TüRKİye diyanet vakfi

FITRA⁶³⁵

FITRAT

İnsanın doğuştan sahip olduğu bütün özelliklerini ifade eden bir terim.

Fıtrat kelimesi "yarmak, ikiye ayırmak; yaratmak, icat etmek" mânalarına ge­len fatr kökünden isim olup "yaratılış, belli yetenek ve yatkınlığa sahip oluş" anlamında kullanılır. İlk yaratılış, bir ba­kıma mutlak yokluğun yarılarak içinden varlığın çıkması şeklinde telakki edildi­ğinden fıtrat kelimesiyle ifade edilmiş­tir. Buna göre fıtrat ilk yaratılış anında varlık türlerinin temel yapısını, karakte­rini ve henüz dış tesirlerden etkilenme­miş olan ilk durumlarını belirtir.⁶³⁶ Bütün var­lığın yaratılışı sırasında Allah'ın türlere kazandırdığı bu temel yapıdan dolayı ay­nı kökten gelen fâtır kelimesi Kur'an'da Allah'ın isimlerinden biri olarak zikredil­miştir.⁶³⁷

Kur'ân-ı Kerim"de on dokuz yerde fatr kökünden türemiş fiil ve isimler, bir âyet­te de fıtrat kelimesi geçmektedir.⁶³⁸ Hadis­lerde de fıtrata ve aynı kökten gelen baş­ka kelimelere geniş olarak yer verilmiştir⁶³⁹. Bunlardan özellikle, "Sen yüzünü Hanîf ola­rak dine, Allah insanları hangi fıtrat üze­re yaratmışsa ona çevir"⁶⁴⁰ mealindeki âyetle, "Dünyaya gelen her İnsan fıtrat üzere doğar; sonra anne ve babası onu yahudi, hıristiyan, Mecûsî (farklı bir rivayete göre hatta müşrik) ya­par"⁶⁴¹ mealindeki hadiste geçen fıtrat kelimesinden ne kastedildiğinin açıklığa kavuşturulması İnsanın kaderi, seçme hürriyeti, müslüman ve gayri müslim çocuklarının dinî ve huku­kî durumlarının belirlenmesi gibi kelâ-mî, ahlâkî ve fıkhı meseleler bakımın­dan önemlidir. Ancak özellikle konuyla ilgili hadislerin gerek muhteva gerekse sıhhat açısından bazı problemler taşı­ması sebebiyle ciddi görüş farkları or­taya çıkmıştır. İbn Abdülber en-Neme-ri'nin konuyu ayrıntılı bir şekilde ele al­dığı, daha sonra yazılan eserlere de kay­nak teşkil eden et-Temhîd adlı kitabı

başta olmak üzere tefsirler ve hadis şerhleriyle diğer kaynaklarda fıtrat me­selesine dair birçok farklı görüş üzerin­de durulmuştur,

a- Başta Selef ulemâsı olmak üzere âlimlerin önemli bir kısmı ilgili naslardaki fıtrat kelimesinin "İs­lâm" anlamına geldiğini ileri sürmüşler­dir. Buna göre, "Dünyaya gelen her in­san fıtrat üzere doğar" anlamındaki ha­dis insanların tabii, aslî ve fıtrî dinleri­nin İslâmiyet olduğunu, daha sonra çev­re tesirleriyle farklı dinlere yönelmenin asıl ve fıtrattan sapma kabul edildiğini gösterir. Ayrıca, "Beş şey fıtrattandır..."⁶⁴² diye başla­yan hadis de fıtratın "Müslümanlık" an­lamına geldiğini gösterir. Çünkü bu ha­diste geçen, bıyıkların kısaltılması husu­su ilk defa İslâm'ın ortaya koyup gele-nekleştirdiği bir uygulamadır⁶⁴³. Bu görüşe göre gayri müs-limlerln çocukları da müslüman sayılır, dünyada ve âhirette müslüman mua­melesi görürler,

b- Fıtrat "başlangıç, Al­lah'ın ilk yaratılışta her insan için belir­lediği değişmesi mümkün olmayan fark­lı inanç ve bunun sonucu olan nihaî mut­luluk veya bedbahtlık" anlamına gelir. Buna göre insan, Allah onu başlangıçta hangi hal üzere yarattıysa sonunda o hale dönecek⁶⁴⁴; başlangıç­ta mümin olarak yaratılan imanla, kâ­fir olarak yaratılan da küfürle ölecektir. Ancak çocukların ilk yaratılıştaki durum­ları bilinemeyeceği için her doğan insa­nın fıtrat üzere doğduğunu belirten ha­disin devamında, "Sonra anne ve baba­ları onları hıristiyan, yahudi, Mecûsî ve­ya müşrik yapar" denilerek çocuklara dünyada ebeveynlerinin dinlerine göre muamele yapılacağına işaret edilmiştir,