Ünden bugüN

İSTANBUL'U SEVENLER GRUBU

bak. istanbul şehrî muhipleri

CEMiYETi

İSTANBUL'UN ADLARI

Resmi ve yaygın adı "istanbul" olan kent, uzun tarihi boyunca, bazıları aynı adın farklı dillerdeki söyleyişleri olan 135 dolayında adla anıldı. Bunlar arasında, "imparatorluk merkezi", "taht merkezi", "başkent" anlamlan veren ya da kentin özelliklerini anımsatan unvanlar da vardır. Akdeniz uygarlık merkezlerinden, hattâ olasılıkla dünyadaki büyük kentlerden hiçbiri bu kadar çok ad ve unvana sahip olmamıştır. Evliya Çelebi'nin Seyahatname 'sinde ise "Her Lisanda Islânıbol ismini Beyan Eder" başlığı altında, Batı ve Doğu dillerinden derlenmiş 25 isim verilmiştir.

istanbul'un adları kesin bir kronolojiye göre sıralananıaz. Bununla birlikte kuruluş öncesi coğrafi yer-mevki adları, efsane dönemi adları, Roma ve Bizans dönemlerindeki adlar, başka ulusların verdiği adlar, Osmanlı dönemi adları olarak gruplandırmalar yapılabilir.

Kentin yerleştiği tarihi yanmadanın bilinen en eski adı Licus/Liğos'tur. Bu coğrafi ad, Bayrampaşa Deresi'nin antik çağdaki Lekop adıyla açıklanmıştır. Licus'u a-nan ilk yazar Genç Plinius (MS 61-113) olmuştur. Inciciyan (ö. 1833) kentin, olasılıkla bu en eski adının, kaynakların istanbul yakınında gösterdiği ve Ermeni tarihçi Parbeli Gazar'm (5. yy) "Büyük Konstanti-nos'un Gotlara karşı yürüdüğü vakit, kıyısında ordugâh kurduğu" Lekop Dere-si'yle ilgili olduğunu vurgulamıştır. Kentin bu eski adı, imparator I. Theodosius döneminde (379-395) düzenlendiği sanılan eyaletlerle ilgili kayıtların Trakya bahsindeki "Ufak bir eyalet olan Europa'da daha önce Licus ve Bizantium adını taşıyan Konstantinopolis vardır" cümlesinde de geçmektedir. Tahminlere göre Licus-Li-ğos-Likos, kuzeybatıdan tarihi yarımadaya doğru akan Lekop Deresi'nin sağında, Haliç Vadisi'ne kadar inen yarımadanın, aynı zamanda da buradaki ilk yerleşim yerinin adıydı.

Kentin yedi tepeli bir yarımada üzerinde kurulu olduğunu bildiren ve Doğu kaynaklarına, örneğin Târih-i Beyân-ı Binayı Ayasofya-yı Kebir'deki gibi "Cezîre-i Heft Cebel-i nıa'ruf ki kal'a-i Konstantiniy-ye-i Rûmî'dir" tanımıyla geçen "yedi tepeli ada" deyimi de olasılıkla Latince ya da Grekçeden alınmış coğrafi bir addır.

Licus-Liğos'un yerini alan ve bir antik çağ kenti olarak gelişen Bizantion(->) istanbul'un en uzun dönemine damgasını vurmuştur. Kentin efsanevi kurucusu kabul edilen Buzi oğlu Bizas'ın(->) anısına verilen Bizantion, yalnız kentin değil, zamanla bir imparatorluğun da adı olmuştur. Bu sözcük, Latincede Bizantium, Grek-çede Vizantion'du. Eski Arap kaynaklarında örneğin Ibn Hurdadbih'te (ö. 912) ve Mes'udî'de (ö. 956) Bizantiya, Buzantiya imlaları görülmektedir. Ermeni A. Bağeş-yan, istanbul'un 1453'teki fethedilişine i-lişkin şiirinde kentin bu eski adını da Vi-zant Kağak (Vizant Kenti) olarak zikretmiştir. Evliya Çelebi ise istanbul'a Yahudi dilinde Vizendoyne dendiğini, Constan-tinus tarafından kurulduğunda verilen adlardan birinin de Pozantyam olduğunu yazar. Bizantion, kimi kaynaklara da Buzan-tion, Vizention biçimlerinde girmiştir. Mür' i't-Tevarih'te bir zelzele nedeniyle istanbul'un tarihinden söz edilirken kentin kurucusunun "Yanko evladından Bo-zantin" olduğu belirtilmiş olup bu bilgi, Bizantion adının, 18. yy Osmanlı aydın-larınca da bilindiğine kanıttır.

Augusta Antonina, MS 3. yy'ın başında Romalılann kente verdikleri bir addır, imparator Septimius Severus (hd 193-211) zapt ettiği istanbul'u yıktırmış, oğlu Anto-nius'un (imparator Caracalla) isteği üzerine de onun anısına yeni bir kent kurulma-