Toshkent moliya instituti

Sub-hisoblar(2 -chi tartibdagi sintetik hisoblar) sintetik va analitik o'rtasidagi oraliq hisoblar bo'lib, ma'lum sintetik hisobda analitik hisoblarni qo'shimcha guruhlash uchun mo'ljallangan. Ular tabiiy va pul ko'rinishida hisobga olinadi. Bir nechta analitik hisoblar bitta sub-hisobni, bir nechta sub-hisoblar esa bitta sintetik hisobni tashkil qiladi.
Sintetik hisob - sintetik hisoblarda yuritiladigan ma'lum iqtisodiy xususiyatlar bo'yicha mulk turlari, majburiyatlar va xo'jalik operatsiyalari bo'yicha umumlashtirilgan buxgalteriya ma'lumotlarini hisobga olish buxgalteriya.
Analitik hisob - buxgalteriya hisobi shaxsiy va boshqa analitik hisoblarida yuritiladi, har bir sintetik hisobda mulk, majburiyatlar va xo'jalik operatsiyalari haqida batafsil ma'lumot to'planadi.
Sintetik va analitik buxgalteriya hisobi ularning ko'rsatkichlari bir -birini boshqaradigan va oxir -oqibat bir -biriga mos keladigan tarzda tashkil etilgan, shuning uchun ular parallel ravishda qayd qilinadi; analitik hisoblar to'g'risidagi yozuvlar sintetik hisoblar yozuvlari bilan bir xil hujjatlar asosida, lekin batafsilroq yoziladi.
Sintetik va analitik hisoblarning o‘zaro bog‘liqligi:
Tegishli sintetik hisob kontekstida ochilgan subschotlar (ikkinchi tartibdagi hisoblar) bo‘yicha qoldiqlarning summasi dastlabki qoldiqqa teng, shuning uchun sintetik hisob (birinchi tartibdagi hisob);
- analitik hisoblar bo‘yicha qoldiq qoldiqlarining yig‘indisi III tartib, II buyurtmaning tegishli hisobi kontekstida ochilgan, bu II buyurtmaning bu hisobidagi dastlabki qoldiqqa teng;
- III tartibdagi tegishli hisob kontekstida ochilgan IV tartibdagi analitik hisoblar bo‘yicha dastlabki qoldiqlarning qoldig‘i yig'indisi, bu III tartibdagi schyotning dastlabki qoldig‘iga teng va hokazo.
Analitik hisoblarni yuritish qoidalari:
- tahliliy hisoblar soni tashkilot ehtiyojlari bilan belgilanadi;
- ham sintetik, ham analitik hisoblar bo'yicha xo'jalik operatsiyalari bir tomonda (debet yoki kredit bo‘yicha) qayd etiladi. Bu shuni anglatadiki, agar sintetik hisob faol bo‘lsa, u holda analitik hisoblar ham faol bo‘ladi; agar sintetik hisob passiv bo‘lsa, unda analitik hisoblar ham passiv bo‘ladi;
- analitik buxgalteriya hisoblarida qayd etilgan har bir xo‘jalik operatsiyasi tegishli sintetik hisobda (alohida yoki umumlashtirilgan shaklda) yozilishi kerak;
- sintetik hisobda qayd etilgan xo‘jalik operatsiyalari analitik hisoblarda batafsil bayon etilishi mumkin, lekin analitik hisoblarning umumiy summasi sintetik hisob summasiga teng bo‘lishi kerak, bu kontekstda analitik hisoblar ochiladi. Boshqacha qilib aytganda, operatsiya sintetik hisobda jami summada, analitik hisoblarda esa - shaxsiy summada qayd etiladi, natijada bir xil umumiy summa olinadi;
- moddiy boyliklar analitik schyotlarda jismoniy qiymat ko'rinishida hisobga olinadi, ya’ni miqdoriy va umumiy hisob yuritiladi;
- oy oxirida analitik hisoblar sintetik hisob ma'lumotlari bilan taqqoslanadi, ularning kontekstida analitik hisoblar ochiladi. aylanma varaqasi;
- analitik buxgalteriya hisobi bo‘yicha aylanma varaqlari joriy analitik buxgalteriya ma'lumotlari asosida tuziladi;
- analitik buxgalteriya hisobi kitoblarda, varaqalarda, kartochkalarda yoki yuz kartalarida yuritiladi;
- analitik hisoblar bo‘yicha aylanma varaqalar soni sintetik hisoblar soni bilan belgilanadi, ularning kontekstida analitik hisob yuritiladi;
- bu sintetik hisobning ochilish va yakuniy qoldiqlari analitik hisoblar uchun oy boshidagi va oxiridagi qoldiqlarning yig‘indisiga teng bo‘lishi kerak (ya’ni, tegishli hisobdagi analitik hisoblar bo'yicha aylanma balansining oxirgi chizig‘i) – “Boshlang‘ich balans” va “Yakuniy qoldiq” ustunlari - balansga mos kelishi kerak - joriy oyning boshida yoki oxirida – ma’lum sintetik hisobda);
- analitik hisoblarning debeti va krediti bo‘yicha har oylik aylanmalar summasi analitik hisoblar ochilgan sintetik hisobning debeti va krediti bo'yicha aylanmalarga mos kelishi kerak (bu holda tahlil uchun aylanma varaqning oxirgi qatori) tegishli hisobdagi hisoblar – “Daromad” yoki “Xarajatlar” ustunlari, bu ma’lum sintetik hisobning debeti yoki kredit aylanmasi). Boshqacha aytganda, sintetik hisobning debet aylanmasi uning analitik hisoblarining umumiy debet aylanmasiga teng. Xuddi shunday, sintetik hisobning kredit aylanmasi uning analitik hisoblarining umumiy kredit aylanmasiga teng.
Tashkilotda analitik buxgalteriya hisobi buxgalteriya tizimida eng ko‘p mehnat talab qiladigan sohalardan biridir.
Har oyning birinchi kunida sintetik buxgalteriya hisobining aylanmasi va qoldiqlari bilan analitik buxgalteriya ma'lumotlarining identifikatsiya qilish tamoyilini amalga oshirish sintetik va analitik buxgalteriya hisoblari uchun aylanma hisob-kitoblarni tuzish orqali amalga oshiriladi. Amalda aylanuvchi hisobotlar sintetik va analitik buxgalteriya hisobining xronologik va tizimli yozuvlarining to‘g‘riligini va o‘zaro bog‘liqligini tekshirishga imkon beradi.
Sintetik va analitik schyotlarning bir-biridan farqi shundaki, sintetik schyotlarda xo‘jalik mablag‘lari va ular manbalari umumlashtirib ko‘rsatilsa, analitik schyotlarda esa ular haqidagi maʼlumotlar ularning turlari bo‘yicha alohida-alohida hamda uch o‘lchov birligi ham qo‘llanilib aks ettiriladi.
Analitik schyotlardagi maʼlumotlarning jami ularni umumlashtiruvchi sintetik schyotning maʼlumoti bilan teng kelishi zarurligi – bu schyotlarning o‘zaro aloqadorligini va bir-birini to‘ldirib borishini bildiradi. Korxona xo‘jalik mablag‘larining tashkil topish manbalarini ifodalovchi sintetik schyot va analitik schyotlar ham xuddi shu tartibda bo‘ladi.
Anlitik schyotlar korxona mablag‘lari va ularning tashkil topish manbalarining har bir turi bo‘yicha alohida-alohida maʼlumot beradi. Masalan, mashina va uskunalarning eskirishining sintetik hisobi 0230 — «Mashina va uskunalarning eskirishi» schyotida yuritilib, passiv schyot hisoblanadi. Korxonada mavjud bo‘lgan mashina va uskunalarning eskirishi ularning har biri bo‘yicha alohida yuritiladi. Bu mashina va uskunalarning eskirishining analitik hisobi ular uchun alohida-alohida ochilgan inventar kartochkalarda olib boriladi.
Analitik hisob yordamida aniqlangan eskirish summalari jamlanib, sintetik hisobda 0230 — «Mashina va uskunalarning eskirishi» schyotida yuritiladi. Analitik schyotlarning yig‘indisi sintetik schyotga teng bo‘ladi.