Termiz davlat universiiteti
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
| O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TERMIZ DAVLAT UNIVERSIITETI PEDAGOGIKA FAKUL’TETI
BOSHLANG’ICH TA’LIM METODIKASI KAFEDRASI
5111700 – Boshlang’ich ta’lim va sport tarbiyaviy ish ta’lim yo’nalishi III-kurs uchun
«BOSHLANG’ICH TA’LIMDA TASVIRIY SAN’AT VA UNI O’QITISH METODIKASI» fanidan
MA’RUZALAR MATNI Tuzuvchi: o’qituvchi SHABBAZOVA D.R.
Termiz-2014 1-mavzu: TASVIRIY SAN’AT O’QITISH METODIKASI FANI, UNING MAQSAD VA VAZIFALARI Reja: 1. Kurs dasturining mohiyati, mazmuni. 2. Tasviriy san’at o’qitish metodikasi fanining maqsadi va vazifalari. 3. O’qitish metodlari (nutqiy, namoyish etish, amaliy ish). 4. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida tasviriy san’at fanining o’rni va maqsadi. Tayanch so’z va iboralar: Tasviriy san’at, metod, metodika, umumiy metodika, xususiy metodika, amaliy metodika, o’qitish metodlari, namoyish etish, amaliy ish, umumiy o’rta ta’lim maktablari, boshlang’ich sinflar
Pedagogika fanidan shu narsa ma’lumki, «metodika» so’zi (uslub ifodasi) - ifoda etishdan olingan bo’lib, o’rgatiladigan o’quv materialani o’quvchilarga o’rgatish, o’qitish, va o’zlashtirishning nazariy va amaliy asosi - faoliyati yoki usulidir. Ya’ni «uslub» deganda tasviriy san’atda rasmi chiziladigan ob’ektni, naturani yoki tahlil etiladigan san’at asarini o’quvchilarga tushuntirish yoki uning nazariy va amaliy asoslarini tahlil etib berishni yoki o’rganishni yo’l-yo’riqlarini, uslublarini tushuniladi. Tasviriy san’atni o’qitish uslubiyoti kursi bo’lajak pedagoglarga maktabda tasviriy san’atni o’qitish va o’rgatishni eng oson, qisqa va ilmiy asosda bo’lishi uslubini o’rgatuvchi fandir. SHular asosida shuni aytish mumkinki, bu kurs va uning maqsadi - vazifasi bo’lajak tasviriy san’at o’qituvchisiga maktab tasviriy san’atini maqsadi, vazifasi, mazmunini tushuntirib berish, uni maktab o’quvchisiga o’rgatish, o’qitish va tushuntirishni eng samarali yo’llarini ko’rsatib berishdan iborat bo’ladi. Kurs bo’lajak pedagoglarga o’quvchilar bilan ishlashni ilmiy asoslarni, nazariy va amaliy faoliyatini ko’rsatib beradi. Kursning asosiy maqsadi hozirgi zamon tasviriy san’atining qonun-koidalari asosida uni maktab faoliyatida foydalanish va maktab tasviriy san’atini o’quvchilarga o’rgatishning eng zamonaviy, eng samarali, sinalgan uslublari bilan qurollantirish va maktab tasviriy san’ati bo’yicha tarbiyaviy va ta’limiy faoliyatini amalga oshirishni pedagogika va psixologiyaning eng so’nggi yutuqlari asosida olib borishga tayyorlashdan iboratdir. SHu maqsaddan kelib chiqqan holda kurs bo’lajak pedagoglarga: 1. Maktab tasviriy san’at o’quv predmetining maqsadi, vazifasi va mazmunini va amaliy jihatlarini tushuntirib berish; 2. Maktab tasviriy san’atini dasturi va uning mazmuni bilan qurollantirish; 3. Maktab o’quvchisi bilan ishlashning pedagogik mahorati bilan tanishtirish; 4. Maktabda o’quvchilar bilan tarbiyaviy va ta’limiy ishlarni amalga oshirishga tayyorlash; 5. Tasviriy san’atdan dars berishga tayyorlash, dars berishdagi uslub va didaktik printsiplari bilan qurollantirish; 6. Maktabda dars berishni tarixiy taraqqiyotini yaxshi bilgan holda, hozirgi zamon dars berishni eng samarali uslub va didaktik jarayonini o’zlashtirish va ularni o’z pedagoglik faoliyatida qo’llash, uni takomillashtirib borishga o’rgatish; 7. Bo’lajak rassom-pedagogni ijodkorlik ruhida faoliyat ko’rsatishga o’rgatish kabilarni o’z oldiga bosh vazifa qilib qo’yadi. SHunga ko’ra kurs mazmuniga: Tasviriy san’atni o’qitish metodikasi tarixini, uni dastur va darsliklarini, tasviriy san’atni o’qitish jarayonida didaktik printsiplardan va predmentlararo bog’lanishdan foydalanish, dars va darsdan tashqari tarbiyaviy ishlarni amalga oshirish, o’quvchilarni fanga qiziqtirish, darslarda o’quvchilarga grafik bilim berishning eng oson, qisqa asosli yo’nalishlarining ilmiy asoslarini o’rgatish kabilar kiradi. Ma’lumki, o’qitish uslubiyoti davr tanlamaydi, balki davr dars uslublarini tanlaydi.
XVII asrda atoqli CHex pedagogi Ya.O.Komenskiy maktab sistemasini ishlab chiqqan holda, unda foydalaniladigan o’qitishning qator uslublari va didaktik printsiplarini jahon xalqlariga va ularning maktablari uchun tavsiya etgan edi. 1
O’zbekiston mustaqillikka erishishi munosabati bilan milliy maktablarimiz shakllandi. Bu maktablar jahon pedagogikasi erishgan eng yuksak - samarali ish tajribalaridan o’zining o’qitish uslublarini tanlagan holda o’zining o’quv-metodik ishlarini amalga oshirmoqda. Milliy maktablarimizdagi tasviriy san’at o’quv predmeti mustaqillik yillarida yanada ahamiyatli bo’lib, uni o’qitilishini takomillashtirish tadbirlari belgilanmoqda. SHunga ko’ra milliy maktablarimizda o’qitishning asosiy 3 ta uslubidan foydalanilmoqda. I. - O’quv materialini og’zaki bayon etish uslubi. II. - Amaliy ishlar uslubi. III. - O’qitishning ko’rgazmalilik uslubi. Ma’lumki, milliy maktablarimizda tasviriy san’atni o’qitish ham umumiy ta’lim fanlari qatori yuqoridagi o’qituv uslublaridan foydalanib kelinmoqda. Bu uslublar yaxshi samara bermoqda. SHunga ko’ra bugungi kunda tasviriy san’atni o’qitish uslubiyoti maktab tasviriy san’ati dasturi asosida uning maqsadi va vazifasini, mazmunini sistemali holda o’rganib, ularni o’qitishning eng samarali uslub va didaktik printsiplarini tanlab, umumlashtirib, bo’lajak rassom-pedagoglarga yetkazib beriladi. SHuningdek, tasviriy san’atni o’kitish uslubiyoti kursi o’zining uslub va printsiplarini bugungi kunda dars berayotgan tasviriy san’at o’qituvchilariga qator uslubiy maqolalar, adabiyotlar asosida yetkazib bermoqda. Tasviriy san’atni o’kitish uslubiyoti bilan O’zbekiston Pedagogika Fanlari Ilmiy Tadqiqot Instituti, Nizomiy nomli Toshkent Davlat pedagogika instituti Namangan va Buxoro davlat universitetlarining rassom-pedagog olimlari shug’ullanib kelmoqdalar. Maktab tasviriy san’atni o’qitish uslubiyoti jahon pedagogikasi va psixologiyasi to’plagan tajribalarini o’zining ilmiy asosi qilib olgan xolda, ularni yig’ib, takomillashtirib kelayotgan ish tajribalaridan unumli foydalanib kelmoqda. SHu asosda o’quvchilarga tasviriy san’at bo’yicha bilim-malaka berishda o’quvchining yoshi, bilimi, iste’dodi, qiziqishini hisobga olgan holda o’quv jarayonini amalga oshirib kelmoqda. CHunki, jahon pedagogikasining atoqli namoyondalari Ya.O.Kamenskiy, G.Pestalotstsi, K.D.Ushinskiy va N.Rostovtsev, V.Kuzin. Ye.SHoroxov. R.Hasanov kabi pedagog-olimlarning ilmiy tadqiqotlari asosida maktab tasviriy san’ati o’quv predmetini o’qitish, unga qo’yiladigan talablar sistemali amalga oshirib kelinmoqda. O’qitish metodikasi deganda ta’lim va tarbiyaning maqsadga muvofiq amalga oshirishning eng samarali yo’l va uslublar yig’indisi tushuniladi. Mashg’ulotni metodik jihatdan to’g’ri tashkil etish esa o’qituvchining o’z oldiga qo’ygan maqsadiga ham bog’liq. SHu bilan birga qisqa va oddiy yo’llar bilan, oddiydan-murakkabga borish printsipida ma’lum ketma-ketlikda erishish nazarda tutiladi. Boshqacharoq qilib aytganda, o’qitish metodikasi to’g’ri tanlanganda o’quvchilar ko’zda tutilgan o’quv materialini puxta o’zlashtiradilar va ularda o’zlashtirish darajasi bir qadar yuqori bo’ladi. Metodika so’zining o’zi ikki xil bo’ladi: ular umumiy va xususiy metodika hisoblanadi. Umumiy metodika maktabda olib boriladigan barcha ta’lim-tarbiya ishlariga, xususiy metodika esa u yoki bu o’quv predmetiga nisbatan qo’llaniladi. Metodika, ko’pincha pedagogika, psixologiya va san’atshunoslik, estetika sohasidagi nazariy xulosalarga tayanib ish ko’radi. Pedagogik nazariyada uch xil metod bo’lib, asosan nutqiy, namoyish etish va amaliy ishdan iboratdir. Bu metodlar o’z o’rnida mayda metodlarga ham bo’linadi. Masalan, nutqiy
1 Ya.O.Komenskiy. Buyuk didaktika. O’qituvchi. T. 1975 y. metod hikoya qilish, tushuntirish, suhbat, kitob bilan ishlash v.b. shu kabi metodlardan tashkil topadi. Ko’rgazmali metod esa kuzatish, namoyish etish kabilardan, amaliy ish esa mashq, rasm ishlash, ijodiy ish, o’yin kabi metodlarga bo’linadi. O’qituvchilar faoliyatida “uslub” degan so’z ham ishlatiladi. “O’qitish uslubi” deb biz o’qitish metodlarining ayrim qirralarini tushunamiz. “O’qitish uslublaridan” o’qitish metodi tashkil topadi. Masalan, “namoyish etish” metodi asosida o’qituvchi mashg’ulot o’tkazganda, u ekranga san’at asarining tasvirini texnika vositasi orqali tushiradi. Bu jarayonda o’qituvchi suratdagi biron shaklni yirik qilib ko’rsatishi usul hisoblanadi. SHu o’rinda ekrandagi surat tasviri yuzasidan savol-javob o’tkazilganda ham bu yuqoridagi usulning davomi hisoblanadi. O’qituvchi o’qitish metodlariga asoslanib ish yuritganda u rangshunoslik, perspektiva, yorug’soya, kompozitsiya qonunlari va ularning xususiyatlaridan kelib chiqadi. SHuni qisobga olish lozimki, tasviriy san’atning u yoki bu turining nazariy asoslarini o’rgatganda yoki tasviriy san’atning u yoki bu faoliyat turini o’qitganda o’qituvchi bir xil metodlardan foydalanishi mumkin emas. O’qitish metodikasining tarixi juda uzoqlarga ya’ni kishilar qachon bir-birlariga rasm chizishni o’rgata boshlagan paytlariga borib taqaladi. U kishilik jamiyatining taraqqiyoti davrida takomillashib borgan, davr o’tishi bilan o’qituvchilar, olimlar uning yangidan-yangi qirralarini ochganlar va u mutaxassislar orasida tarqalgan. SHuni ham qayd qilish lozimki, shakllangan har bir metod shaklan bir xil bo’lsa-da, uni bir o’qituvchi, ikkinchi o’qituvchidan o’rganib, shundayligicha qo’llayvermaydi. Uni har bir o’qituvchi o’z maktabidagi moddiy-texnikaviy shart-sharoitlar, bolalarning bilim va malakalarining saviyasi, dars mavzusining o’ziga xos xususiyatlari va boshqa shu kabilarni hisobga olishi lozim. SHunga ko’ra boshqa o’qituvchi qo’llayotgan va yaxshi samara berayotgan bir metod boshqa o’qituvchi faoliyatida yaxshi natija bermasligi ham mumkin. SHuning uchun qo’llashga mo’ljallangan har bir metod pedagogik faoliyat davomida tajriba-sinovdan o’tkazilishi maqsadga muvofiqdir. Sinov bir marta emas, bir necha marta o’tkazilishi lozim bo’ladi. CHunki bir sinfga mo’ljallangan bir metodika boshqa vaqtda yuqorida qayd qilinganidek, sharoitga qarab boshqa sinfda boshqacha natija berishi mumkin. Tanlangan va qo’llanib kelinayotgan har bir metod shaklan o’zgarmay qolsa ham, mazmunan o’zgarishi ham mumkin. O’qituvchining to’xtovsiz izlanishlari, tajribalari asosida uning yangidan-yangi qirralari ochilaveradi. Mutaxassislar orasida tasviriy san’atni o’qitish metodlariga turlicha qarashlar mavjud. Bir guruh mutaxassislar o’qitish metodlari yagona tizim, yagona talablarga javob berishi lozim deb hisoblaydilar. Ularning fikrlariga qaraganda, har bir metod jamiyat taraqqiyoti davomida shakllanib bo’lgan, uni o’zgartirmasdan shundayligicha qo’llash lozim. Boshqa guruh mutaxassislarining fikrlariga qaraganda o’qitish metodining asosini har bir o’qituvchining shaxsiy ish tajribasi tashkil etishi kerak. Bizningcha, masalaga bunday yondoshish to’g’ri emas. Ta’lim-tarbiya sohasida o’qitish metodlari qotib qolmaydi, u doimo taraqqiy etadi. Bunda o’qituvchining tajribasi albatta, katta rol o’ynaydi. SHunday ekan, pedagogik amaliyotda sinfdagi shart-sharoitlarni hisobga olib, shakllangan metodika asosida ham, o’qituvchining shaxsiy tajribasi asosidan ham foydalanaverish lozim. O’qituvchi o’qitish metodikasini ish jarayonida o’z-o’zidan egallayvermaydi. U ish jarayonida izlanishi, sinov ishlarini o’tkazish, ko’p adabiyotlar o’qishi, ilg’or tajribalarni o’rganish hamda ulardan tegishli xulosalar chiqarishi asosida paydo bo’ladi. SHuningdek, u jamiyat taraqqiyoti davrida shakllangan o’qitish metodlarini tanqidiy nuqtai nazardan tahlil etishi va uni zamon ruhiga moslashtirgan holda qayta ishlashi asosida namoyon bo’ladi. XVII-XIX asrlarda umumiy o’rta ta’lim maktablarida tasviriy san’atni o’qitish metodlarini takomillashtirishda chet el pedagoglaridan Jon Lokk, Jan Jak Russo, Iogani Genrix Pestalotstsi, Peter SHmidt, A.Sapojnikov, G.Gippius, N.Kramskoylar katta qissa qo’shgan bo’lsalar, XX asrda rus pedagog-olimlaridan Ye.S.Kondaxchan, G.V.Labunskaya, N.N.Rostovtsev, V.S.Kuzin, Ye.E.Rojkovalar O’zbekistonda darslik metodikasini oyoqqa turg’azishda rassom-pedagoglardan M.Nabiev, B.Oripov, Q.Qosimov, B. Azimovalarning xizmatlari katta bo’ldi.
2-mavzu: TASVIRIY SAN’ATNI O’QITILISHINI TARIXIY – TARAQQIYOTI Reja: 1. CHet ellarda tasviriy san’atni o’qitilishi uslubiyotining tarixiy - taraqqiyoti. 2. Tasviriy san’at o’qitish metodikasini rivojlantirishda Uyg’onish davri rassomlarining xizmatlari. 3. XVIII-XIX asrlarda Rossiyada tasviriy san’at fanining o’rni. Tayanch so’z va iboralar: Tasviriy san’at, Mirs, Yunon, Qadimgi Rim, tasviriy san’at o’qitish metodikasi, Uyg’onish davri, CH.CHennini, Alьberti, Leonarlo da Vinchi, A.Dyurer, G’arbiy Yevropa, ROssiya, I.D.Preysler, A.G.Sapojnikov, G.A.Gipius,
P.P.CHistyakov, D.N.Kardovskiylarning pedagogik qarashlari.
Ma’lumki, rasm chizish jahon xalqlarining barchasida juda qadimdan shakllanib, u san’at va madaniyatning eng mukammal va doimiy mashg’uloti bo’lib keladi. SHuningdek, rasm chizish butun bashariyat xalqlarining doimiy aloqa vositasi, insoniyatning shakllanishi va ma’naviy o’sishining ham bosh omili bo’lib kelgan. SHu boisdan xam juda qadimdan bu mashg’ulotni rivojlantirish va takomillashtirish barcha xalqlarda sistemali amalga oshirib kelingan. Bizgacha yetib kelgan eng qadimgi qoyatosh rasmlari odamlar rasm chizish bilan ibtidoiy jamoa davrining paleolit yoki qadimgi tosh asridanoq shug’ullana boshlaganligidan dalolat beradi. Bunday rasmlar Frantsiya, Ispaniya, Old Osiyo, O’rta Osiyodan ko’plab topilgan, ularga 5-10 ming yillarcha bo’lgan. Ma’lumki, eramizdan avvalgi 3-minginchi yillarda odamlar mis, qalay, qo’rg’oshin va ruxni eritib, undan bronza olishgan. Bronzadan yasalgan narsalar juda chiroyli qilib bezatilgan. Bu davrda ishlangan buyumlardagi rasmlar odamlar rasm chizish bilan jiddiy shug’ullanliklarini ko’rsatib beradi. Tarix shohidki, kishilar jamiyati taraqkiyoti SHarq mamlakatlarida, jumladan Misrda ancha tez va oldinrok boshlangan. Qadimgi Misrda grafika va rasmkashlik san’atning bir turi sifatida shakllanib, juda erta taraqqiyot yo’liga chiqib oldi. Qadimgi Misrda rasm chizish va grafik ishlar bilan shug’ullanish ancha erta san’at kasbi sifatida o’rganiladi va o’rgatila boshlanadi. Qadimgi Misrda tasviriy san’at, adabiyot va me’morchilik g’oyat kuchli motivlarda taraqqiy etdi. Bu yerda rasm chizishni, grafik ishlarni bajarishni va bino qurishni avvallari xususiy kasb sifatida o’z bolalariga, qarindosh-urug’lariga o’rgatar edilar. Keyinchalik kichik-kichik maktablar tashkil etila boshlandi. Haqiqiy rasmkashlik maktablari eng avval Misrda, so’ngra Hindistonda va Xitoyda tashkil etildi. Bu maktablarda asosan: yer o’lchash, yo’l, kanal va binolar rejasini tuzish, chizmalar chizish, buyumlarga badiiy bezaklar ishlash o’rgatilar edi.
Qadimgi Misrda belgi-yozuvlar (ierogliflar)ni yaratilishi tasviriy san’atni, ya’ni rasm chizishni yanada tez rivojlanishiga imkon beradi (eramizdan avvalgi IV-III ming yillik) chunki, bu belgi-yozuvlarda har bir xarf bir buyumni aytmoqchi yoki uni nomini yozmoqchi bo’lsa, uning har biriga bir donadan rasm ishlanishi kerak edi. SHunga ko’ra Qadimgi Misr maktablarida rasm chizish har bir kishini doimiy mashg’uloti bo’lib qolgan. Maktablarda ham eng ko’p mashg’ulot rasm chizish bo’lardi. Qadimgi Yunonistonda rasm maktablari juda erta tashkil topdi. Yunon maktablarida asosiy e’tibor tabiatni chiroyli qilib tasvirlashga qaratilar edi. Rasm chizishda simmetriya, matematik hisobot, nisbatlar nazariyasi asosiy e’tiborda bo’lardi. Eramizgacha bo’lgan Yunonistonda SIKION, EFESS, FIVAN kabi rasm maktablari shuhrat qozongan, bo’lib, ularni har biri o’ziga xos yo’nalishda va uslublarda faoliyat ko’rsatar edi. Ulardan ayrimlari naturalizm metodida ishlasa, boshqalari badiiylik, ya’ni rasmni iloji boricha chiroyli qilib ishlash metodida faoliyat ko’rsatar edi. Bu maktablarda Pamfil, Melantiy, Pavziy, Appelass kabi mashhur rassomlar yetishib chiqdilar. Keyinchalik bu rassomlar ham o’z maktablarini tashkil etdilar. Qadimgi Yunon tasviriy san’at maktablarida o’qish ancha qiyin edi. CHunki, bu maktabda o’qish uchun yuqori darajadagi iste’dod bo’lish bilan birga, ancha miqdorda pul ham to’lanar edi. Pamfil tomonidan ochilgan Sikion maktabiga kirib o’qish uchun juda katta va kuchli iste’dod bilan birga 26 kg 196 gramm oltin to’lanar edi. Bu yerda o’qish 12 yil davom etar edi. Qadimgi Yunonlarning Buyuk allomasi bo’lmish Arastu, - «Rasm fani bo’yicha umumta’lim fanlarini 1-etapida turadi va barcha fanlarni o’rganishda asosiy vosita bo’ladi» - deb ko’rsatgan edi. 1
Rimda rasm chizish bilan barcha oristakratiya oilalari muntazam shug’ullanar edilar. Yuqori tabaqa kishilarining ham asosiy mashg’uloti rasm chizish bo’lib qoladi. CHunki, rasm chizishni bilmaydigan shaxs va oila madaniyatsiz, o’quvsiz, e’tiqodsiz hisoblanib, ularni kamsitilar edi. Hatto rasm chizishni bilmaydigan, uni o’rgana olmaydigan shaxslar «qandaydir psixologik kamchilikka ega» - degan meditsina xulosasi ham berilar edi. SHu boisdan TSezar zamonida rasm chizishni bilmaydigan shaxslarni yetuk darajada «rivojlanmagan», degan xulosa bilan mas’uliyatli davlat ishlariga olinmas edi. Hatto yuqori tabaqa oilalari uchun rasm chizish bilmaydigan shaxslarni kelinlikka yoki kuyovlikka olinmaydigan ham bo’linadi. SHu boisdan barcha aristokratiya oilalari va ularni ug’il-qizlari eng avvalo rasm chizishga o’rgatilar edi. TSezarni o’zi ham yetuk rangtasvirchi rassom, Aktavin Avgust esa me’mor-rassom bo’lganligi xam bejiz emas edi. Haqiqatdan ham rasm chizishni bilmaydigan odam shakllarni, ranglarni ajratish, nisbatlarni to’la farqlay olmaydigan bo’ladilar. SHu boisdan Rim zadagonlari va davlat arboblari rasm chizish bilan jiddiy shug’ullanar edilar. Umuman eramizdan avvalgi II-I asrlarda Yunoniston va Rimda tasviriy san’atga e’tibor g’oyat yuksak bo’lgan. SHu boisdan ham qadimgi dunyo tarixida, - «Avgust Rimni toshda olib, marmarda topshirdi», - degan ibora ham haqiqatdir. Tarix shohidkim, eramizning XV-XVI asrlarda Italiyada «uyg’onish davri» hukmronlik qiladi. XV asrga kelib Italiyada taraqqiyotning hamma sohalari bo’yicha rivojlanish tezlashib ketadi. Bu davrda fan, san’at, madaniyat va ishlab chiqarishda g’oyat kuchli ko’tarilish sodir bo’ladi. San’at va adabiyotda realistik oqimlar vujudga keldi. Kitob bosish, yangi-yangi ijod ahli shakllandi. XV-XVI asrdagi Italiya bu o’rinda birinchi bo’lib, o’zining barcha sohalari bilan oldinda boradi. San’at va madaniyat beqiyos rivoj topdi. Bu davrni Italiyalik san’atshunos rassom Jorj Vazarining, - «italiyada san’at uzoq vaqtdan so’ng yana uyg’ondi» - iborasi bilan san’at tarixida «uyg’onish davri» kategoriyasi vujudga keldi. Bu davrda Italiyada Leonarda Do Vinchi, Rafael, Mikelanjello kabi san’atni titan ijodkorlari
1 Qaralsin. N.Rostovtsev. O’rta maktabda tasviriy san’atini o’qitish metodikasi Mos. 1980 y. «Metodika tarixi». yetishib chiqdi. Ularning har biri o’zlarini o’ziga xos san’at maktablarini yaratdilar. Ularni ko’pchiligi rasm chizishni turli sohalari bo’yicha nazariy asoslarini ham yaratdilar. Leonarda Do Vinchi «plastik anatomiyani», «havoning chiziqli perespektivasini», Alberti «Perespektivani» nazariy jihatdan asoslab beradilar. Ammo butun san’at tarixi bo’yicha rasm chizish uslubiyati bo’yicha barcha nazariyotchilar cheklanib keldilar. Rasmni maktabda o’qitish bo’yicha biron bir uslubiy xulosa bera olmadilar. Tasviriy san’atni maktabda o’qitilishi bo’yicha faqat XVI-XVII asrlarda bir qator pedagog olimlar shug’ullana boshladilar. Buyuk CHex pedagogi Ya.O.Komenskiydan (1592-1670) boshlab, Jon Lokk (1632- 1404), Russo (1712-1778), Didro (1713-1784), Pestalotstsi (1746-1827) K.D.Ushinskiy kabi pedagoglar maktabda tasviriy san’atni o’qitish bo’yicha o’zlarini dastlabki qarashlarini berdilar. Ular rasm o’quv predmetini maktab umumta’lim fanlari qatoriga kiritib, bolani garmonik tarbiyasidagi roliga katta baho berdilar. Pestalotsiyning shogirdi Petr SHmit I bo’lib, «Rasm mexanik mashqdan iborat», - degan nazariyaga zarba beradi. U, - «Rasm o’quvchi tafakkurini va tasavvurini o’stiruvchi asosiy omil yoki u aql gimnastikasidir»,- degan ilmiy xulosani beradi. 1 Yana u rasmni o’kitishda ko’chirish metodini tanqid qiladi. 1835 yilda Parijda aka-uka Dyupyular (Aleksandr va Ferdenantlar) bepul rasm maktabini tashkil etdilar. 1715 yildan Rossiyada rasm fanini Dengizchilar Akademiyasida, 1721 yildan Karpov maktabida, 1732 yildan Kadetlar harbiy maktabida, 1764 yildan Samolьniy qizlar institutida o’qitila boshlandi. 1735 yili rasmni o’qitish bo’yicha birinchi Preslerning metodik qo’llanmasi, 1834 yil Sapojnikovning umumiy ta’lim maktablari uchun «Rasm kursi» o’quv qo’llanmalari nashr etiladi. 1825 yilda Moskvalik boyar S.Strogonov tashabbusi bilan rasm o’qituvchisi tayyorlaydigan bilim yurti ochildi. 1870 yili Rus Badiiy Akademiyasi qoshida rasm o’qituvchisi tayyorlaydigan kurs tashkil etiladi. XX asr boshlarida Peterburg, Moskva, Qozon, Odessa, Penzada rasm o’qituvchisi tayyorlaydigan bilim yurtlari ochiladi. Rus Badiiy Akademiyasi qoshida rasmni o’qitish metodikasi bo’yicha maxsus komissiya ish boshlaydi. Bu komisiya sostavida N.Ge, I.Kramskoy, P.CHistyakov kabi yetuk rassomlar ish olib boradilar. Sovetlar davrida 1921 yildan I-rasm o’quv predmeti sifatida o’rta umumta’lim maktablari o’quv rejasiga kiritiladi. O’rta maktablar uchun 1921 yildan dasturlar yaratila boshlaydi. 1936 yillardan dasturlar yangilanib kelindi. Maktabda rasm fanining o’qitilishi bo’yicha Kardovskiy, Yuoon, Rojkova, Pomicheva, Rostovtsev, SHoroxov, Kuzin kabi rassom-pedagoglar shug’ullanib keldilar. XX asr boshlaridan AQSH, Italiya, Germaniyada ham o’rta umumta’lim maktablarida rasm fanini o’qitilishi yo’lga qo’yiladi. Ular uchun o’quv-metodik qo’llanmalar, darsliklar, dasturlar yaratildi va ularni takomillashtirib kelindi. 50-60 yillarda jahonning juda ko’p mamlakatlarda rasmni o’qitilishi bo’yicha ko’plab amaliy ishlar qilindi. Tasviriy san’atni o’qitilishi bo’yicha 1955 yilda Lunda (SHvetsiya), 1958 yilda Bazella (SHvetsiya) 1960 yilda Maniles (Pilipin), 1966 yilda (CHexoslovakiya), 1972 yilda Germaniyada, 1982 yilda CHexoslovakiya kabi mamlakatlarda xalqaro simpoziumlar o’tkazilib kelindi. XX asrning ikkinchi yarmida o’qitish metodikasiga doir qator ilmiy-tadqiqot ishlari olib borildi. Natijada, rasm chizish bo’yicha 1963-70 yillarda I-VI sinflar uchun sinov darsliklari tayyorlanib, nashr etildi. Bu darsliklar V.V.Kolokolьnikov (1 va 2-sinflar), S.A.Fyodorov, M.N.Semyonova (3 va 4-sinflar), Ye.E.Rojkova, Ye.L.Xersonskaya (5-sinf), L.L.Makaed (6-sinf)lar muallifligida tayyorlandi.
1
Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|