Temizlik Maddelerinin İnsanlara ve Çevreye Verdiği Zararlar Amaç

Konu: Temizlik Maddelerinin İnsanlara ve Çevreye Verdiği Zararlar 

Amaç: Bayanların, hamile bayanların, annelerin, çocukların temizlik maddelerinden gördüğü zararlar konusunda kendilerini uyarmak, önlem almalarını sağlamak

Derleyen: Serkan Ekinci 

Kaynaklar: European Respiratory Journal

Atatürk Üni. Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Metin Görgüner Doğum ve Çocuk Hastanesi Başhekimi Dr. Ali Erdal Karakaya

Prof.Dr. İsmet Dökmeci

Gıda Mühendisi İsmail Erbay
EVİMİZDE KULLANDIĞIMIZ TEMİZLİK MADDELERİNİN ZARARLARI NELERDİR? 
“Kimse” düşman olmasın diye marka vermeyeceğim. Genel isimleri ile evimizde kullandığımız temizlik maddelerinin içeriklerini ve zararlarını şöyle sıralayabiliriz: 

Çok amaçlı temizleyiciler 
Bu tür temizleyicilerin birçoğu amonyak ve klor içerir ve birlikte kullanıldıklarında ölümcül amonyum klorür gazını oluştururlar. Amonyak akciğerlerimiz için tehlike oluştururken, klorla karıştırıldığında kansere yol açan bileşikler oluşturabiliyor. 

Ovarak temizleyenler 
Ovarak temizleme için kullanılan tozların neredeyse tümü, beyazlatıcı ve leke çıkarıcı etkisi olan klorlu çamaşır suyu içerir. Toz halindeki klor suyla karıştığında, göz, burun, boğaz ve ciğerler için tahriş edici olabilen klor gazını oluşturur. Kloru asla amonyakla karıştırmamalısınız, ortaya çıkacak gazlar öldürücü olabilir

Dezenfektanlar 
Dezenfekte edici temizlik maddeleri, uçucu kimyasallar içerirler. Kresol, bu kimyasalların en sık kullanılanlarından biridir. Kresol, karaciğer, böbrek, akciğer, pankreas ve dalakta hasara neden olabilir.

Fırın temizleyiciler 
Fırın temizleyicilerde deriyi yakıp geçebilen asit ile gözler ve ciğerler için son derece tahriş edici olan amonyak oluşturur.

Bulaşık deterjanları 
Piyasada satılan bulaşık deterjanlarının çoğunda yüksek düzeyde fosfat ve klor bulunur. Yanlışlıkla yutulursa çok önemli sağlık sorunlarına yol açar. Bu nedenle bulaşıklarınızın çok iyi durulanması gerekir. Düşük düzeyde klor gazları solunum zorluğu, göz yanması, yorgunluk, baş ağrısı gibi belirtilere yol açabilir. Bunun yanında klor, kanalizasyon sistemine karıştığında organiklerle birleşerek son derece tehlikeli bir kimyasal madde olarak bilinen trihalometanı meydana getirir. Klor aynı zamanda kanalizasyon sistemindeki maddeleri parçalama fonksiyonu olan yararlı bakteri ve mikroorganizmaları da çabucak öldürür.

Çamaşır deterjanları 
Çamaşır ürünlerinin çoğu doğal ortamda ayrıştırılıp geri kazanılmayan malzemeler; fenol, amonyak, naftalin ve diğer zararlı kimyasal maddeleri içerirler. 

Tuvalet ve su giderleri 
Lavabo ve tuvalet açıcıların ana maddesi, cildi eritip geçebilecek özellikte aşındırıcı bir madde olan asittir. Yanlışlıkla yutulursa iç dokuları yakarak özafagus, mide ve bağırsak sistemine zarar verir. 

Mobilyalar 
Mobilya cilalarının, özellikle de aerosol olanların normal kullanımı sırasında çıkan gazların kazara solunması ya da yutulması ciddi bir tehlike oluşturur. Bu cilaların yapımında pek çok zehirli madde kullanılır. İnsan için kanser yapıcı olduğundan şüphelenilen fenol, cilaların çoğunda bulunur. Fenol deriye temas ederse, şişme, soyulma, yanmaya neden olup kurdeşen ya da sivilceler oluşturabilir. Dahili olarak çok az miktarda bile alınması dolaşım sisteminin çökmesine, çırpınma, soğuk ter, koma ve ölüme neden olur.

Cam ve ayna temizleyiciler 
Cam temizleyicilerin çoğu su, amonyak ve biraz da mavi boya karışımından başka bir şey değildir. Amonyak içeren cam temizleyicileri fazlasıyla tahriş edici gazlar yayar ve kazara göze püskürtülürse zararlı olabilir.. 

Halılar ve kilimler 
Halı ve döşemelik kumaşların temizliği için hazırlanmış şampuanların birçoğunun aktif maddesi, genellikle leke çıkarıcı olarak kullanılan bir çözücü olan perkloretilen'dir. Bu madde kanserojen olarak bilinir ve hemen görülebilen etkileri sersemleme, baş dönmesi, uyku hali, mide bulantısı, titreme, iştah ve oryantasyon kaybı olabilir. Halı şampuanlarında, yine insanlar için kanserojen etkilerinden şüphelenilen naftalin, etanol, amonyak ve deterjanlar bulunabilir.

Küf temizleyiciler 
Küf temizleyicilerde; deriyle teması ve solunması durumunda zararlı, yutulması durumunda ise ölümcül bile olabilecek fenol, kerosen, pentaklorofenol gibi kimyasallar ve pestisitler (zirai ilaç) bulunur. Bu ürünlerde göz, boğaz, deri ve ciğerler için tahriş edici olan ve insanlarda kanser yapıcı etkilerinden şüphelenilen formaldehit de bulunabilir.  

Koku Gidericiler 
Oda deodorantlarının çoğu hiçbir şekilde havadaki kötü kokuları yok etmez. Bazıları rahatsız edici kokuları, hoş kokularla örtmeye çalışır, bazıları da burun yollarını yağlı bir tabakayla kaplayıp koku alma duyumuzu engelleyen bir kimyasal yayar. Oda deodorantlarında bulunan kimyasal maddelerden bazıları naftalin, fenol, kresol, etanol, ksilen ve formaldehit'tir. 

Aerosoller 
Amonyak, sentetik koku maddeleri ve diğer zehirli maddeleri içeriyor. Laboratuvar çalışmaları yeni nesil itici gazların içerdikleri bütan, izobütan ve propan gazları sebebiyle kalp, merkezi sinir sistemi ve akciğerler için zararlı olduklarını gösteriyor. Kötü kokuları maskelemek için aerosollerde kullanılan maddeler burundaki geçitleri kaplayarak ve sinirleri işlevsiz kılarak koku hissini zayıflatıyor.

Deterjanlar ve fosfat 
Çamaşır ve bulaşık deterjanlarının performansını artırmak ve suya yumuşaklık vermek için kullanılan fosfatın, çevre üzerindeki etkileri başta ABD olmak üzere, gelişmiş ülkelerin en önemli çevre sorunlarından biri haline gelmiştir. Örneğin; Avustralya’da atık su sistemlerine aktarılan fosforun yüzde 30’u, fosfatın da yüzde 20’si deterjan kaynaklıdır. Fosfat, ırmakları, gölleri ve fazla akıntı olmayan körfezleri istila eden zehirli mavi-yeşil alglerin (yosunların) ana nedenidir. Deniz, akarsu ve göllerde en belirgin kirlenme çeşitlerinden biri, aşırı üretim anlamına gelen ötrofikasyondur. Suyun yeşil ve bulanık bir renge dönüşmesine, kıyılarda fosfatla beslenen yosunların (alglerin) birikmesine yol açar. Bu yosunların dibe çöküp ayrışması sonucu, dip suların oksijeni tükenir ve hidrosülfit gazı (çürük yumurta kokusu) ortaya çıkar. Bu, suda yaşayan canlı hayatın sonunu hazırlar. İzmir Körfezi, Köyceğiz Gölü fosfat kaynaklı kirlenmenin ve ötrofikasyonun iki örneğini oluşturuyor. 

Temizlik Hastası Annelere Kötü Haber 
İngiliz bilim adamları evde dezenfektan, deterjan ve böcek ilacı gibi maddeleri fazla kullanan annelerin çocuklarında akciğer hastalıkları saptadı. 

European Respiratory Journal dergisinin mart sayısında yayımlanan bir habere göre; evlerde çok sık kullanılan dezenfeksiyon ve koku gidericiler çocukların ciğerlerine zarar veriyor. İngiltere`nin Bristol Üniversitesi`nden John Henderson ve ekibi, hamilelerin evde kimyasal ürünleri kullanma sıklığı ile bunların çocukların solunum yollarına etkilerini inceledi. Araştırma, 7 bin 162 çocuğun katılımıyla gerçekleştirildi. Hamileliğin son döneminde ve doğumun hemen ardından, bu kimyasal ürünleri evde çok sık kullanan annelerin çocuklarının ciğerlerinde hırıltı, 8 yaşından itibaren ise bu çocukların solunum yeteneklerinde azalma olduğu görüldü. Daha önce yapılan benzer araştırmalar da bu tür kimyasal ürünleri kullanan kişilerde astım riskinin fazla olduğunu göstermişti. Henderson, bu ürünlerle ilgili başka araştırmalar da yapacaklarını dile getirdi. 
Daha önce yapılan benzer araştırmalar da bu tür kimyasal ürünleri kullanan kişilerde astım riskinin fazla olduğunu göstermişti. Araştırma"European Respiratory Journal" dergisinin mart sayısında yer alıyor. 

BAYANLAR EVİMİ BEYAZLATAYIM DERKEN CİĞERLERİNİZİ KARARTMAYIN! 

Temizlik yaparken deterjanlar hakkında bilmeniz gereken çok önemli ayrıntılar konu ediliyor. Bunları mutlaka bilin! 

•Temizlik maddeleri bilinçsizce kullanıldığında etkileri sonradan ortaya çıkan ciddi ve kalıcı zararlar verir! 

•Yüzeyin temizlenmesi imkânsız bile olsa çamaşır suyu, kireç çözücü ve tuz ruhu gibi maddeleri birbirine karıştırmayın! 

•Unutmayın bu temizlik maddeleri solunduğunda tek başına bile çok zararlı! 

Genellikle ev kadınları tarafından bilinçsizce yapılan ev temizlikleri ileride büyük sağlık sorunlarını da beraberinde getiriyor. Uzmanlar, bu temizlikler sırasında yapılan yanlışların ileride çok ciddi sağlık sorunlarına sebep olabileceği konusunda bayanları uyardı. 

Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Metin Görgüner, hemen hemen her evde `bahar ve bayram temizliği` adında yapılan temizlikler sırasında bayanların yaptığı bazı dikkatsizlik ve yanlışların ciddi sağlık sorunlarını ortaya çıkardığını açıkladı. 

Yapılan temizlik sırasında kullanılan temizlik malzemelerinin bilinçsiz bir şekilde kullanımının ciddi akciğer ve solunum rahatsızlıklarını ortaya çıkardığını söyleyen Prof. Dr. Görgüner, ev hanımlarının temizlik sırasında dikkatli olması gerektiğini vurguladı. 

DOKTORLAR BAHAR VE BAYRAM TEMİZLİĞİNDE KULLANILAN TEMİZLİK MADDELERİNE DİKKAT EDİLMESİ GEREKTİĞİ KONUSUNDA UYARDILAR! 

Doğum ve Çocuk Hastanesi Başhekimi Dr. Ali Erdal Karakaya, evlerde bahar temizliğinin yapan bayanların kullandıkları malzemeleri konusunda dikkatli olmalarını istedi. 

Temizlik maddeleri kullanımı konusunda özellikle bayanların dikkat etmesi gerektiğini vurgulayan Dr. Ali Erdal Karakaya, aksi takdirde telafisi mümkün olmayan sağlık sorunlar yaşanılabileceğini söyledi. Özellikle Nisan-Mayıs aylarında evlerde yapılan bahar temizliğinde kullanılan malzemelerin kaliteli olmasına dikkat edilmesine dikkat çeken Dr. Karakaya, "Tuzruhu, çamaşır suyu, deterjan gibi maddelerin kullanımında mutlaka maske ve eldiven takılması gerekir. Temizlik yapayım derken sağlığınızdan olmayın. İnsan sağlığı hiçbir zaman ihmale gelmez. Daha önceki dönemlerde bu vakalarla çok karşılaştım" uyarılarında bulundu. 

Dr. Ali Erdal Karakaya bu ürünler kullanılırken temizlenen ortamın muhakkak havalandırılması ve koruyucu maske ile eldiven kullanılması gerektiğini de söyledi. 

SAĞLIĞIMIZ VE DETERJANLAR 

Bize dayatılan Yaşam Tarzında olmazsa olmazların arasına sokulan Deterjanlar nedir? Çevre ve insan sağlığına getirdiği riskler nelerdir? Bu riskleri en aza indirmek için neler yapılabilir? 

Çamaşırda, bulaşıkta, banyoda, tuvalette, vücut ve çevre temizliğinde yaygın olarak kullanılan bu kimyasallar üzerinde, uzun uzun düşünmek zorunda olduğumuzu hatırlatmak istiyoruz. 

Prof.Dr. İsmet Dökmeci’nin bu konuda yazmış olduğu bir makalede söyledikleri çok önemli: 

Deterjanların insan sağlığına verdiği zararlar nelerdir? 
Deterjan içerisinde bulunan yüzey-aktif madde dışında önemli oranda (%70–90) bulunan temizleyici, beyazlatıcı, yumuşatıcı, köpürtücü, parlaklık verici ya da antiseptik özellik veren katkı maddelerinin çoğu da yüzey-aktif madde gibi insan organizmasına gıdalardan, solunum yollarından, deri teması ve diğer yollardan girdiklerinde dokularda olumsuz etkilere neden olmaktadırlar. Birçok kanser türünün ise deterjanların olumsuz etkilerinden dolayı oluşabildiği bildirilmektedir. Ayrıca akciğer tahribatı, akciğer iltihabı, alerjik reaksiyonlar, santral sinir sistemi, kalp, böbrek ve kan damar rahatsızlıkları, endokrin ve bağışıklık sistemi bozuklukları gibi önemli rahatsızlıkların kaynağı üretimde kullanılan katkı maddeleri ve dolayısı ile deterjanlar olabilmektedir. 

Sonuç olarak; medeniyet gereği olan temizlik işlerimizde kullandığımız deterjanların vazgeçilmez yararlarının yanında çevre kirlenmesi ve özellikle sağlığımız açısından zararlarından korunabilmek için üretimlerinin kontrol altında tutulması zorunludur. Sağlık Bakanlığı tarafından sağlığa ve çevre kirlenmesine en az zararlı bileşimlerin saptanıp bu standardın dışında deterjan üretimine izin verilmemesi gerekmektedir. 

Deterjanların çevreye olan olumsuz etkileri nelerdir?“ 
İnsan ve diğer canlıların yaşam ortamı olan su, hava ve toprağın endüstriyel teknolojinin gelişmesine paralel olarak çeşitli sentetik maddeler ve diğer toksik atıklarla hızla kirlenmeye yüz tutması daha şimdiden Dünyanın bir çok yöresini yaşanmaz duruma getirmiştir.
“Son dönemlerde kamuoyunda deterjanların doğaya, dolayısıyla insan sağlığına olan zararları merak ve endişeyle tartışılmaktadır. İhmaller ve sorumsuzluklar sonucu ortaya çıktığına inandığımız çevre kirlenmesi sorunu bugünün insanlarının gelecek nesillerine bırakacağı kötü bir mirastır.” İfadesi ile konunun nesiller boyu önemini vurgulamaktadır. 

Gıda Mühendisi İsmail Erbay’ın bize gönderdiği bir makalesinde de: 

Temizlik maddelerinin zararlarından arınmak için ne yapılabilir? 

Temizlik mamullerinin içerisindeki kimyasallar insan vücudunda karbon yapımızı kırarak veya oksijeni tüketerek tamiri imkânsız hastalıklara yol açarlar. Sentetik temizlik ürünleri vücuduma dokunmasın gitsinler istiyorsanız yapılacak bir şey vardır:

1-Çamaşır makinesinde: Çamaşırlarınızı 8.000 kg ( 8 ton) su ile durulamanız gerekir. 
2-Bulaşık makinesinde: Bulaşıklarınızı 6.000 kg (6 ton) su ile durulamanız gerekir. 
3-Banyo ve tuvaletinizde kullandığınız kir ve kireç çözücülerin bıraktığı kimyasal artıklardan kurtulmak için klozet, küvet, lavabo, duş kabini vb. yapı malzemelerini 5.000kg (5 ton) su ile durulamanız gerekir. 
4-Banyoda: Şampuan veya vücut jeli kullanmışsanız 2.000 kg (2 ton veya 250 orta boy kova dolusu) su ile durulanmanız gerekir.

Küçük çocuğu olup ta boğaz iltihabı geçirtmeden, bademcik problemsiz büyütebilen anne var mı? İnanın bu işin baş müsebbibi bulaşık, banyo ve tuvalette kullanılan deterjanlardır. 

Bu mamulleri kullandığınız zaman bir diğer tesir ve etkisi ise çevre kirliliğidir. Bunların içerisindeki kimyasalların başlıca özellikleri bulundukları yerde oksijeni tüketmeleridir. Oksijensiz bir yerde ise hayat olmaz. 

Nitekim 1978 yılında Marmara denizinde 126 balık çeşidi varken bu gün bu sayı 25 çeşide inmiştir. 2050 yılına kadar da denizlerdeki canlıların %98 inin yok olacağı tahmin edilmektedir.(Oxford başta olmak üzere Amerikan üniversitelerinin açıkladıkları raporlardır.) 

Bizim kullanmamamız belki çok bir şeyi değiştirmeyecek ama bizim bu hesabı verenlerin içerisinde olmamamız gerekmektedir. Temizliğin tabii yollarla yapılması gerektiğini sevdiklerimize tanıdıklarımıza bildirmek bir görevdir. 

ZARARSIZ BİO-KİMYASAL TEMİZLİK MADDELERİ 

Önce gıdada sonra da tekstilde başlayan organik trend şimdi de temizlik sektörüne sıçradı. İnsan sağlığına ve çevre dengesine zarar veren kimyasallar içeren temizlik maddelerine karşı tüm dünyada bir sorgulama başladı. Önce gıdada başlayan ekolojik trend, sonra organik ipliklerle tekstile, şimdi de bio-kimyasallarla temizlik sektörüne sıçradı. Dünyada insan sağlığına ve çevre dengesine daha az zarar veren kimyasallardan oluşan ürünlere organik (biodegrable) temizlik maddeleri adı veriliyor. 
Öyle doğallar ki, çamaşırlarınızı ya da bulaşıklarınızı bu deterjanlarla yıkadıktan sonra suyunu çiçeklerinize gübre niyetine dökebiliyorsunuz.