Tuproq’ostidan sug’orish usulini qo’llash shartlari

Tomchilab sug’orish niisbatan yangi usul bo’lib, o’simliklarni sug’orishning mahalliy (lokal) usuli hisoblanadi. Bunda sug’orish suvining minimal xajmi sarflanadi. Tomchilab sug’orishning ishlashi quyidagicha :
- suv er usti yoki er ostida joylashgan truba orqali bevosiita rizosfera (tirik qatlam) ga kichik xajmda beriiladi. Bunda suv bosimi 5…20 m gacha hosil qilinadi.
Tomchilab sug’orish - ko’p yillik o’simlikdan (bog’, uzumzor, ba'zi poliz) larni sug’orishda keng qo’llaniladi va suv kichik sarf orqali (0,9…9,0 l/soat) bevosita daraxt ildiziga tushib ular orasi quruqbo’ladi. Suv uchastkaga taqsimlagich quvurlar tizimi orqali beriladi. Sug’orish quvurlariga xar bir daraxt eniga kapelnisa - tomchilatgichlari urnatiladi. Tomchilatgichlar - mikro suv kuygich, mikro bosim pasaytirgichlardan iborat bo’ladi. Tomchilab sug’orish tizimi quyidagilardan iborat : (sxema)
kontrol – taqsimlash bloki – (KTB), (nasos, filtr, monometrlar – filtr oldi va orkasiga, suv sarfi va bosimini rostlagichlari, bak – ug’it aralashtirgich, ug’it eritmasini sepuvchi ejektor. ) magistral, taqsimlagich, sug’orish quvurlari va tomchilatgichlari.
boshqaruv pulti va namlik datchiklari.
Tomchilagichlar sug’orish quvuridagi bosimni tuligicha sundiradi. Suv tomchilatgich orqali bosimsiz tomchilab daraxt asosiy ildiz sistemasi joylashgan zonaga beriladi. Suv berish tezligi xar bir tuproq’uchun uning shimish xususiyatiga bog’liq. Shuning uchun xar bir tomchilatgichlar suv sarfi konstruktiv ravishda 4-12 l/soat qabul qilinadi. Xar bir daraxt ostiga sug’orishlar oraligida qancha suv buglansa , shunchalik suv beriladi. Tomchilab sug’orishda o’simlik eshiga, soniga eqish qalinligiga , tuproq’ va iqlim sharoitiga qarab 0,1…0,5 q’ismi qo’llanadi. Aktiv ildizlar tarkalgan zonada namlanish konturi hosil qilinadi. Tomchilab sug’orishni notyoki s , i = 0,6 gacha bo’lgan erlarda qo’llash mumkin. Tomchilab sug’orish – barcha zonalarda samara berdi , asosan esa arid zonada, qachonki suv resurslari chegaralangan zonalarda yaxshi samaralidir. Tomchilab sug’orishda q = 0,1 … 0, 15 л /с. га
Tomchilab sug’orishda barcha turdagi tuproq’larda, ular mexaniqtarkibidan kat'iy nazar qo’llaniladi. Ayniqsa og’ir tuproq’larda er osti yaqin erlarda va sho’rlangan joylarda yaxshi samara beradi.
Tomchilab sug’orishning o’ziga xos xususiyati shundaki, bunda suv sifatiga alohida talab quyiladi. Sistemani loyqa bilan tulib kolishiga karshi suv filtr orqali utkaziladi. Tomchilatgichlarning begona utlar o’sishi natijasida tulib kolishini oldini olish uchun mis ko’porosi kushiladi. (1 m2/l). Tomchilab sug’orishda 12…19 yoki 25 mm li quvurlar ishlatiladi. Tomchilagichlar diametri asosan 2mm dan oshmaydi.
Сув oqish rejimiga qarab - tomchilab sug’orish asosan quyidagicha bo’lishi mumkin: tomchi kurinishda (Moldaviya, Ukraina), kichik oqim (Tavriya) va davriy porsiya oqimi kurinishda (Kolomna) bo’ladi.
Ishlatish xarakteriga qarab - stasionar va bir mavsumda foydalanishga mo’ljallangan bo’ladi.
Tuproq’ yuzasida joylashishiga qarab - er ustidan, tuproq’ustidan va tuproq’ostidan.
Keltirilgan usul asosan Moldaviya, Shimoliy Kavkaz, Krimda ishlatib kelinadi . YEmg’irlatishga nisbatan tomchilab sug’orishda bir xil hosil olish uchun unga 50…80 % kam suv sarflanadi,filtrasiya va bug’lanish keskin kamayadi.
Afzalliklari :
-Ko’p yillik daraxt , uzumlarni sug’orishda yaxshi samara beradi .
-Suv sarfi iqtisod qilinadi.
-Sug’orishni avtomatlashtirish imkoniyati .
-Katta tyoki slash ishlari shart emas.
-Ildiz qatlam zonasiga suv bilan birga ozuqa elementlarini berish mumkin.
-Energiya sarfi kam.
-Foydalanish qulay, barcha tizimni kayta qurish mumkin.
-Ug’it , gerbisid va zaxarli ximikatlar kam sarflanadi;
-Mehnat kam sarflanib, unumdorlik oshadi.
Kamchiliqlari :
-Tomchilatgichlarning teshiklari tiqilib kolishi natijasida ularning ishdan chiqishi;
-Ildiz qatlami namlik rejimini alohida kontrol qilish muxim.
-Namlanish konturi atrofida kapillyar suv almashinishi natijasida tuzlarning yigilishi.

h - namlanish markazi chuqurligi, m ;
( α- tuproq’xajm og’irligi , т/м3 ;
K₁ – umumiy maydonga nisbatan namlangan maydon kattaligi, ga ;
b - H - o’rtacha namlikning yuqori va pastki chegarasi.
Sug’orish normasining kiymati olma daraxti uchun maksimal – 400 m3/ ga ,minimal - 200 m3/ga bo’lishi mumkin.
Yоki:
200 m3/ga da 652 l/ daraxt – q ^томч = 5,0 l/soat
400 m3/ga da 1271 l / daraxt - q ^томч = 5,2 l/soat
YEngok daraxti uchun: m= 86,4 m3/ga l da 553 l/daraxt- q ^томч = 6,4 l/ soat
Foydalanilgan adabiyotlar:


1.Axmedov X.A. Zax q’ochirish melioratsiyasi. Toshkent., «O’kituvchi»., 1975.
2.Axmedov X.A. Sug’orish melioratsiyasi. Toshkent., «O’kituvchi»., 1977.
3.Kostyakov A.N. Osnov meliorasii. M., «Seldxozizdat», 1960.
4.Raximbaev F.M. Shukurlaev X.I. «Zax q’ochirish melioratsiyasi»., Toshkent., «Mehnat»., 1996 .
5.Raximbaev F.M. Hamidov M.X. «Q’ishloq’ xo’jalik melioratsiyasi»., Toshkent., «Mehnat», 1996 .