit ve en hızlı üreme hızına sahip çiçekli bitkilerden biridir. Yaprağında küçük bir hücre bölünür ve yeni bir yaprak üretir; her yaprak canlı kaldığı süre zarfında en az 10 ila 20 katı yeni yaprak üretme kapasitesine sahiptir. Atık suda yetişen Lemnasp. 27 ˚C sıcaklıkta yaprak sayısını her dört günde bir iki katına çıkarır. Birçok su mercimeği türü turion adlı özel bir madde oluşturur ve bu sayede düşük sıcaklıklarda yaşayabilir (Nalbur, 1997).

Pek çok bitkiyle karşılaştırıldığında su mercimeği yaprağı az life sahiptir, çünkü yaprak ve gövdelerini desteklemek için yapısal dokuya ihtiyaçları yoktur.

Su mercimekleri çöller ve kutuplardan hariç tüm iklimsel koşullara adapte olabilirler. Çoğunluğu tropikal ılıman iklimlerde ve ılıman bölgelerde bulunur. Birçok tür sıcaklık sınır değerlerinde yaşamını sürdürür ancak sıcak ve güneşli koşullarda daha hızlı büyüme gösterir. Su taşkınları ve akuatik kuşlarla yayılırlar. Su mercimeği türleri elverişli çevresel koşullarda aşırı hızlı çoğalma kapasitesine sahiptirler. Kısmen tuzluluk içeren ortamlarda yerli türler çoğunlukla bulunabilir, toplanabilir ve suyun olduğu her yerde yetiştirilebilir(Skillicorn ve ark. 1993).

Şekil6.1 Su mercimeği (www.Alpakvaryum.com)

Su mercimeğinin doğal habitatı, çevredeki bitki örtüsü tarafından rüzgardan ve dalgadan korunan hafif tuzlu ya da tatlı sularda serbestçe hareket edebildiği ortamlardır. Su mercimeği, büyümesi için gerekli olan besin tuzları ve iz elementleri sudaki bozunmuş organik maddelerden sağlar. Su mercimeği yaprağı toprağa tutunmamıştır, ancak su kitlesi üzerinde serbestçe hareket eder. Hızlı akıntı ile ya da nehir ve göl kıyısına rüzgar ve dalga hareketiyle sürüklenerek yayılabilirler. Su yüzeyini tamamıyla kaplamaları alglerin ve diğer su altı bitkilerinin büyümesine izin verir (Hasar ve ark., 2000).

Su mercimeği, su sümbülleri gibi %95 su ve su sümbüllerine oranla en az iki katı kadar protein, yağ ve azot içerir. Bu yüzden rüzgar ve su hareketlerine karşı bir önlem olarak levhalar ya da buna benzer perdeler kullanılmazsa, havuzun rüzgar altı olan tarafına doğru sürüklenebilir. Bitkilerin yeniden havuza yayılması elle çalışmayı gerektirir. Yüzeyin tam olarak kaplanamamasına bağlı olarak arıtmada azalmaya yol açabilir.

6.2.Su Sümbülü (Eichhornia crassipes L.)

Tropik bölgelerde yaşayan ve hızlı büyüyen bir bitkidir. Yüzeydeki yoğun bitki türbülans ve karışımı oluşturan rüzgar etkisini kırdığından yüzey havalanmasını engelleyerek su sıcaklığındaki dalgalanmaları ılımlı hale getirir. Bunun yanında sığ sularda bileyüzeye yakın kısımlar düşük oksijen içerikli olup taban kısımları ise tamamen anaerobik hale geçebilmektedir.

Su sümbülü, yüksek üreme hızı sebebiyle atık su arıtımı uygulamalarında çok geniş yer bulmuştur. Hem ikincil (BOI giderimi) hem de üçüncül arıtım (N,P gibi nütrient giderimi) için kullanılmaktadır. Bekletme süresi atık suyun özelliklerine ve çıkış kalitesine bağlı olarak değişmektedir. Genellikle 5 -15 gün arasındadır.

Şekil6.2Su Sümbülü (www.ekoses.com)
Çok geniş kök sistemleri sayesinde mikroorganizmalar için çok büyük bir temas yüzeyini oluşturmakta ve organiklerin ayrışım potansiyelini de arttırmaktadır. Don olayından oldukça etkilenmekte ve 10 C’ nin altındaki sıcaklıklarda büyüme hızı büyük oranda düşmektedir.

6.3. Su Kamışı (Typha latifolia L.)

Evsel atık suyu arıtabilme özelliğine sahip Typha latifolia; Typhaceaefamilyasına ait, tropikal ve ılıman bölgelerde yaygın, dayanıklı, çok yıllık, 1.8-2.5 m kadar boylanabilen bir türdür.

Toprak yüzeyine paralel gelişen rizomları üzerinde bulunan gözlerden gelişen sürgünlerle dik yapılı, küme formlu bir yapı oluşturur. Uzun mızrak şeklindeki yaprakları 1-2 cm genişliğinde açık yeşil, yeşil veya mavimsi yeşil renklidir.

Şekil6.3Su Kamışı (Yetik 2008).

Erkek ve dişi çiçek başakları aynı çiçek sapı üzerinde fakat ayrı yerlerde bulunur. Dişi çiçek başakları 15- 30 cm uzunluğunda silindirik yapıda ve kahverengi iken; erkek çiçekler daha dar olup, çiçek sapının uç kısmındadır. Yaz döneminde çiçeklenen türün, dişi çiçek başağı uzun süre bitki üzerinde kalır. Ülkemizde yaygın olan tür su kıyılarında, sığ sularda ve taban suyunun yüksek olduğu yerlerde yetişir (Söğüt, 1998).

6.4.Zakkum (Nerium oleander L.)

Hızlı gelişen, 50- 150 yıl yaşayan bir bitkidir. Ülkemizde de Akdeniz, Ege, Marmara Bölgelerinde kıyı kesimleri ve dere kenarlarında yaşar. Çalı formundaki bitki 1.5-6 m arası boya sahiptir.



Şekil6.4Zakkum (www.loadtr.com).
Kalın, sert, düzgün, pürüzsüz, kabuğu parlak yeşil, koyu kahverengi-gri renkli sürgünleri üzerinde derimsi sivri uçlu mızrak şeklindeki yaprakları karşılıklı veya halka şeklinde dizilidir. Üst yüzeyi parlak koyu yeşil, alt yüzeyi mat renkli ve orta damarı belirgin yaprakları 10- 20 cm uzunluktadır. Mayıs-Ekim arasında sürgün uçlarında salkım oluşturan yalınkat pembe çiçekleri huni biçiminde, 2.5-5 cm çapında olup 7.5-15 cm uzunluğunda kahverengi, dar ve sert meyveleri çok sayıda tüylü tohuma sahiptir. Güneşli, nemli alanlara uygun tür, her çeşit toprakta yetişebilir. Kurağa ve soğuğa dayanıklıdır. Bitki, dalların kabukları, yaprak ve tohumları ‘nerin’ ve ‘oleodrin’ adlı yenildiğinde ölümcül olabilen zehirli alkoloidleri içerir. (Pamay 1993; Acartürk 2001; Güler 2006).