TüRKİye büYÜk millet mecliSİ

Grafik 75.1.4.6.1. Aile Mahkemeleri'nin Kuruluşu Ve Görevleri

Aile Mahkemeleri 4787 Sayılı Aile Mahkemeleri Kuruluş, Görev ve Yargılama Usulleri Hakkındaki kanun ile kurulmuştur. 18/03/2003 tarihinde 24997 sayılı Resmi Gazete‘de yayınlanarak kanun yürürlüğe girmiştir.

Aile mahkemeleri Türk Medeni Kanununun Aile Hukuku başlığını taşıyan ikinci kitabının ikinci kısmı (TMK 118-395. maddeler.), aile hukukundan doğan davalar, Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanuna göre aile hukukuna ilişkin kararların tanınması ve tenfizine ilişkin davalarına bakar.

Aile mahkemeleri ihtisas mahkemeleri olarak kurulmuştur, Aile mahkemeleri Adalet Bakanlığı tarafından Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun olumlu görüşü alınarak her ilde, merkez nüfusu yüz binin üzerindeki her ilçede, tek hakimli ve asliye mahkemesi derecesinde olmak üzere kurulur. Türkiye‘de mevcut 257 aile mahkemesi bulunmaktadır. 64 il merkezinde, 93 ağır ceza merkezinde aile mahkemesi kurulmuştur. Toplam 274 hakim aile mahkemesi hakimi olarak görev yapmaktadır. Aile mahkemesi bulunmayan yerlerde asliye hukuk mahkemesi hakimleri aile mahkemesi sıfati ile aile hukukuna ilişkin davalara bakmaktadır.

Aile mahkemelerinde bir yazı işleri müdürü ile yeterince personel bulunur.

Kanun aile mahkemelerine atanacak hakimlerde belirli özellikler aramaktadır. Buna göre aile mahkemesi hakimlerinin tercihen evli ,çocuk sahibi, otuz yaşını doldurmuş ve aile hukuku alanında lisansüstü eğitim yapmış olan hakimler arasından HSYK tarafından atama yapılmaktadır.

Aile mahkemelerinde ayrıca kanun gereğince psikolog, pedagog ve sosyal çalışmacı bulunur.

Grafik 76.1.4.6.2. Aile Mahkemelerinin İşleyişi

USUL HÜKÜMLERİ

Aile mahkemelerinde açılan davalarda Hukuk Muhakemeleri Kanunu gereğince bazı davalarda yazılı ve bazı davalarda ise basit yargılamaya ilişkin usul hükümleri uygulanmaktadır. Boşanma davalarının yazılı usule tabi olması, dilekçe teatisi aşaması, ön incelemeye davet duruşması, tahkikata geçişe ilişkin duruşma günü tebliği, sözlü yargılama duruşmasına davet ve karar tebliği olarak yargılama aşaması süregelmektedir.

DAVA SÜRECİ

Boşanma davası açılıp taraflar ön inceleme duruşmasına geldiklerinde esasa girmeden önce Aile Mahkemeleri Kuruluş, Görev Ve Yargilama Usullerine Ilişkin Kanunun 7 nci maddesine göre aile içindeki karşılıklı sevgi, saygı ve hoşgörünün korunması bakımından eşlerin ve çocukların karşı karşıya oldukları sorunları tespit ederek bunların sulh yolu ile çözümünü gerektiğinde uzmanlardan yararlanarak teşvik eder.

Çocukların velayeti kararı verilirken dikkat edilmesi gereken bazı hususlar bulunmaktadır. Uluslararası Çocuk Hakları Sözleşmesine göre idrak çağındaki çocukların velayet konusundaki beyanları önem arzetmektedir. Hakimler çocukların velayeti konusunda karar verirken çocuğun üstün yararını göz önüne alıp ona göre karar vermeleri gerekmektedir.

Çocukla velayet kendisine verilmeyen eş arasında kişisel ilişki düzenlenmesi de mahkemelerce boşanma ile verilmesi gereken kararlardandır. Kişisel ilişki düzenlenirken, çocuğun yaşı, yüksek menfaati gözetilerek makul ve uygun bir düzenleme yapılması çocukla diğer ebeveyn arasındaki ilişkiyi koparmayacak bir düzenleme yapılması gerekmektedir.

Kişisel ilişki taraflarca yerine getirilmediği takdirde karar icra daireleri vasıtasıyla sağlanmaktadır.

Mahkemelerce velayetin kendisine verilen eşe çocuğun giderlerine destek olması bakımından tedbir nafakası ve iştirak nafakasına hükmetmektedir. Ayrıca dava sırasında geliri ve işi olmayan eş lehine tedbir nafakasına hükmedildiği gibi yoksulluk nafakasına da hükmedilir. Bu nafakaların ödenmemesi halinde takip yapılarak icra dairelerinden tahsili sağlanır.

İKİNCİ BÖLÜM

2. BOŞANMA SÜRECİNE DAİR HUKUKİ VE KURUMSAL YAPI

2.1. TÜRKİYE’DE BOŞANMA OLGUSU

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) evlenmeyi Türk Medeni Kanuna göre “evlenmeye ehil erkek ve kadının, yetkili kanuni merci önünde yapmış oldukları çift taraflı bir akit” (TÜİK, 2011: IX) olarak tanımlayarak tasnif etmektedir. Bu tasnife göre 2003 yılına kadar evlenme olaylarına ilişkin bilgiler TÜİK tarafından belediye teşkilatı olan yerlerde “Belediye Evlendirme Memurlukları”, belediye teşkilatı bulunmayan bucak ve köylerde ise “Nüfus Müdürlükleri” kanalıyla aylık ve üçer aylık dönemler halinde derlenmekteydi. 2003 yılından itibaren evlenme ve boşanma olaylarına ilişkin bilgiler İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi (MERNİS) vasıtasıyla elde edilmeye başlanmıştır. MERNİS veri tabanında yer alan evlenme olaylarına ilişkin bilgiler, belediye teşkilatı bulunan yerlerde belediyeler, belediye teşkilatı bulunmayan bucak ve köylerde ise muhtarlıklar aracılığı ile derlenmekte ve bu derlenen bilgiler en geç 10 gün içinde bağlı bulundukları ilçe nüfus müdürlüğüne bildirilmektedir. Yani 2003 yılı öncesinde evlenme olayları bizzat TÜİK tarafından derlenmekte iken 2003 yılından itibaren 10 günde bir toplanan MERNİS veri tabanına işlenen veriler üzerinden hesaplanmaktadır.

Boşanma ise TÜİK tarafından Türk Medeni Kanununa göre “evlenmenin yasal olarak sona erdirilmesi, yani, erkek ile kadının, yeni bir evlenme yapacak şekilde hukuki bir kararla evliliklerini sona erdirmeleri” (TÜİK, 2011: X) olarak tanımlanıp tasnif edilmektedir. 2003 yılına kadar boşanma olaylarına ilişkin bilgiler asliye hukuk ve aile mahkemeleri kanalıyla üçer aylık dönemler halinde TÜİK tarafından derlenmekteydi. 2003 yılı itibariyle Boşanma olaylarına ilişkin bilgiler asliye hukuk ve aile mahkemeleri aracılığıyla derlenip en kısa zamanda bağlı bulunan ilçe nüfus müdürlüklerine boşanma bildirim formlarının gönderilmesi ve bu bilgilerin MERNİS veri tabanına işlenmesiyle oluşturulmaktadır. Oluşturulan bu bilgiler her yıl TÜİK tarafından açıklanmaktadır.2009 yılından bu yana evlenen ve boşanan çiftlerin eğitim durumlarına ilişkin bilgiler, ulusal eğitim veri tabanından elde edilerek yayımlanmaya başlanmıştır. Kısacası 2003 yılı öncesi ve sonrası boşanma ve evlenme istatistiklerinin toplanması ve derlenmesinde farklılıklar bulunmaktadır.

Bir toplumumun istikrarlı bir nüfus yapısına sahip olup olmadığını anlamak içinse nüfus bilimcilerin tüm ülkeler için geliştirdikleri ortak iki ölçüm şekli vardır. Bunlardan birincisi kaba evlenme hızı (crude marriage rate) olup “belli bir yıl içinde her bin nüfus başına düşen evlenme sayısını” (TÜİK, 2011: IX) ifade etmektedir. Kaba boşanma hızı (crude divorce rate) ise “belli bir yıl içinde her bin nüfus başına düşen boşanma sayısını” (TÜİK, 2011: X) ifade etmektedir. Bu iki evrensel ölçü birimi hem TÜİK hem de üyesi olduğumuz EUROSTAT (Avrupa İstatistik Ofisi) tarafından kullanılmaktadır. Bu iki ölçü biriminin yanında demografların geliştirmeye çalıştıkları ancak literatürde pek tutulmayan “boşanmaların evlenmelere oranı” (divorce to marriage ratio) ve “arındırılmış boşanma hızı” (refined divorce ratio) adı altında iki ölçü birimi de vardır. Kaba evlenme ve boşanma oranlarında yıllık hızlı artış ve düşüşlerden ziyade belirli dönemlerdeki artış ve düşüşler nüfusun istikrarlı yapısının analizi için kullanılmaktadır. Bu bağlamda 1935 yılından bu yana cumhuriyet tarihi boyunca beşer yıllık dönemler halinde kaba evlenme ve boşanma hızlarına dair Tablo 8’ de aile kurma ve ailenin dağılması konusunda fikir verebilmek amacıyla derlenmiştir.

Grafik . 1935-2015 Yılları Arası Türkiye’de Kaba Evlenme ve Boşanma Hızları (‰)

YILLAR	TOPLAM NÜFUS	YILLIK NÜFUS ARTIŞ HIZI	EVLENME SAYISI	KABA EVLENME HIZI	BOŞANMA SAYISI	KABA BOŞANMA HIZI
1935	16.158.018	21,10	20.911	5,53	2.357	0,15
1940	17.820.950	17,03	34.179	7,93	4.027	0,23
1945	18.790.174	10,59	42.939	9,20	6.187	0,33
1950	20.947.188	21,73	49.552	9,51	7.873	0,38
1955	24.064.763	27,75	64.384	9,46	10.455	0,44
1960	27.754.820	28,53	67.094	7,69	11.072	0,40
1965	31.391.421	24,62	78.178	7,33	12.235	0,39
1970	35.605.176	25,19	117.495	7,13	9.568	0,27
1975	40.347.719	25,00	138.051	6,82	12.926	0,32
1980	44.736.957	20,65	366.403	8,25	15.901	0,36
1985	50.664.458	24,88	365.109	7,26	18.571	0,37
1990	56.473.035	21,71	459.907	8,19	25.712	0,46
1995	59.526.000	15,40	463.105	7,50	28.875	0,47
2000	67.803.927	18,28	461.417	6,84	34.862	0,52
2005	72.065.000	12,53	641.241	8,90	95.895	1,33
2010	73.722.988	15,90	582.715	7,98	118.568	1,62
2011	74.724.269	13,49	592.775	8,02	120.117	1,62
2012	75.627.384	12,00	603.751	8,03	123.325	1,64
2013	76.667.864	13,70	600.138	7,89	125.305	1,65
2014	77.695.904	13,30	599.704	7,80	130.913	1,70
2015	78.741.053	13,40	602.982	7,71	131.830	1,69

Kaynak: Devlet İstatistik Enstitüsü, DİE 2000 Genel Nüfus Sayımı ve HÜNEE 2003 Nüfus Sağlık Araştırmasına dayalı 2005 yılı nüfus tahminleri, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Hayati İstatistikler, Evlenme ve Boşanma İstatistikleri (2016), http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1060 (Erişim tarihi: 20.03.2016).

1935-2015 yılları arasında kaba evlenme hızının en düşük olduğu dönem 1935 iken en yüksek olduğu dönem 1950’dir. Cumhuriyet tarihi boyunca kaba evlenme hızı ortalama ‰7,86’dır. Evlenme hızının uzun dönemde istikrarlı bir süreç seyredildiği söylenebilir. Boşanma hızı baz alındığında en düşük dönem 1935 iken en yüksek yıl 2014’tür. 1940-1955 döneminde tedrici artan boşanma hızı 1960-1985 döneminde düşmüş, 1990-2000 arasında tekrar artmaya başlamış ve 2010-2015 döneminde tedrici ancak diğer dönemlere göre durağan bir artışa sahne olmuştur. Cumhuriyet tarihi boyunca kaba boşanma hızı ortalama ‰0,78’dir. 2000-2005 döneminde boşanma hızında yaşanan ciddi farklılık yukarıda da anlatıldığı üzere TÜİK’in veri derleme yöntemini değiştirmesinden kaynaklanmaktadır. Boşanma ve evlenme hızları Türkiye’nin her yerinde aynı hıza sahip değildir.

2.1.1. Evlenme

28 Ocak 2016 tarihinde açıklanan Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2015 yılı sonuçlarına göre 31 Aralık 2015 tarihi itibarıyla Türkiye nüfusu, 78 milyon 741 bin 53 kişidir. Türkiye’de ikamet eden nüfus 2015 yılında, bir önceki yıla göre 1 milyon 45 bin 149 kişi artmıştır. Erkek nüfusun oranı %50,2 (39 milyon 511 bin 191 kişi), kadın nüfusun oranı ise %49,8 (39 milyon 229 bin 862 kişi) olarak gerçekleşmiştir. 15 ve daha yukarı yaştaki nüfusun (59 milyon 299 bin 679 kişi) yasal medeni durumu incelendiğinde, nüfusun %63,6’sının “evli”, %27,4’ünün “hiç evlenmedi”, %5,5’inin “eşi ölmüş” ve %3,5’inin ise “boşanmış” olduğu görülmektedir.

15 ve daha yukarı yaştaki nüfusun yasal medeni durumu cinsiyete göre incelendiğinde, hiç evlenmemiş erkeklerin kadınlardan fazla, eşi ölmüş erkeklerin ise kadınlardan daha az olduğu görülmektedir.

Grafik . Yasal Medeni Durum ve Cinsiyete Göre Nüfus ve Oranı, 2015

(15 ve daha yukarı yaştaki nüfus)

Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları

Erken yaşta (16-17 yaştaki) yasal evliliklere (mahkeme kararı/anne-baba rızasıyla) bakıldığında, kız çocuklarının erkek çocuklara göre daha fazla evlilik yaptığı görülmektedir. Yıllar itibarıyla sayısal olarak her iki cinsiyette de evlenme olaylarında azalma gözlenmekle birlikte, erken yaşta evlilikler hala görülmektedir.

Grafik . Cinsiyete Göre Evlenen Çocukların Toplam İçindeki Oranı, 2002-2015

(16-17 yaş grubundaki çocuklar)

Kaynak: TÜİK, Evlenme ve Boşanma İstatistikleri

Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü

2015 yılında evlenen çiftlerin sayısı 602 bin 982, boşanan çiftlerin sayısı ise 131 bin 803’dur. Evlenme ve boşanma olaylarında bir önceki yıla göre önemli bir değişim gözlenmemiştir. Boşanma sayısı bir önceki yıla göre %0,7 artmıştır.

İlk Evlenme Yaşı

Cinsiyete göre ilk evlenme yaşı yıllara göre incelendiğinde, hem erkeklerde hem de kadınlarda ortalama ilk evlenme yaşının yükseldiği görülmektedir. Erkek ve kadın arasındaki ortalama ilk evlenme yaş farkının ise yıllara göre önemli bir değişim göstermediği görülmektedir.

Grafik . İlk Evlenme Yaşı, 2001-2015

	Erkek	Kadın	Yaş farkı
2001	25,5	22,2	3,3
2002	25,9	22,7	3,2
2003	25,9	22,7	3,2
2004	26	22,8	3,2
2005	26,1	22,8	3,3
2006	26,1	22,8	3,3
2007	26,1	22,8	3,3
2008	26,2	22,9	3,3
2009	26,3	23	3,3
2010	26,5	23,2	3,3
2011	26,6	23,3	3,3
2012	26,7	23,5	3,2
2013	26,8	23,6	3,2
2014	26,9	23,7	3,2
2015	27	23,9	3,1