Ünden bugüN

KEŞFÎ CAFER EFENDİ TEKKESİ

Kerime Nadir

Nazım Timuroğlu arşivi

Beyoğlu İlçesi'nde, Fındıklı'da, Pürtelaş Hasan Efendi Mahallesi'nde, Meclisi Mebusan Caddesi üzerinde, Çifte Saraylar'ın(->) (bugün Mimar Sinan Üniversitesi) yanında yer almaktaydı.

Çeşitli adlarla (Fındıklı, Hatuniye, Cafer Efendi, Cafer Keşfi Sünbülî, Keşfi Cafer, Keşfi Dede, Keşfi Efendi, Şeyh Nebî, Şeyh Seyyid Nebî Efendi, Şeyh Yunus Efendi) anılan bu tekke, yanındaki iki türbe, hazi-re, kütüphane ve iki çeşme ile küçük bir külliye (Hatuniye Külliyesi) meydana getirmekteydi. Söz konusu yapı topluluğunun çekirdeğini oluşturan mescit-tekkenin kurucusu I. Süleyman (Kanuni) dönemi (1520-1566) saraylılarından Perizad Hatun' dur. Halveti tarikatının Sünbülî koluna bağlı olduğu bilinen Perizad Hatun, saraydan "çerağ edildiğinde" 1574'te Kıbrıs beylerbeyliğine tayin edilen Arap Ahmed Paşa (ö. 1586) ile evlendirilmiştir. Tekke arsasının aslında Arap Ahmed Paşa'ya ait bir bahçe olduğu, deniz tarafında yalısının yer aldığı bu bahçeyi paşanın eşine hibe ettiği, 983/1575-76'da da, muhtemelen arsanın kuzey sınırında, cadde üzerinde bir çeşme yaptırdığı bilinmektedir. Paşa ile

Keşfi Cafer Efendi Tekkesi'nin Meclisi Mebusan Caddesi'nden görünüşü, 1936.

MM, Encümen Arşivi

551

KEŞFÎ CAFER EFENDİ TEKKESİ 550

eşinin gömülü oldukları, tasarımı Mimar Sinan'a ait olan türbenin de paşanın vefat ettiği 1586 civarında inşa ettirildiği düşünülebilir. Arap Ahmed Paşa'mn, kütüphaneyi de aynı yıllarda yaptırmış olması gerekir. Perizad Hatun'un, tarihi tespit edilemeyen vefatından sonra, vasiyeti gereğince vasisi olan el-Hac Mehmed Ağa, bıraktığı malın üçte biriyle bir mescit ve zaviye ölçeğinde bir tekke inşa ettirmiş, bunların vakfiyesi 1008/1599-löOO'de düzenlenmiştir. Söz konusu mescidin aynı zamanda tekkenin tevhidhanesi olarak da kullanıldığı anlaşılmaktadır.

Tekkenin mimari programına, ikinci postnişin Şeyh Seyyid Keşfî Cafer Efen-di'nin (ö. 1643), vefatından az önce veya sonra inşa ettirilen türbesi eklenmiş, bu yapı muhtemelen 1186/1772-73'te onarım geçirmiştir. 18. yy'ın başlarında Arap Ahmed Paşa Çeşmesi'nin suyolları harap olduğundan III. Ahmed dönemi tersane e-minlerinden el-Hac Hüseyin Ağa (6.1715), bu çeşmenin üzerine bir sıbyan mektebi inşa ettirdiği sırada suyollarım tamir ettirip çeşmeyi yeniden yaptırmıştır. Keşfî Cafer Efendi Tekkesi 11. postnişini Şeyh Yunus Hilmi Efendi'nin (ö. 1862) meşihatta bulunduğu uzun süre (1819-1862) zarfında birçok onarım ve yenileme geçirmiştir: Adrgeçen şeyhin posta geçtiği yıllarda harap durumda olduğu anlaşılan mes-cit-tekke, külliyenin komşusu bulunan ve bir zamanlar Arap Ahmed Paşa'ya ait cilan, yalının sahibi, Esma Sultan kethüdası Ömer Ağa tarafından tamir ettirilmiş, 1823' te vuku bulan büyük Tophane yangınında hasar gören yapı, yangından sonra komşu yalının yeni sahibi Kaptan-ı Derya Hüs-rev Mehmed Paşa (ö. 1855) eliyle yeniden yaptırılmıştır. Mecidin, minber ilavesiyle camiye dönüştürülmesi de bu arada gerçekleşmiş olmalıdır. Aynı dönemde tekkeyi birçok kere ziyaret eden II. Mahmud 1835' te bir onarım yaptırmış, büyük bir ihtimalle Keşfî Cafer Efendi Türbesi, yanındaki çeşmelerle birlikte bu tarihte yeniden inşa ettirilmiştir. Diğer taraftan 18. yy'ın sonlarından itibaren bu türbenin çevresinde küçük bir hazirenin teşekkül ettiği anlaşılmaktadır.

1819-1835 arasındaki bütün bu müdahaleler sonucunda son şeklini almış olan tekkenin 1925'te tekkelerin ve türbelerin kapatılması üzerine bütünüyle fonksiyonlarını yitirdiği, 1930'dan itibaren kütüphanenin Güzel Sanatlar Akademisi Seramik Bölümü'nün ocağı olarak, Arap Ahmet Pa-şa-Perizad Hatun Türbesi'nin de, ahşap sandukalarından ve iç donanımından arındırılarak Güzel Sanatlar Akademisi'nde çalışan hademelerin lojmanı olarak kullanıldığı, ayrıca 1936'da türbelerle çeşmelerin onarım geçirdiği tespit edilmektedir. Keşfî Cafer Efendi Tekkesi'ni oluşturan yapılar Karaköy-Dolmabahçe yolunun genişletilmesi sırasında 20 Ağustos 1956'da bütünüyle yıktırılmış, kitabeler Saraçhaneba-şı'nda, daha sonra Vakıflar Genel Müdür-lüğü'nün Türk İnşaat ve Sanat Eserleri Müzesi olarak düzenleyeceği Amcazade Hüseyin Paşa Külliyesi'ne(->) kaldırılmıştır.