TüRKİye diyanet vakfi

FİLAYAĞI⁸²⁵

FİLDİŞİ

Süsleme sanatlarında ve lüks eşya ya­pımında kullanılan filin kavisli iki iri dişi Arapça'da âc ve nâbü'1-fîl (bu tamlama marfil şeklinde İspanyolca'ya geçmiştir), azmü'1-fîl ve bazı kabile lehçelerinde ha­tan adlarıyla anılır {Lisânü'l-cArab, "htn" md.). Mecdüddin İbnü'l-Esîr (III, 316) ve İbn Kuteybe⁸²⁶ gibi bazı müellifler, hadislerde geçen "âc" ile "zebl'in (bağa) kastedilmiş olabilece­ğini ileri sürmüşlerdir. Câhiz'in naklettiğine göre bazı Hintliler, fıldişinin aslın­da tersine gelişerek damağı delip çıkan boynuz olduğu iddiasındadır⁸²⁷. Türkler çocukla­rına Yağan (fil) Tigin gibi bir ad verecek kadar fili tanıdıkları halde Kâşgarlı Mah-mud'un fıldişinden hiç söz etmeyişi, bu maddenin o dönem Türkler'i tarafından fazla kullanılmamış olmasıyla açıklana­bilir. Fildişinin Batı dillerindeki karşılı­ğı olan ve Latince ebur / ebordan gelen İvoire, ivory kelimesi, benzer özellikle­rinden dolayı fildişinin yanı sıra su ay­gırı, mors. deniz gergedanı, kaşalot ve yaban domuzu gibi hayvanların dişleri için de kullanılmaktadır.

Yazılı Belgelerde Fildişi. ÇİVİ yazılı Ak-kadca tabletlerde sinni piri (sin [Ar. sin] "diş"; pir/ pil "fil") şeklinde geçen fildi­şi, milâttan önce III. binyıldan itibaren Mezopotamya, Mısır. Anadolu ve diğer Ön Asya uygarlıklarında, özellikle mâbed ve saraylarda kullanılan çeşitli lüks eş­yanın yapımı için aranan bir malzeme idi. Yazılı belgeler fildişinin Afrika'dan (Su­dan, Etiyopya) ve deniz yoluyla Hindis­tan'dan getirildiğini bildirmekte, tasvirî sanat eserleri de kölelerin omuzlarında taşınan fildişlerinin krallara hediye ola­rak sunulduğunu göstermektedir. Hero-dotos, Pers İmparatoru Daryüs'e Etiyop-yalılar'ın getirdikleri hediyeler arasında fildişini de sayar.⁸²⁸

Eski Ön Asya fildişi işlemeciliğinin en önde gelen temsilcisi Fenikelilerdir ve başta Asurlular'la İbrânîler olmak üzere bütün komşu uygarlıkları etkilemişler­dir. Megiddo kazılarında ele geçen fil­dişi bir paneldeki (m.ö. XII. yüzyıl] taht tasviriyle Ahd-i Atîk'te anlatılan Hz. Sü­leyman'ın altın kaplama fildişi tahtı⁸²⁹ arasında tam bir benzerlik bulunduğu görülür (NBD, rs. 114). Ahd-i Atîk'in bazı yazılarında geçen "fildişi (senhabbîm) ev" ve "fildişi saray" ifadeleri⁸³⁰, üst tabakaya men­sup insanların oturdukları mekânları fil­dişi levhalarla kaplattıklarını göstermek­tedir. "Neşîdeler Neşîdesi" bölümünde de sevgilinin boynu "fildişi kule'ye ben­zetilmiştir (7/4) İsrâiloğullan'nın uyarıl­dığı Amos bölümündeki tehdit sözlerin­den, daha sonraki dönemlerde fildişiyle bezenmiş evlerin ve fıldişinden yapılmış divan gibi lüks eşyanın çoğaldığını an­lamak mümkündür (3/15; 6/4). Heze-kie! bölümünde de fildişi kakmalı şimşir kerevetlerden bahsedilmektedir 127/61. Ahd-i Cedîd'de ise "fildişi kap" ifadesi­ne rastlanır.⁸³¹

Afrika ve Hindistan'dan gelen ticaret yollarının üzerinden geçtiği Arap yarı­madasının fildişi ticaretinde önemli bir yeri olduğu muhakkaktır. Nitekim Fav kazılarında çeşitli fildişi eşyaya rastlan­mıştır⁸³². Câhiliye şiiri de bu bölgede fildişi eşyanın alınıp satıl­dığını ve bunlara çok değer verildiğini göstermektedir. Amr b. Külsûmün sevgilisinin göğüslerini fildişi hokkaya ben­zetmesi⁸³³ bu konuda bir fikir vermeye yeterlidir.

Hz. Peygamber'in şahsî eşyası arasın­da fıldişinden (âc) bir tarağın da adı geç­mektedir⁸³⁴; İbnü'l-Esîr ise bunun bağadan (zebl) yapılmış ola­bileceği İhtimalini ileri sürer⁸³⁵. Bu görüşün, fildişinin Mâli kî ve Şâfiîler'ce necis. Haneffler'ce (İmam Mu­hammed hariç) temiz sayılması ihtilâfın­dan ' kaynaklandığı sanılmaktadır. Bu-hârî'nin İbn Şihâb ez-Zührî'den ta'iîkan rivayet ettiğine göre Selef ulemâsının bir kısmı fildişi tarak kullanmakta ve fıl­dişinden yapılmış küçük kaplarda mu-

1 Bk. M. F. Abdülbâkl, el-Mu'cem, "fkh" md.

2 et-Tevbe 9/122

3 Bk. Wensinck, el-Mu'cem, "fkh" md.; mese­lâ bk. Buhârî, "'İlim11, 10, 20; Müslim, "İmâ-re", 175, "Zekât", 98, 100; Ebû Dâvûd, "Şa-lât", 1

4 Ebû Dâvûd, "'İlini", 10; Tirmizî, "'İlim", 7

5 Ebû Dâvûd, "Ferâ'iz", 1; İbn Sa'd, I, 346, 348, 350, 357, 368, 375, 378; İbn Sa'd, Hz. Peygamber hayatta iken ve ölü­münden sonra fetva veren sahabeden bahsederken fetva, fıkıh ve re'yi ayni an­lamda, ilim kelimesini ise bazan özellik­le âyet ve hadis bilgisi, bazan da her iki grubu içine alan bilgi mânasında kullan­mıştır

6 İbn Haldun, III, 1046

7 el-Fıkhü'l-ebsat, s. 40

8 Hatîb el-Bağdâdî, I, 45; Tehânevî, I, 31

9 Tarifler hakkında geniş bilgi için bk. Nizâmeddin Abdülhamîd, s. 11-19

10 Bk. fürû

11 Abdülkerim Zeydân, s. 89

12 Muhammed Hamî-dullah, s. 55

13 Hacvî, 1, 14

14 M. Abdülhâdî Sirâc, III, 7-22; John Makdisi, s. 135-146

15 Yaakov Meron, s. 83-117

16 Köprülü, İslam, ve Türk Hu­kuk Tarihi, s. 16, 18vd.; İA, IV, 611-612

17 Schacht, İs­lâm Hukukuna Giriş, s. 18, 118

18 David, s. 4İ8: 424; bu konudaki tartışmalar için bk. "Fıkh", El2 [İng.|, II, 886-891; "Fı­kıh", İA, IV, 601-608; Hel li'l-kânûnır-Rû­mî te'şîrun cale'l-ftkh; Karaman, İslâm Hukuku, I, 31-35; Goitein, 1/1-4, s. 57-62;Fitzgerald,XX!X/4, s. 1128-1154

19 Aş. bk

20 Karaman, İslâm Hu­kuku, I, 25-29

21 Bk. M. F. Abdülbâkî, et-Mu'cem, "se'l" md.

22 Sen­den dinî hükmü açıklamanı İstiyorlar; en-Nisâ 4/127, 176

23 Hacvî, I, 26

24 İclâmü'l-muvak-kı'în, II, 245

25 Karaman, İs­lâm Hukuk Tarihi, s. 78-104

26 Örnekler için bk. Karaman, İslâm Huku­kunda İctihad, s. 47-54

27 Şîrâzî, s. 35-36; Gazzâlî, Menkûl s. 469-470; Süyütî, er-Red alâ men ahlede ile'l-'arz, s. 187-190

28 İbn Hacer, I, 14; Hacvî, I, 278

29 Şîrâzî. s. 39-40

30 GAS, 1/3, s. 3-7

31 Ebû Nuaym, II, 167; Süyûtî, Târtfyu'l-hulefâ.', s. 196; Karaman, İslâm Hukuk Tarihi, s. 163 vd.

32 Sezgin, 1/3, s. 10-26

33 el-üm, VII, 250

34 İbn Kuteybe, s. 219-230; Şah Veliyyullah ed-Dihlevî, Hüc-cetullâhi'l-bâliğa. I, 317

35 ef-Ma'ârif, s. 216

36 s. 37, 127, 142

37 el-Milel, I, 365-368

38 Mukaddime, III, 1046-1050

39 Süyû-tî, Târthu'l-hulefâ, s. 261

40 İbnü'n-Ne-dîm, s. 297-319

41 M. Zâhid Kevserî, Hüsnü't-tekidi s. 33; a.mlf., Bulûğu'I-em&nt, s. 67

42 İbn Kayyim, lâmü'l-muvakkfîn, I, 40 vd.; Şah Veliy-yullah ed-Dihlevî, el-lnşâf, s. 7 vd.

43 Risale, s. 84

44 Sübkî, V, 77-90

45 İA, X, 403; Sübkî, III, 393; İbnul-Esîr, X, 31, 209

46 Şarânî, 1, 32

47 ihya, II, 49

48 Örnekler için bk. Sübkî, V, 12-50, 209-218; İbnü'1-Esîr, X, 125 vd.

49 Karaman, İslâm Huku­kunda İctihad, s. 180 vd.; a.mlf., "İslâm Tarihinde Mezheb Kavgaları", İslâm'ın Işığında Günün Meseleleri, II, 715-721

50 Şah Veliyyullah ed-Dihlevî, el-İnşâf, s. 29 vd

51 İzmirli İsmail Hakkı, s. 4 vd

52 Hasan İbrahim Hasan-Ali İbrahim Hasan, s. 273-290, 294; İA, X, 400; Uzunçarşılı, s. 21, 132

53 Köprülü, TTK Belleten, 11/5-6, s. 41 vd.; Kafesoğlu, ro,XV/20, s. 178, 182-183; İA, VI, 185-186; X, 390

54 Karaman, İslâm Hukuk Tarihi, s. 261 vd.

55 Kiltûb-i Sitte'nm İbn Mâce'nin es-Sünen'i dı­şındaki beşi, el-Muvatta', Beyhaki ve Dâ-rekutnî'nin es-Sünen'leri, Bezzâr ve İbn Ebû Şeybe'nin el-Müsned'leri

56 Hacvî, II, 170-173

57 İA, VI. 194

58 Akgündüz, bk. bibi

59 İA, VII, 148

60 Ebüssuûd Efen­di, s. 49-53

61 Subhî Mahmesânî, s. 246 vd

62 Karaman, islâm Hukuk Tarihi, s. 315

63 641 madde olup 1890 yılında Mısır hükümetince neşredilmiştir

64 Subhî Mahmesânî, s 182-185

65 Houghwout, I, 8 vd.; Camp, i, 11 vd.; Saba, s. 16vd

66 T. Zeynelâbidîn, s. 3-16; genel olarak İslâm ülkelerinde fıkhın uygulanmasıyla il­gili olarak bk. Anderson, bibi.; Subhî Mah-mesânî, bibi.; David, s. 427 vd.; Botİvean, bibi.; Karaman, İslâm Hukuk Tarihi, s. 317-327 vd.

67 Köprülü, İs­lâm ue Türk Hukuk Tarihi, s. 276-277

68 David, s. 441

69 a.g.e., s. 427-428

70 Hasan Hâmid, XXII, 1048-1049; Karaman, İslâm Hukuk Tarihi, s. 360 vd

71 Bk. Ahkamü'ı-Kur'an

72 Bk. Fıkhü'l-Hadîs

73 Sezgin, I, 398-399

74 Fıkıh ilminin, şer'î hüküm­lerin dayandığı kaynaklar ve bunlardan hü­küm çıkarma usullerini konu alan dalı ve bu alanda oluşan literatür için bk. usûl-i fıkıh

75 Sezgin, I, 422-431

76 I-V, Kahire 1971

77 Kahire 1370

78 Yazma nüshaları için bk. Sezgin, I, 443

79 I-XXX, Kahire 1324-31

80 Delhi 1847; İstanbul 1281, 1309; La­hor 1870; Kazan 1890; Bombay 1303

81 Sezgin, I, 452-455

82 nşr. M. Zekî Abdülber, MU, Dımaşk 1377/ 1958

83 1-VI1, Kahire 1327-1328; IOC, Ka­hire 1972

84 Kalküta 1234; Bom­bay 1279; Kahire 1282; Leknev 1876; Ka­zan 1888; Kanpûr 1289-1290; Delhi 1306

85 trc. Ch. Hamilton, London 1791, 1870

86 I-IV, Kalkü­ta 1831-1834; Bombay 1279; Leknev 1876-1881, 1887; Kazan 1304; MX, Kahire 1319, Fethu'l-kadîrve el-cİnâye ile birlikte

87 Kalkü­ta 1831, 1837, 1840; 1-VI1I, Bulak 1315-1318, Sadî Çelebi'nin buna haşiyesi ve Fethu'l-/cadfr'le birlikte; I-1X, Kahire 1319, aynı eserler ve el-Kifâye ile birlikte; I-X, Kahire 1970, el-'İnâye ve Sadî Çelebinin hâşiye-siyle birlikte

88 I-IV. Leknev 1293; I-X, Beyrut 1980

89 I-IV, Lek­nev 1292; I-VIII, Bulak 1315-1318; I-X, Ka­hire 1319; I-X. Kahire 1970

90 I-III, Kahire 1355; I-V, Kahire 1370

91 Metin ve şerhleri­nin yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, 1,477 ; Suppl., I, 658

92 Aş. bk.

93 Meselâ bk. nşr. W. Cureton, London 1843; Lahor 1870; Del­hi 1287, 1306; Bombay 1877, 1882; Kahire 1309, 1311

94 Leknev 1302; Kahire 1303; I-VI, Bulak 1313-1315

95 I-II, Bulak 1285; Kahire 1299; Bombay 1302; Delhi 1870; Leknev 1877

96 Bulak 1287; Kahi­re 1294, 1303, 1312, 1328

97 I-V1II, Kahi­re 1311

98 Yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL, I, 468; Suppl, 1, 646

99 Leknev 1872-1873, 1883; Delhi 1888, 1889; Kahire 1318

100 Lek­nev 1873, 1882, 1304; Kanpûr 1878; La­hor 1879; Kalküta 1245

101 Kalküta 1274, 1858; Leknev 1873, 1888, 1889; Kahire 1318

102 Kalküta 1858; İstanbul 1289, 1291; Kazan 1890, 1902; Leknev 1874, 1291, 1298

103 Bk. dürerü'i-hükkAm

104 İstanbul 1241, 1257, 1264, 1276, 1287, 1304, 1310, 1317, 1329; Kahire 1298

105 İstanbul 1317, 1327

106 İstanbul 1269, 1276; Bulak 1254

107 I-I1I, Paris 1787-1820; I-VII, Pa­ris 1788-1824

108 Marseilles 1876, 1882

109 Brockelmann, GAL Suppl., II, 427-428

110 Hind 1224; Kal­küta 1242, 1268; Leknev 1280, 1293; Bom­bay 1300-1302, Lahor 1305

111 I-IV, Bu­lak 1254; 1-111, 1269, 1283; Kalküta 1264; Kahire 1268, I-IV, 1304

112 IV, Bu­lak 1272; I-VIH, Kahire 1386/1966

113 Hanefî lite-ratürüyle ilgili daha geniş bilgi için bk. Ha­nefî Mezhebi

114 Bu üç rivayetin baskıları için bk. Sezgin, I, 459-460

115 nşr. Beşşâr Av-vâd Ma'rûf ve Mahmûd Muhammed Halîl, I-II. Beyrut 1412/ 1992

116 nşr. Abdülmecîd et-Türkî, Beyrut 1995

117 I-XXV1, Rabat 1387-1412/ 1967-1992

118 I-VII, Kahire 1331-1332

119 Kahire 1343. 1353

120 I-IV, Kahire 1279-1280, 1310, 1320, 1325; I-V, Kahire 1382/ 1962

121 Hind 1292; nşr. Takiyyüddin en-Nedvî, 1-III, Dımaşk 1412/1991

122 I-XV. Kahire-Bey­rut 1393-1394

123 I-VIII, Kahire 1323; I-IV, Ka­hire 1324

124 Sezgin, I, 469-471

125 I-II, Kahire 1323; 1-1II, nşr. M. Hac-cî, Beyrut 1408/1988

126 Sezgin, I, 468

127 a.e., I, 472

128 I-XX, nşr. M. Haccî v.dğr., Beyrut 1404-1407/ 1984-1987

129 Bu eser ve diğer İlk dönem kaynaklarıyla ilgili geniş bilgi için bk. Muranyi, bibl.

130 Kahire 1296, 1304, 1314, 1319, 1323

131 Sez­gin, 1, 478-480

132 Kahire 1332, Zerrük'un şerhiyle birlikte

133 Kahire 1864, 1305, 1309, 1310, 1325; Ali b. Ahmed el-Adevî'nin hâ-şiyesiyle birlikte, Bulak 1288; Kahire 1300, 1310,1328, 1335, 1344,1357

134 I-III, nşr. Muham­med Ayiş Abdülâl Şübeyr (baskı yeri yok), 1409/1988

135 Fas 1312

136 Metin ve şerhin yazma nüshaları için bk. Brockelmann, GAL SuppL, 1, 538

137 Meselâ bk. Paris 1855, 1883; Konstantine 1878; Fas 1301, 1318; Bulak 1293, 1304

138 Brockelmann, GAL Suppi, II, 97; El2 |ing.|, IV, 964

139 I-VI, Ka­hire 1328-1329, 1331, MeuâhibÜ'l-celîİin kenarında

140 I-VI, Kahire 1328-1329, 1331

141 N, Bulak 1303, 1310

142 I-VIII, Bulak 1299, 1318, 1319, Ali b. Ahmed el-Adevî'nin hâ-şiyesiyle birlikte

143 I-IV, Bulak 1282, 1287; Kahire 1301, 1305. 1309, 1310, 1328, 1345, Desûki'nin hâşiyesiyle birlikte

144 Fas 1289, 1300, 1317; Cezayir 1882. 1323, 1327; Ka­hire 1309, 1322, 1327

145 Brockelmann, GAL, II, 341; El2 ling.j, 111, 721

146 Fas 1293, 1308-1310; Kahire 1304

147 Bulak 1256; Fas 1294, 1304, 1305; Kahire 1305, 1318

148 Tunus 1339

149 Meselâ bk. Mi, Fas 1327; Kahire 1329; İstanbul 1333; Tunus 1344; I-VIII, nşr. Yû­suf Abdurrahman v.dğr., Beyrut 1407/ 1987

150 DİA, VI, 134

151 Bu konudaki diğer eserler için bk. Abdülazîz Binabdullah, s. 12-21

152 I-X1I, Fas 1314/1897; 1-X1I, nşr. M. Haccî v.dğr., Beyrut 1401/1981, XIII. cilt |fihrist|, 1403/1983

153 Mâlikî li-teratürüyle ilgili daha geniş bilgi için bk. Maliki Mezhebi

154 Kahire 1312,1315,1321; nşr. Ahmed Muhammed Şâkir, Kahire 1940

155 I-VII, Bulak 1321-1326; nşr. M. Zührî en-Nec-câr, l-VJII, Kahire 1961-1963

156 Sezgin, I, 491: DİA, VI, 500

157 I-XVin ve Mukaddime cildi, nşr. Ali M. Muavviz-Âdil Ahmed Abdülmevcüd, Beyrut 1414/ 1994

158 MI, nşr. Abdülazîm ed-Dîb, Devha 1399/1979

159 Eserin taharet ve namaz bölümleri neşredilmiştir: I-II. nşr. Ali Muhyiddin Ali Karadâğî, Kahire 1983

160 I-ll, Kahire 1317

161 Keşfü'z-zunûn, II, 2002-2004, 2008-2009; Brockelmann, GAL, I, 542-544; SuppL, 1, 752-754

162 nşr. Juynboll, Latince tercüme­siyle birlikte, Leiden 1879; Kahire 1329

163 I-ll, Kahire 1323, 1378/ 1958

164 I-XX, Beyrut, ts.Şîrâzî'nin her iki eseri ve bunlar üzerinde yapılan çalışmalar için bk. Keşfü'z-zunûn, I, 489-493; II, 1912-1913; Brockelmann, GAL, I, 485-486; SuppL, I, 669-670

165 Tehzîb, 1/1, s. 3

166 Bombay 1297; Kahire 1314; S. Keijzer'in Fransızca tercü­mesiyle birlikte, Leiden 1859; E. Sachau'-nun Almanca tercümesiyle birlikte, Berlin 1897

167 el-KavluI-muhtar fî şerhi Gayeti'I-ihtisar. Bulak 1271, 1285; Kahire 1278, 1279, 1285, 1289; nşr. L. W. C. van den Berg, Fransız­ca tercümesiyle birlikte, Leiden 1895

168 Kahire 1277, 1282, 1284, 1306, 1307; Bulak 1291, 1293

169 Keşfü'z-zunan, II, 1612-1613; Brockel­mann, GAL, 1, 493; SuppL, I, 678

170 1-IV, Ka­hire 1399/1979

171 Keşfü'z-zunûn, 1, 625-627; Brockelmann, GAL, 1, 494-495; SuppL, I, 679

172 Kahire 1320

173 I-IV, Kahire 1409-1411/1989-1991

174 I-ll, Kahire 1305-1306, 1391/1971

175 I-VIII, nşr. Ali Muhammed Muavviz-Âdil Ahmed Abdülmevcüd, Beyrut 1402/1992

176 Keş­fü'z-zunûn, I, 929-930; Brockelmann, GAL, I, 543-544; Suppi, I, 753-754

177 Fransızca tercümesiyle birlikte, nşr. L. W. C. van den Berg, Mil, Batavia 1882-1884; Kahire 1297, 1305, 1308, 1314; Mekke 1306

178 Keşfü'z-zunûn, II, 1873-1876; Brockel­mann, GAL, I, 496-498; Suppi, 1, 680-682

179 Kalyûbî ve Şeyh Amîre'nin hâşiyeleriyle birlikte, I-IV, Kahire 1306, 1318, 1327

180 I-III, Bulak 1290; İbn Kasım el-Abbâdî ve Abdülhamîd eş-Şirvânî'nin hâşiyeleriyle birlikte, 1-IV, Kahire 1282; I-VI11, Kahire 1305; I-X, Kahi­re 1315

181 MV, Kahire 1308, 1329

182 Nûreddin eş-Şebrâmellisî ve Reşîdî'nin hâşiyeleriy­le birlikte, I-VIll, Bulak 1292; Kahire 1286, 1304, 1389/1969. Şafiî literatürüyle ilgili daha geniş bilgi için bk. şafii mezhebi

183 nşr. M. Züheyr eş-Şâvîş, Beyrut 1400

184 nşr. Fazlurrahman Dîn Muhammed, I-III, Delhi 1408/1988

185 Kahire 1353/ 1934

186 Sezgin, I, 507, 512

187 nşr. M. Züheyr eş-Şâvîş, Dımaşk 1378/1959, 1964

188 Abdülkâdir Bedrân, s. 424

189 Hırakl'nin el-Muhtaşarına yazılan şerhler ve eser üzerinde yapılan di­ğer çalışmalar için bk. İbnü'l-Bennâ el-Bağdâdî, et-Muknf (nşr. Abdülazîz Süley­man el-Baîmî), naşirin mukaddimesi, 1, 64-79

190 a.g.e., 1, 64-66, 68-69; Sez­gin, I, 513

191 I-1V, nşr. Abdülazîz b. Süley­man el-Baîmî, Riyad 1414/1993

192 1-XII, nşr. M. Reşîd Rızâ, eş-Şerhu'l-kebîr ile bir­likte, Kahire 1341-1348/1922-1929; bu­na iki indeks cildi ilâvesiyle. 1-X1V, Beyrut 1392/1972; I-IX, nşr. M. Reşîd Rızâ, eş-Şerhu'l-kebîr olmaksızın, Kahire 1367/ 1947; I-1X, nşr. Tâhâ ez-Zeynî v.dğr., Ka­hire 1388-1390/1968-1970; I-IX, nşr. M. Salim Muhaysin-Şa'bân M. İsmail, Riyad, ts.; I-XV, nşr. Abdullah b. Abdülmuh-sin et-Türkî-Abdülfettâh M. el-Hulv, Ka­hire 1406-1411/1986-1991

193 1-VIl, nşr. Abdullah b. Abdurrahman el-Cibrîn, Riyad 1411

194 nşr. Sena Halîl el-Hevârî-Eymân Muhammed, Dımaşk 1990

195 Beyrut 1950

196 I-III, Kahire 1341/1923, 1382/1962; Riyad 1982; Katar 1393

197 1-IV, nşr. M. Züheyr eş-Şâvîş, Dımaşk 1382; Beyrut 1399/1979, 1402/1982

198 I-X, nşr. M. Züheyr eş-Şâ­vîş, Beyrut 1400/ 1980

199 I-XII, nşr. M. Hâ-mid el-Fıkl, Kahire 1374-1378/1955-1958

200 Brockel-mann, GAL, I, 503; Suppi, II, 130

201 I-lll, Kahire 1339/1921, 1345; 1-VI, nşr. Abdüssettâr Ahmed Fer-râc, Merdâvî'nin Taşhîhu'l-Furû'u ile bir­likte, Kahire 1388/1967

202 I-1V, Kahire 1351

203 Kahire 1343, 1345, 1379 (7. baskı) Mekke 1348

204 Brockelmann, GAL, I, 503; Suppl, 1, 688; 11,447

205 MV, Kahire 1319-1320; 1-VI, nşr. Hilâl Musaylihî Mustafa, Riyad 1968; Bey­rut 1982

206 Dımaşk 1304; Kahire 1324, 1348, 1352; Hindistan 1305; nşr. Ahmed M. Şâkir-Ali M. Şâkir, Kahire 1954; nşr. M. Abdurrahman Avaz, Beyrut 1405/ 1985

207 Şerhu Müntehe'î-irâdât, I-IV, Kahire 1319-1320, Keşşâfii'l-kınâ^m kenarında; 1-III. Beyrut, ts.

208 nşr. Hasaneyn M. Mahlûf, Kahire 1379/1960

209 I-1II, nşr. M. Cemîl eş-Şattî - M- Züheyr eş-Şâvîş, Dımaşk 1378

210 nşr. Abdullah Ömer el-Bârûdî, Beyrut 1985

211 I-II, Bulak 1288; Kuveyt 1397; Kahire 1324, er-Raüzü'l-mür-bC ile birlikte; Kahire 1374; 1-II, nşr. M. Süleyman Abdullah el-Eşkar, Kuveyt 1403/ 1983

212 1-11, nşr. M. Züheyr eş-Şâ-vîş, Dımaşk 1378/1958

213 I-Il, Beyrut 1412/1991, M. Nâ-sırüddin el-Elbânî'nin İruâ'ü'l-ğalîl fî tah-rîci ehâdîsi Menâri's-sebîl' ile birlikte

214 Hanbelî literatürüyle ilgili daha ge­niş bilgi için bk. hanbeü Mezhebi

215 I-1V, Leknev 1306-1307; 1-1V, Necef 1377; Beyrut 1401/ 1981

216 l-Il, Tahran 1316-1318; I-X, Necef 1377-1382; Beyrut 1401/1981

217 I-II, Tahran 1310-1314; 1-I1I, Tah­ran 1322-1324; Kum 1404/1984

218 I-II1, Tahran 1269-1271, 1283-1288, 1313-1314, 1323-1324; Tebriz 1313; 1-IX, Tahran 1389 ve bu neşrin yirmi cilt halinde ofset baskısı Beyrut 1412/1991

219 I-CX, Tahran 1376-1394; Beyrut 1403/1983

220 I-Ill, Tahran 1318-1321

221 DİA Vll, 5-6

222 Âgâ Büzürg-i Tahrânî, IV, 510-511; XVII, 280; Hüseyin Müderrisî Tabâtabâî, s. 40

223 Tahran 1274, 1276, 1377

224 Tahran 1276, 1315; Ne­cef 1392

225 Kum 1404

226 I-Vll, Tahran 1387-1393

227 Tahran 1276, 1342; Beyrut 1390, 1400

228 Yk. bk

229 Tah­ran 1276

230 Tahran 1267, 1271; Tebriz 1275, 1278; Kalküta 1255; I-II, Beyrut 1930; I-IV, Necef 1389/1969; Beyrut 1403/1983

231 Âgâ Büzürg, XIII, 47-50; Hüseyin Müderrisi Tabâtabâî, s. 89-100

232 I-XLI1, Necef 1377-1399

233 Hind 1267; Tahran 1329; Kahire 1376; Necef 1384

234 a.g.e., s.100-104

235 Tahran 1323-1324; Kum 1403

236 Tahran 1272

237 Tahran 1272, 1315, 1329, 1387-1389

238 Tahran 1272; Kum 1403

239 Tahran 13I4

240 Tebriz 1316, 1333

241 Âgâ Büzürg, I, 510-512; XVII, 176-177; Hüseyin Müderrisi Tabâtabâî, s. 110-116, 122-127

242 Tahran 1308; Necef 1399

243 Tahran 1381

244 Tahran 1271, 1308, 1312; Beyrut 1403

245 I-II, Tebriz 1270, 1274, 1276, 1303; Tahran 1273, 1276, 1302

246 Tahran 1314

247 a.g.e., s. 184-194

248 Mese­lâ bk. l-II, Tahran 1267-1268, 1273, 1282, 1285, 1310-1312; Tebriz 1267, 1285

249 Tahan 1272, 1278

250 Son iki eserin yazmaları için bk, a.g,e., s. 166-168

251 Tahran 1274; Kum 1403

252 Tahran 1368, 1386

253 Tah­ran 1273-1274

254 Tahran 1269

255 a.g.e., s. 245-249

256 Kum İ404

257 1-V1, Tebriz 1315-1318; 1-X, Necef 1377-1381

258 Tah­ran 1270, 1318, 1325; Leknev 1311

259 Yazmaları için bk. a.g.e., s. 300-301

260 Bk. a.g.e., s. 310

261 Tahran 1271

262 III, Tahran 1273-1274, 1325-1326

263 Tahran 1260

264 Tahran 1280, 1286, 1299, 1300, 1305, 1326; Tebriz 1212, 1325; I-V, Necef 1392-1394

265 DİA, XI, 254

266 I-III. Sayda 1340-1344; Tahran 1371, 1373; Bağdat İ330; Bombay 1339; Kum 1369; I—III. Necef 1339-1344

267 Necef 1355, 1359, 1364, 1375

268 I-VFII, Necef 1368-1372; I-XII. Necef 1376-1378; 1-XIV, Beyrut, ts.

269 nşr. E. Griffini, Milano 1919

270 I-IV, Kahire 1350

271 Brockeİmann, GAL, II, 237; SuppL, II, 243

272 Beyrut 1973, 1975 |nşr. Sâdık Mü-sâ

273 a.g.e., II, 239; SuppL, II, 244

274 I-IV, Kahire 1328-1332

275 I-II, Kahire 1971; I-IV, nşr. Mahmûd İbrahim Zâyid, Beyrut 1405/ 1985

276 I-II, Kahire 1938-1947, 1961

277 I-V, Kahire 1366-1368/1947-1949; Sana 1409/1988

278 I-II, nşr. Âsaf Ali Asgar Feyzi, Kahire 1951-1961, 1389/1969

279 nşr. Vahîd Mir­za, Dımaşk 1957

280 I-XI, nşr. Ahmed Muhammed Şâkir, Kahire 1347-1352; I-X1, nşr. M. Halîl Herrâs, Kahire, ts.; I-XII, nşr. Abdülgaffâr Süleyman el-Bündârî, Beyrut 1988

281 I-III, Kahire 1413/1993, son cilt hadis ve râvi indeksidir

282 I-IV, Nâlut/Lib­ya 1391/1971

283 1-11, Kahire 1305

284 I-X. Kahire 1305-1343; I-XVII, Beyrut 1393/ 1973;Maskat 1986

285 Gdde 1986

286 Kuveyt 1983

287 Kahire 1966

288 Berkeley 1952

289 Leiden 1927

290 London 1986

291 Belmont 1979

292 London 1917

293 New Delhi 1931

294 Isîamâbâd 1962

295 Berlin 1910

296 Nijerya 1967

297 Michigan 1842

298 Chicago 1884

299 New Delhi 1958

300 Kuala Lumpur 1974

301 Paris 1927

302 Burada sadece kitap formundaki literatür­den örnekler verildiğinden İslâm hukuku­nun alt dallarına ve konularına ait litera­tür için -makale ve ansiklopedi maddeleri de dahil- ilgili maddelere bakılabilir; ayrı­ca usûl-i fıkha ait genel bir literatür İçin Bk.Usûl-İ Fıkıh)

303 I-II, Dımaşk İ967-1968

304 Beyrut 1982

305 Beyrut 1985

306 Beyrut 1982

307 I-V, Kahire 1392/1972

308 I-VIII, Dımaşk 1984-1985

309 Kahire 1959

310 Kahire 1960

311 I-1II, Kahi­re, ts

312 Kahire 1992

313 1-VI, Bey­rut 1965

314 Bağdad 1964

315 Beyrut 1984

316 I-VII, Beyrut 1980

317 Heidelberg 1910; Fr. trc. La Dog-me et la loi de l'lslam, Paris 1920; İng. trc. Introduction to Islamic Theology and Law, Princeton 1981

318 Leiden-Leİpzig 1910

319 I, Roma 1926, II, Roma 1938

320 Barcelona-Buenos Aires 1932

321 Paris 1953

322 Paris 1963

323 Paris 1974

324 I-II, Paris 1965

325 Baltimore 1984

326 Lon­don 1931

327 Oxford 1949

328 Bonn-Leipzig 1923

329 Leiden 1957

330 Karachi 1981

331 Oxford 1964

332 Algiers 1901

333 Lon­don 1952

334 Karachi 1990

335 Lon­don 1984

336 London 1887

337 London 1984

338 1-11, New Delhi 1986

339 New York 1903

340 Lahore 1987

341 Eisenbravns 1990

342 Norfolk 1991

343 Lahore 1976

344 I, Rabat 1963, II, Rabat 1968

345 Paris 1971

346 Paris 1970

347 I-VI, İs­tanbul 1949-1952, I-VIII, İstanbul 1985

348 Ankara 1958

349 I-I1I, İstanbul 1986-1987

350 Kuveyt 1973

351 Dımaşk 1965

352 Kahire 1986

353 Beyrut 1974

354 Kahire 1971

355 Kahire 1990

356 Beyrut 1983

357 Bağdad 1987

358 Riyad 1405/! 985

359 Bal­timore 1966

360 Baltimore 1955

361 Paris 1929

362 Paris 1935

363 Beyrouth 1958

364 Berlin 1920

365 Göttingen 1953

366 Herndon 1987

367 New York 1991

368 Syracuse 1990

369 Paris 1993

370 Tok­yo 1980

371 İstanbul 1977

372 İstanbul 1982

373 Dârülbeyzâ 1984

374 Ka­hire 1965

375 Ka­hire 1913

376 Kahire 1939

377 Kahire 1921

378 Dımaşk 1965

379 Dımaşk-Beyrut 1982

380 Ka­hire 1987

381 Bingazi 1993

382 Kahire 1988

383 Kahire 1993

384 I-II, Paris 1938-1943

385 Islamabad 1987

386 Leiden 1989

387 State University of New York 1994

388 Ankara 1979

389 Ankara 1975

390 İstanbul 1980

391 I-II, Beyrut 1981

392 Beyrut 1986

393 Kahire 1977

394 Kahi­re 1971

395 Kahire 1971

396 Kahire 1973

397 Lahore 1983

398 London 1985

399 Algiers 1986

400 Leicester 1983

401 Lei­cester 1985

402 Leicester 1985

403 New York 1916

404 Copenhagen 1950

405 Karachi 1974

406 Essex-London 1983

407 Karachi 1983

408 London 1988

409 London 1988

410 Cambridge 1986

411 The Early experience Karachi 1981

412 Lahore 1974

413 Damascus 1960

414 Ankara 1963

415 İstanbul 1972

416 İstanbul 1979

417 İs­tanbul 1987

418 İstanbul İ990

419 İstanbul 1984

420 İstanbul 1992

421 İstanbul 1987

422 İstanbul 1987

423 Beyrut 1986

424 Riyad 1992

425 Kahire 1980

426 Kahire 1380/ 1960

427 Kahire 1985

428 Beyrut 1980

429 Beyrut 1992

430 Kahire 1986

431 İskende­riye 1985

432 Ka­hire 1993

433 Cidde 1991

434 Beyrut 1985

435 Laho­re 1991

436 Leiden 1975

437 İstanbul 1947-1948

438 İstanbul 1979

439 I-II, İstanbul 1978-1982, 1988

440 Ankara 1979

441 I-IV, İstanbul 1995

442 İstanbul 1987

443 Dımaşk 1981

444 Kahire 1969

445 Riyad 1983

446 Beyrut 1972

447 Lahore 1979

448 London 1954

449 New York 1959

450 New York 1967

451 London 1976

452 Leicester 1990

453 lerusalem 1933

454 Washington 1955

455 Calcutta 1934

456 Algiers 1949

457 MI, Algiers 1959-1960

458 Lahore 1956

459 Allahâbâd 1959

460 Cambridge 1965

461 London 1931

462 Algiers 1931

463 Washington 1987

464 Translated by S. A. Rauf, Lahore 1979

465 Chicago 1947

466 lerusa­lem 1957

467 Karachi 1955

468 New York 1975

469 Leiden 1978

470 Ahmedâbâd 1965

471 Oxford 1956

472 Bombay 1971

473 Calcutta 1941

474 Singapore 1965

475 Bom­bay 1972

476 Al-lahabad Î980

477 Delhi 1983

478 Glasgow 1989

479 Glasgow 1985),

480 Glasgow 1985

481 Glasgow 1987

482 Philadelphia 1986

483 Cambridge 1989

484 Oxford 1984

485 London 1989

486 London-New York 1988

487 New York 1990

488 Princeton 1985

489 Albany 1985

490 London 1990

491 Cairo 1988

492 Oxford 1982

493 İstanbul 1946

494 İstanbul 1973

495 Bk. 1aıife

496 Bk. Molla Çelebi Külliyesi

497 Bk. Silahdar Mehmed Ağa

498 Paris 1935

499 Bu eser, daha önce Halk Bilgisi Top­layıcılarına Rehber (1928) adıyla basıl­mıştı

500 Tütengil, XVI [Şubat 1976), s. 7568

501 İstanbul 1927

502 İstanbul 1928

503 İstanbul 1934

504 Paris 1936

505 İstanbul 1938, F. Rauh'-tan tercüme

506 İs­tanbul 1938, G. Kessler'den tercüme

507 İstanbul 1940, G. Kessler'­den tercüme

508 İstanbul 1940, Hilmi Ziya Ülkenİe birlikte

509 İstanbul 1942, Levy-Bruhl'den tercüme

510 İstanbul 1943

511 İstanbul 1944

512 İs­tanbul 1949

513 İstanbul 1950

514 İstanbul 1952

515 İstanbul 1953

516 İstan­bul 1958

517 İstanbul 1962

518 İstan­bul 1965

519 İs­tanbul 1967

520 İstanbul 1970

521 İstanbul 1971

522 İstanbul 1975

523 Bk. bibl

524 Bk. bibl

525 Bk. bibl

526 İstanbul 1977

527 Bk. Murtazâ el-Askerî, s. 17 vd.

528 Terceme-i Fımkı'ş-Şfa-i Nevbahtî, 1, 27

529 İstanbul 1931

530 Necef 1355/1936

531 RHR, CLIII |1958|, s. 68-78, 176-214; CLIV |1958], s. 67-95, 146-İ72; CLV |1959|. s. 63-78; müs­takil baskısı, Tahran 1958

532 Moskova 1973

533 Tahran 1353 hş

534 el-Furkân 25/53; Fâtır 35/12; el-Mürselât 77/27

535 Bk. Wensinck, el-Mu'cem, VIII, 326

536 Ha­disin tamamı ve izahı için bk. Tecrid Tercemesi, X, 60-75

537 Müslim, "Cennet", 26

538 Müslim, "Fiten", 29-32

539 DİA, III, 442-444

540 Akar, s. 279-280

541 a.g.e., s. 353

542 a.g.e., s. 282-283

543 Dihhudâ, s. 90

544 a.e, s. 90-91

545 et-Tevbe 9/122

546 Bk. M. F. Abdülbâkl, el-Mucem, "frk" md.

547 Bk. Wensinck, el-Muccem, "irk" md

548 Müsned, II, 332; 111, 145

549 "Sünnet", 1

550 "îmân", 18

551 "Fiten", 17

552 Meselâ bk. Hayyât, s. 24, 63, 101, 107, 112

553 Meselâ bk. İbn Ebû Âsim, I, 35, 36; Malatî, s. 13; ibn Batta, I, 377

554 el-Mü'min 40/41

555 Bk. M. F. Abdülbâkî, el-Mu'cem, "necat" md.

556 Bk. bibi.; fır­ka ve fırka-i nâciye hakkında daha geniş bilgi için bk. mezhep

557 BA, Yıldız Tasnifi, Ks. 18, Evr. nr. 553/410, Zrf. 93, Kar. 37

558 Bk. Fırka; Mezhep

559 el-Bakara 2/99; Âl-i İmrân 3/110; el-En am 6/49; es-Secde 32/ 18

560 el-Bakara 2/197; en-Nûr 24/ 4; ei-Hucurât 49/7, 11

561 el-Bakara 2/26; et-Tevbe, 9/80; el-Hadîd 57/26

562 Bk. M. F. Ab-dülbâki, ei-Mu'cem, "fsk" md.

563 Bk. Wensinck, el-Mu'cem, "fsk", md

564 Buhârî, "Edeb", 44; Müsned, I, 439

565 Kâsânî, VI, 268; İbnFerhûn, I, 173

566 İbn Mace, "İkâme", 78

567 Heysemî, 11, 67

568 Ebû Dâvüd, "Şalât", 64; Şevkânî, 111, 184-187

569 Bk. Fasık

570 el-Hucurât 49/6

571 et-Talak 65/ 2

572 Ebû Dâvûd, "Akzıye", 16; Tirmizî, "Şehâdât", 2; İbn Mâce, "Ahkâm", 30

573 el-Ahzâb 33/72

574 md. 1705

575 el-Hucurât 49/ 6

576 Buhârî, "Ve-şâyâ", 23, "Hudûd", 44; Müslim, "îmân", 38, 145

577 Basmadjian, s. 144

578 Arif Hikmet, Tezkire, Millet Ktp., Ali Emîrî, Ta­rih, nr. 789, s. 38; Fatîn, s. 214

579 Hadîkatü'l-ceuâmi',I, 23

580 a.g.e.,II, 175

581 Mecmua-i Teuârih, nşr. F. Ç. Derin-V. Çu­buk, İstanbul 1985, s. 92

582 Ekim 1772

583 Ahmed Rifat, Devhatü'n-nükabâ, İstan­bul 1283, s. 44

584 18 Eylül 1739

585 Râgıb Paşa, Teihîsât, İÜ Ktp.. TY, nr 9764, vr. 73"; Subhî. Târih, İstanbul 1198, vr. 160b

586 2 Mart 1742

587 a.g.e., vr. 186b, I87b, 189rfb

588 Râgıb Paşa, Divan. Bulak 1252, s. 5-7

589 Malûmat, XI/245, s. 95

590 Ekim 1772

591 Melike Öner, Fitnat Ha­nım Hayatı ve Edebî Şahsiyeti, İstanbul 1945, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Tez, nr. 195, s. 5

592 İbrahim Necmi (Dil­men), I, 219-220

593 Cevdet Paşa, Târih, İs­tanbul 1309, II, 100

594 Koca Ragıp Paşa ue Fitnat, s. 27

595 Alan­ya, s. 405-406, 426

596 "Şair Fıtnafın Mezarı Bulundu", Tarih Hazinesi, nr. 8, Mart 1951, s. 394-396

597 "Şaire Fıtnat Hanım'ın Mezartaşı", Ta­rih Dünyası, nr. 3, 15 Nisan 1951, s. 965

598 "Şair Fıtnat ve Tek Partili Rejimin İmtiyazlı ve Gedikli Âlimi İsmail Hakkı Uzunçarşı-lı", Tarih Hazinesi, nr. 12, Temmuz 1951, s. 580-585, 622

599 Fıtnat'ın mezarının yeri hakkında, burada adı zikredilmeyen eski ve yeni da­ha başka müelliflerin de çeşitli görüşleri şu yazıda toplu bir şekilde gösterilmiştir; Bilgin Turnalı, "Şair Fıtnat Hanım'm Me­zarı", Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi, 3. yıl, nr. 8-9, İstanbul 1980, s. 39-43

600 Dîuân-ı Fıtnat, İstan­bul 1286, s. 52

601 Meselâ bk. JÜ Ktp., TY, nr. 214,vr. 100b-10Ia

602 Sırrı Akıncı, "Üç Mezar Taşı, Üç Hikâye", Hayat Ta­rih Mecmuası, nr. 8, Eylül 1969, s. 88-89

603 Mehmed Ne-simi Haskan, Eyüp Tarihi, İstanbul 1993, I, 339-340; burada verilen mezar kitâbesinin okunuşunda bazı yanlışlar bulunduğu gibi vefat tarihinin ayını gösteren işaretin de farkına varılmamıştır

604 Meşhur Hatunlar, s. 345

605 Osmanlı Müel­lifleri, II, 368

606 Meceüetü'n-nisâb, vr. 340b

607 Müellif bu arada yanlış olarak Fıtnat'ın kardeşi Mehmed Şerif Efendi'nin de 1194'te öldüğünü söylemekte ve kabri­ni Fıtnat'ınkinin yanında göstermektedir

608 Divan, Bulak 1255, s. 302

609 Sürürr Mecmuası, İs­tanbul 1299, s. 99

610 İb­rahim Hakkı Konyalı, onun tarih manzu­melerini 1170'ten (1757) başlatmasının ya­nı sıra ayrıca bir kısmının yıllarını yanlış hesaplamış, sayısını da yine yanlış olarak yirmi sekizden ibaret göstermiştir

611 21 Ağustos 1779

612 Bahçekapı imarethanesi hakkındaki tarih manzumesi Hadtkatû'l-ceoâmi'de (II, 176-177), esas telifteki bir karışıklık sonu­cu Beylerbeyi Camii için söylediği tarihle birlikte yer alır, krş. Hadtkatü'l-ceuâmi', İÜ Ktp., TY, nr. 868, vr. 182a; TY, nr. 9593, vr. 149ab

613 Zilkade 1177/ Mayıs 1764

614 Mehmed Ziya, İstanbul ve Boğaziçi, İstanbul 1336,1, 365; aslında on iki beyit olan man­zumenin {Dîuân-ı Fıtnat, İstanbul 1286,s. 50-51) kitabeye beş beyti geçirilmiştir

615 17 Mart 1779

616 21 Ağustos 1779

617 Nûreddin Avni, "Şeref Hanım", Mek-teb, 4. sene, nr. 17,19 Cemâziyelevve! 1313/ 26 Teşrinievvel 1311, s. 107

618 Hayri Yenigün, "Türk Mûsikisi Âleminde Kadın Şairlerimiz", TY, nr. 269, Haziran 1957, s. 932-934

619 TY, nr. 2926

620 TY, nr. 1777

621 Ağus­tos 1848

622 Nisan 1869

623 Alanya, s. 407

624 Fundgmben des Orients, 1 (1809), s. 234-235

625 Revue de l'Orient, 2, |1843|, s. 91-93

626 London 1882

627 Nâmık Kemal'in Talim-i Edebiyat üzerine Risale­si, nşr. Necmettin Halil Onan, Ankara 1950. s. 25-26

628 Tahrtb-i Hârâbat, İstanbul 1304, s. 116

629 Meşâhîrü'n-nisâ, I, 193

630 Dîuân-ı Leylâ Hanım, İstan­bul, ts., s. 59

631 Dîvân-ı Şeref Hanım, İstanbul 1292, s. 23

632 Mustafa Re­fik, Letâif-i İnşâ, İstanbul 1282, s. 30-33; bu metin bir kısmı ile Mecmua-i Asar, nr. 5, 1299, s. 135-137'de de mevcuttur

633 Me­selâ bk. Meşâhîrü'n-nisâ, II, 195

634 Hakkında­ki fıkraların bir kısmı için bk. Neoâdirü'z-zürefâ, İstanbul, ts., III, 278-279; Mehmed Tevfik, Hazîne-i Letâif, İstanbul 1302, s. 6; Fatma Aliyye, Malûmat, YA/245, s. 96; Faik Reşad, Külliyyât-ı Letâif, İstanbul 1328, I, 126; Gibb, HOP, 1905, IV, 153; Atsız, "Ko­ca Ragıp Paşa, Haşmet ve Fıtnat Hanım Arasında Şakalar11, Çınaraltı, nr. 3, 23 Ağustos 1941, s. 5; Hilmi Yücebaş, Hiciv ue Mizah Edebiyatı Antolojisi, İstanbul 1976, s. 160-163

635 Bk. Fitre

636 İbn Abdülber, XVIII, 57 vd.; Lisânü'l-Wab, "ftr" md.; Tâcü'l-'arûs, "ftr" md.

637 Meselâ bk. el-En'âm 6/14; Fâtır 35/ l;ez-Zümer 39/46

638 Bk. M. F. Abülbâkî, et-Muccem, "ftr" md.

639 Bk. Wensinck, el-Mu'cem, "ftr" md.

640 er-Rûm 30/30

641 Buhârî, "Cenâ'iz", 79, 80, 93; Müs­lim, "Kader", 22-25

642 Buhârî, "Libâs", 51, 63, 64; Müsiim, "Ta­haret", 49-51, 56, "Şalât", 9

643 İbn Abdül­ber, XVIII, 76

644 el-A'râf 7/29

645 el-A'râf 7/172

646 el-A'râf 7/179

647 et-Temhîd XVIII, 70. 74, 82, 83, 87, 88-90

648 Müslim, "Cennet", 63; Müsned, IV, 162

649 et-Temhîd, XVIII, 70-71

650 en-Nahl 16/78

651 Kurtubî, XIV, 29

652 a.g.e., XIV, 29

653 Derü tecâruzi'l-cakl ve'n-nakl, VIII, 359-535

654 er-Rüm 30/30

655 a,g.e., Vlll, 444-445

656 a.g.e., VIII, 453-455, 462-463

657 en-Nihâye, III, 457

658 İbn Tufeyl, Hay b. Yakzân, na­şirin mukaddimesi, s. 5-101

659 et-Temhid, XVIII, 96-97

660 Buhârî, "Cenâ'iz", 92, 93; Müsned, V, 9

661 Ayrıca Bk. Çocuk

662 M. Osman Şübeyr, IV/9, s. 161-221

663 Buhârî, "Libâs", 51, 63, 64, "İsti'zân", 51; Müslim, "Taharet", 49-51, 56, "Şalât", 9

664 en-Nihâye, III, 457

665 İstanbul 1910

666 İstanbul 1911

667 Bk. Zarûrtyyat

668 Şubat 1952

669 Tem­muz 1952

670 Salâh Abdülfettâh el-Hâlidî, Medhal Kur'ân, s. 40-41

671 y. 1, sy. 9, s. 15, Temmuz 1952

672 Bk. Fîl Sûresı

673 el-Mevridü'z-zülâl, s. 251-281

674 Kahire 1952-1959, 1959, 1965

675 Fehârisü Ft Zıts-ll'l-Kur'an, Beyrut 1392/ 1972

676 İstanbul 1968-1977

677 İstanbul 1991

678 İs­tanbul 1991-1995

679 Meselâ bk. 1, 181; II, 795; III, 1621; IV, 2093

680 Kitâ-bü'l-Hayeuân,I, 165-166

681 İbn Hişâm, I, 184; Diyarbekrî, I, 259; Halebî, 1, 207

682 Ya'kubî, II, 15

683 a.e., II, 15-16; İbnü'1-Esîr, I, 592; Diyarbekrî, I, 259

684 İbn Hişâm, I, 195-198

685 er-Rauzü'l-ünüf, II, 229

686 İbn Sa'd, I, 128

687 Insânü't-'uyûn, I, 210

688 el-Bidâye, II, 290

689 el-Kâmil, I, 592-593

690 Watt, s. 21-22

691 Landau-Tasseron, s. 56

692 Bk. Fidye

693 Browne, II, 209

694 Mart 1946

695 Temmuz 1946

696 Me­selâ bk. Kâsânî, II, 186-187; İbn Kudâme, 111, 495; Nevevî, VI, 267; VII, 364-365, 379-380

697 Bk. Derdîr, I, 516, 527, 537

698 Süyûtî, s. 694

699 Karâfî, I, 213-215; İzzeddin b. Abdüsse-lâm, 11,6-10

700 el-Bakara 2/ 184, 196

701 el-Hadîd 57/15

702 Bk. M. F. Abdülbâkî, el-Mu'cem, "fdy" md.

703 Bk. Wensinck, el-Mu'cem, "fdy" md.

704 Bk Esir

705 el-Bakara 2/185

706 Müslim, "Şıyâm", 149-150; Cessâs, I, 218, İbn Kesir, I, 308-309

707 el-Bakara 2/184

708 îbn Kudâme, III, 141-142

709 Hattâbî, II, 739

710 Bk. Iskat

711 el-Bakara 2/184

712 Bk. İhram

713 el-Bakara 2/ 196

714 Buhârî. "Muhsar", 5-8; "Merdâ", 16; "Keffârât", I; Müslim, "Hac", 80-86

715 Bk. Dem

716 el-Mâide 5/95

717 Ayrıntılı bilgi için bk. bedene; dem

718 TY, nr. 1532, vr. 22b-27a

719 Ahmed Bâdî Efendi Kitap­ları, nr. 2208, vr. 9lb-102a

720 Turc 270, vr. 52d-583

721 Bk. Bibl.

722 Tahran 1316 hş

723 Paris 1903

724 Tahran 1335 hş.; 1362 hş.. 5. bs

725 İstanbul 1958

726 İstanbul 1959

727 nr. 3895

728 İstanbul 1995

729 Pa­ris 1982

730 Bk. Fehrese

731 Bk. İbnü'n-Nedim

732 İsim olarak sadece bir âyette geçer, el-Enbiyâ 21/73

733 Bk. M. F. Abdülbâkl, el-Muccem, "'aml" ve "f'al" md.leri

734 Bk. Miftâhu künûzi's-sünne, "a'mâT md.

735 Meselâ bk. Buharı, Tevhîd", 54; Müslim, "Kader", 6-9

736 Müslim, "îmân", 1; İbnü'l-Murtazâ, s. 7-10

737 Şerîf el-Murtazâ, I, 257-258

738 el-Fıkhü'l-ekber, s. 72-73; el-FıkhÜ'l-ebsat, s. 46-48, 60

739 Şerîf el-Murtazâ, I, 258

740 Watt, s. 240-242,250

741 Bk. Tevüd

742 el-Enfâl 8/17

743 Müsned, II, 325; Müslim, "Tevbe", 71-77

744 Şerhu'l-'Akîdeü't-Tahâviyye, s. 433-434; Beyâzîzâde. s. 253-254

745 et-Fütûhât, IV, 33-35; Şa'rânî, I, 140-141

746 Bk. M. F. Abdülbâkî, ei-Mucem, "hlk" md

747 es-Sâffât 37/96

748 Eş'arî, Makâlât, s. 291; a.mlf., el-Lüma s. 101-109; Fahred-din er-Râzî, IX, 176-186; Teftâzânî, s. 56

749 İbn Fürek, s. 92, 106-107; Fah-reddin er-Râzî, IX, 9; Beyâzîzâde, s. 261

750 Seffârînî, I, 318-319

751 Fahreddin er-Râzî, IX, 9-10; Tef­tâzânî, s. 58-59

752 el-Akîdetü'n-Nizâ-miyye, s. 34-36

753 Abdurrahman Bedevi, I, 559-561

754 el-Metâlibü'l-'âti-ye, IX, 10-11

755 Mevkıfü'l-beşer, s. 47

756 Kâdî Abdülcebbâr, Müteşâbihü'l-Kur'ân, s. 515. 781-782

757 Kâdî Abdülcebbâr, Şerhu'l-Usûli'l-hamse, s. 336-337, 372-373

758 el-Fıkhü'l-ebsat, s. 47-48; Beyâzîzâde, s. 252

759 Mâtürîdî, s. 225-234, 254-262; Ne-sefî, II, 541-545, 596-613

760 Mus­tafa Sabrı, s. 56-57

761 el-Enfâl 8/17

762 el-Faşi, III, 81-90, 110-114; el-Mu^te-med, s. 126-128; Şerhü'l-'Aktdeü't-Tahâ-viyye, s. 436-442

763 İbn Kayyim el-Cevziyye, s. 146, 176; İbnü'l-Vezîr, s. 294; Seffârînî, I, 313; Reşîd Rızâ, IV, 189-190; Vlll. 56, 181,286

764 Eş'arî, Makâlât, s. 40-41, 72-73

765 Âmili, I, 471-472, 544-545, 628-634

766 Eş'arî, Makâlât, s. 72-73

767 İbrahim Medkûr, II, 144-148

768 ibn Hazm, III, 34-35; İbnüİ-Vezîr, s. 287, 313; Muhammed Abduh, s. 74-75

769 Mâtürîdî, s. 229-256; Cüveynî, s. 36-37

770 Kadî Abdülcebbâr, Şer-hu'l-üşall'l-hamse, s. 380; Nesefî, II, 539; Ibnü'l-Vezîr, s. 313-317

771 Mustafa Sabri Efendi, s. 72, 161-164

772 Yeprem, s. 329

773 İbnü'n-Nedîm. s. 206-231

774 Sübkî, III, 360

775 îzâhu'l-meknûn, I, 234

776 Beyazıt Devlet Ktp., nr. 1815

777 Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 1273

778 Tu­nus 1983

779 İstanbul 1979

780 İstanbul 1984

781 Paris 1980

782 Ankara 1988; İstanbul 1992

783 Bk. Düşünme

784 "Okuyucularıma", Ficır Hareketleri, nr. 364, 12 Teşrinievvel 1940

785 nr. 111-147, 1935-1936

786 nr. 148-295, 1936

787 nr. 296-309, 1939

788 nr. 32-52, 1934

789 nr. 53-110, 1934-1935

790 nr. 225-289, 1938-1939

791 nr. 290-364, 1939-1940

792 "Edebî Hâtıra­lar", nr. 27-52, 1934; "Meşrutiyet Hâtıra­ları", nr. 71-224, 1935-1938

793 Taberî, III, 539 vd

794 Gerdîzî, s. 63

795 Taberî, IX, 53

796 Selânikî, II, 640

797 Bk. Fildişi

798 Se­lânikî, II, 778

799 Müslim, "Şayd", 12; İbn Mâce, "Şayd", 13

800 el-A'râf 7/157

801 el-En'âm 6/ 145

802 Ayrıca Bk. Deri; Fildişi; Hayvan

803 Bk. fil vakası

804 Mefâtîhu'l-ğayb, XXXII, 98

805 a.g.e., XXXII, 99

806 Yahya b. Ziyâd el-Ferrâ, IH, 292; Taberî, XXX, 296; Fahreddin er-Râzî, XXXII, 100

807 Bk. siccil

808 İbn Hişâm, 1, 54; Taberî, XXX, 298-299, 303

809 Tefsîm cüzi "Am­me, s. 157-158

810 Meselâ bk. Elrnalılı, Vlll, 6123-6144; Seyyid Kutub, VI, 3976-3979

811 İbn Sa'd, I, 90

812 Hamîdullah. I, 287

813 İbn Kesir, XV, 8659

814 Tabe­rî, Târth, I, 935

815 Ce­vâd Ali, III, 517-519

816 İbn Hişâm, I, 48

817 Bk. Fîl Sûresi

818 Meselâ bk. İbn Sa'd, 1, 91; Taberî, Câmi'ul-beyân, XXX, 303

819 İbn Sa'd, I, 92 ; Kurtubî, XX, 193 Cevâd Ali, III, 507

820 Hamîdullah, I, 289-290

821 İbn Kesir, XV, 8665

822 Fahred-diner-Râzî, XXXII, 97

823 İbn Hişâm, I, 57-62

824 Bk. Ziraat

825 Bk. Paye

826 Bk. İbn Hacer, II, 138

827 Kitâbü'l-Hayeuân, VII, 116-117

828 Tarih, 111, 97, 114

829 I. Krallar, 10/18-20; II. Tarihler, 9/17-19

830 I. Krallar, 22/ 39; Mezmurlar, 45/8

831 Vahiy, 18/22

832 Ensârî, s. 28, 99

833 Bk. Tebrîzî, s. 259-260

834 Hamîdullah, 1, 343

835 en-Nihâye, 111, 316