2.3.2. BİÇİM ÖZELLİKLERİ
-
Köktrkçede sadece armakçı (hilekâr) örneğinde kalıplaşmış olarak
görülen -mAk eki, fiil ismi eki olarak Uygurcada yaygındır; bazen soyut
isimler için de kullanılır: öçmekler "sönmeler" (Özönder 1998: 29),
amranmak "ihtiras" (Özönder 1998: 31), üklimeki (çoğalması" (Özönder
1998: 32), aşılmakı "aşılması", tutmakı "tutması" (Ş.Tekin 1976: 41),
ölmeki, tüşmeki (Arat 1965: 24), kılmak, tarımak "çift sürmek" , kazganmak
"kazanmak" (Hamilton 1998: 17).
-
Uygurcada, Köktürkçede rastlanmayan -(X)gsA- fiilden fiil yapma e-
ki vardır. -(X)g fiilden isim yapma ekiyle sa- (istemek, düşünmek) fiilinden
oluşan bu birleşik ek, arzu, istek buldurur: kirigseyür men "girmek istiyo
rum" (Hamilton 1998: 21), bangsadıŋaz "gitmek istediniz" (Hamilton 1998:
44), kavışıgsayur men "kavuşmak istiyorum", Öpügseyür men "öpmek istiyo
rum" (Arat 1965: 20).
-
Köktürkçede sadece kişi, konçuy gibi insanla ilgili kelimelerde kulla
nılan +lAr çokluk eki, Uygur Türkçesinde her türlü isim, zamir ve sıfatta
kullanılabilen genel çokluk eki hâline gelmiştir: sizler (Hamilton 1998: 26),
öçmekler "sönmeler" (Özönder 1998: 29), kuşlar (Ş.Tekin 1976: 82),
unıtmışlarka (Arat 1965: 52), bular "bunlar" (Arat 1965: 120), ögüzler
köller ıgaçlar "ırmaklar, göller, ağaçlar" (Gabain 1988: 247), edgüler "iyi
likler" (Arat 1965: 72). +lAr ekinin, yapım eklerinden önce geldiği de görü
lebilir: nomlarlıg "kanunlara sahip olan" (Arat 1965: 98), tuyunmışlarlıg
"nüfuz etmiş olanlar" (Arat 1965: 96). +lAr eki Uygurcada alanını genişlet
miş olmakla beraber çokluk ifadesi için herhangi bir çokluk ekinin kullanıl
ması şart değildir.
-
Köktürkçede ilgi hâli eki ünlülerden sonra +Iŋ, ünsüzlerden sonra
+nlŋ biçiminde iken Uygurcada hem ünlülerden hem ünsüzlerden sonra
+nlŋ biçimindedir: teŋrîlerniŋ (Gabain 1988: 236), adınlarnıŋ "başkalırının"
(Arat 1965: 72), biligsizniŋ "cahilin" (Arat 1965: 112), kılmaknıŋ (Ş.Tekin:
1976: 74), öçmekniŋ "sönmenin" (Özönder 1998: 33).
-
Yükleme hâli eki Köktürkçede olduğu gibi Uygurcada da üç türlüdür:
+(X)g, +nl, +n. Ancak Köktürkçede işaret ve şahıs zamirlerinden sonra +nl,
TÜRK DİLİ TARİHİ 281
iyelik eklerinden sonra +n, diğer durumlarda +(X)g ekleri kullanılır ve bu düzen bozulmaz. Uygur metinlerinde de genellikle bu düzen devam etmekle birlikte bazen +nl ekinin anılan zamirler dışında da kullanıldığı görülür: erdini+g/erdini+ni "mücevheri", teŋri+ni, buz+nı, suv+nı (Arat 1965: 120), etüzümüz+ni "vücudumuzu" (Arat 1965: 12), alku+nı "hepsini" (Hamilton 1998: 19).
-
Köktürkçede bulunma hâli eki +DA aynı zamanda çıkma hâli için de
kullanılır. Uygurcada da bulunma hâli eki +DA'nın çıkma hâli için kullanıl
dığı örnekler bir haylidir; ancak Uygurcada çıkma hâlinin asıl eki +DIn'dır.
orunlık+tın "tahttan" (Hamilton 1998: 41), töpü+din "tepeden" (Ş.Tekin
1976: 60), ev+din bark+tın (Ş.Tekin 1976: 65), mundın "bundan" (Arat
1965: 122), Tawkaç tilin+tin "Çin dilinden" (Gabain 1988: 236), tört bu-
luŋ+tın "dört taraftan" (Ş.Tekin 1976: 80), tohrı tilin+tin "Tohar dilinden"
(Ş.Tekin 1976: 68).
-
Köktürkçe zamirlerde hâl ekleri üst üste gelmez. Oysa Uygurcada hâl
eklerinin zamirlerde bazen üst üste geldiği görülür: siziŋe "size" (Hamilton
1998: 23; Arat 1965: 36), biziŋe "bize" (Hamilton 1998: 35), sinite "senden"
(Ş.Tekin 1976: 56), muntada "bundan" (Ş.Tekin 1976: 48).
-
Köktürkçede fiillerin çokluk 3. şahıslarında görülmeyen -lAr eki
Uygurcada fiillerde sıkça kullanılır: ögirdiler sevintiler "sevindiler" (Ş.Tekin
1976: 1976: 66), bardılar "gittiler" (Ş.Tekin 1976: 68), togarlar (Ş.Tekin
1976: 77), sözlemezler "söylemezler" (Ş.Tekin 1976: 81), togzunlar "doğ
sunlar" (Arat 1965: 58), kawışgaylar "kavuşacaklar" (Gabain 1988: 239).
Emrin çokluk 2. şahsında da -lAr eki görülebilir: harıŋlar "gidin" (Ş.Tekin
1976: 68), turuŋlar "kalkınız" (Arat 1965: 8).
-
Köktürkçede fiillerin 2. şahıslarında seyrek olarak görülen g sesi
Dostları ilə paylaş: |
