Türk dünyasi iŞletme fakültesi uluslararasi iLİŞKİler böLÜMÜ YÜksek lisans biTİrme tezi

Genel Hatlarıyla Karabağ Bölgesinin Tarihi ve Buna Paralel Etnik Yapının Oluşumu

Karabağ bölgesi hem tarih hem de etnik yapı açısından bir Türk yur­dudur. ¹⁷

Ermeni asıllı yazarların aksine, Dağlık Karabağ sorununun tarihi temellerini Rusya’nın bölgeyi işgal ettiği 19. yüzyılda değil, etnik yapının şekillenmeye başlamasıyla doğrudan ilgisi nedeniyle, günümüzde Azerbaycan diye bilinen coğrafi arazide kurulmuş Kafkas Alban Krallığı’nın tarihinde aramak gerekmektedir. Alban Krallığı M.Ö. 3. yüzyılda kurulmuş ve M.S. 7. yüzyıla kadar bağımsızlığını korumuştur. Krallık, Kuzey Azerbaycan’ı içine almakla Aras Nehri’nden başlayarak Derbent’e kadar uzanan toprakları kapsamıştır. Alban toprakları Arap kaynaklarında “Arran”, Suriye kaynaklarında “Aran”, eski Ermeni yazılarında “Ağvan” olarak geçmektedir. Arnavutluk (Albania) ile karıştırılmamaya dikkat edilmesi gereken ve Kafkas’ların çeşitli halklarının bir arada yaşadığı Alban Krallığı veya Kafkas Albanyası, kendi diline ve kültürüne sahip olmuştur. Farklı etnik grupların birliğinden oluşan Alban Krallığı’nın temel etnik grupları Alban (Alpan), Uti (Udin ), Gargar (Gerger) olmuşlar. Ve bu grupların etnik kökenleri ile ilgili tarihçiler farklı tezler savunmuşlar. Fakat, Albanların etnik kökenleri tartışılabilirse de, en azından Ermeni kökenli olmadıkları bilinen bir gerçektir. Alban Krallığı’nın coğrafi sınırları içerisinde bulunan Karabağ’ın dağlık kısmının da bu anlamda, Ermeni tarafının iddia ettiği gibi Ermenilerin yaşadığı ve Büyük Ermenistan’ın bir eyaleti olduğu fikri doğru değildir. Çünki, belirtildiği üzere, Ermenilerin Kafkas kökenli bir halk olmadığı artık bilinen bir gerçektir.

Alban halkının Ermeni kökenli olmadığı kullanılan dil bakımından da açıkça ortaya çıkmaktadır. Ermeniler Hint-Avrupa dil ailesine, Alban dili ise Altay dil ailesine aittir. Ayrıca, eski Ermeni dili 36 harfden oluşurken, Alban alfabesi 52 sesten ibarettir.¹⁸ Bazı Alban kabilelerinin Türk dilinde konuştukları da bilinmektedir.¹⁹

Alban Krallığı, M.S. 313 yılında Hıristiyanlığı kabul etmiştir. 8 yüzyıldan itibaren başlayan Arap işgali sonrasında Albanlar İslam dini ile tanışmış, daha önce büyük çoğunluğu Hıristiyan olan bölgede İslamiyyet başat bir din haline gelirken, dağlık kısımlarda yaşayan Albanlar kendi Hıristiyan inançlarını koruya bilmişlerdir. Hilafetin baskısı ile 705 yılında Alban kilsesi Ermeni Gregoryan kilsesine bağlanmıştır. Sonuç olarak bu olay, Ermeni Kilisesine Alban kültürü üzerinde etkinlik sağlama fırsatı vermiş ve Hıristiyan Albanlar Ermeni alfabesini kullanmaya, dini ayinleri yerine yetirmeye mecbur bırakılmışlardır. Böylelikle, devlet ve kilise bakımından bağımsızlığını kaybeden Albanların Gregoryenleştirilme ve Ermenileştirilme süreci bu tarihten itibaren başlamıştır.²⁰

Böylelikle, 8. yüzyılda Kafkas Albanyası’nın mevcudiyyetine son koyulmuş ve onuncu, on birinci yüzyıllarda Dağlık Karabağ, diğer Kafkasya bölgeleri gibi Hilafetin bir parçası olmuştur. ²¹

XI. yüzyılın ortalarında bölgeye Oğuzlar gelmeye başlamıştır. Türk akınlarının çoğalması ile Karabağ, Azerbaycan’la birlikte Selçuklular’ın kontrolüne geçmiştir. Selçuklular’dan sonra Azerbaycan Atabeyleri’nin hakimiyetine geçen Karabağ, Moğol istilasının ardından İlhanlı Devleti’nin esas karargah merkezine çevrilmiştir. İlhanlı Devleti zamanında, merkez Tebriz olurken, yaz mevsiminde bu maksatla Karabağ’dan faydalanılmıştır. Bu dönemde, Azerbaycan’ın tümüne yakın kısmının Türk unsurların hakimiyeti altında olduğu görülmektedir. Bölge, Türkmen devletleri döneminde önce Karakoyunlu, sonrasında ise Akkoyunlu devletlerinin bir kısmını oluşturmuştur. Safeviler döneminde ise Gence Beylerbeyliği’nin bir vilayeti gibi yine Türklerin kontrolünde olmuştur.

XIII. yüzyılda Moğol işgalleri öncesinde, bölgenin sakinlerinin Türkçe konuşan halklardan oluştuğu belirtilmektedir. Dönemin kaynak kitabı olan “Acayibü’d-Dünya”da, Arran bölgesindeki Türkler, 100 bine yakın süvarisi olan en büyük etnik unsur olarak nitelendirilmektedir. Kitapta Türklerin yanı sıra Azerbaycan bölgesi ve Karabağ’da bazı Moğol-Tatarları grubu ve Haçen Hanlığı bölgesinde de Hıristiyan olan Alban kabilelerin yaşadığı, fakat bu Hıristiyan kabilelerin Ermenilerle hiçbir bir alakasının olmadığı belirtilmektedir.

Bu tarihlerde bölgedeki Ermeni ailelerin dağınık bir şekilde değişik bölgelerde yer aldıkları ve ortada bir Ermeni devletinin olmadığı belirtilmesi gereken esas nüanstır.²²

18. yüzyılın başlarında bölgede Penahali beyin önderliğinde Karabağ Hanlığı kurulmuştur. 1727 yılında bölgenin toplam nüfusu 122 bin olmuştur. Bunun 80,3 binini (% 66) Azerbaycan Türkleri, 37,8 binini (% 31) Gre­goryenleşmiş Albanlar, 3,7 binini (3,1) Kürt­ler oluşturmuştur.

1805 yılında Karabağ hanlığı ile Rusya arasında imzalanan anlaşma ile Karabağ bölgesi Müslüman–Azerbaycan toprağı olarak Rusya’ya birleştirilmiştir.²³

3.