Türk Dili Tarihi Ahmet B. Ercilasun Akçağ Yayınları / 603 Araştırma İnceleme / 50

Baytaratü'l-Vâzih

14. yüzyılın sonlarında yazıldığı tahmin edilen atlar ve veterinerlikle il­gili bir kitaptır. Arapçadan tercüme edilmiştir. Eserin hangi Arapça kitaptan, kim tarafından ve ne zaman tercüme edildiği belli değildir. Mütercim, eseri­nin girişinde Tolu Beg'in emriyle tercümeyi yaptığını belirtir.

398 Ahmet B. ERCİLASUN

Eckmann burada adı geçen Tolu Beg'in "14 Nisan 1395'te Toktamış'ın sarayında kalan Memlük elçisi Tolu ile aynı kimse" olduğu fikrindedir (Eckmann 1996: 63). Abdülkadir İnan, 1405 yılındaki hadiseler sırasında adı geçen, Sultan Berkok'un hasekilerinden Tovlu bin Abdullah'ın da adını zik­rediyor (İnan 1953: 67). Hangi Tolu Bey olursa olsun ikisinin de aynı dö­nemde yaşadıkları anlaşılıyor ve bu da eserin 1400'den az önce veya az son­ra yazılmış olabileceğini gösteriyor.

Eserde atların faydalı ve zararlı hâlleri, sıfatları, donları, huylan ve at hastalıklarıyla tedavi yollan anlatılır (Özgür 1994: 4-5).

Eserin iki nüshası vardır. İstanbul nüshası Topkapı Sarayı Revan Köşkü Kütüphanesindedir. Kıpçak Türkçesiyle yazılmış olan nüsha budur. Yazma üzerinde David Nissman'ın doktora tezi bulunmaktadır: A Study of a Language and Orthography of the Mamlukes of Egypt Based on the Kitâb Baytarati'l-Wâdih, Columbia University 1969. Aynı yazma üzerinde Meh­met Emin Ağar yüksek lisans tezi yapmıştır: Baytaratü'l-Vâzıh (İnceleme-Metin-İndeks), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış yüksek lisans tezi 1986).

İkinci nüsha Paris'te Bibliotheque Nationale'de bulunmaktadır. "1430 yıllarında Kahire'de istinsah edilmiştir." Oğuzca unsurların yoğun olduğu gruba girer (Özgür 1994: 5). Yazma üzerinde Can Özgür yüksek lisans tezi yapmıştır: Baytaratü'l-Vâzıh (Metin-İndeks), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 1988. Bu yazma hakkında Kurtuluş Öztopçu'nun da ça­lışması vardır: "Memlûk Kıpçakçasıyla Yazılmış Bir Atçılık Risalesi: Kitâb Baytaratü'l-Vâzıh (Paris nüshası)", Türklük Bilgisi Araştırmaları 24/11.