Wat nou, stigma?!

Wat nou, stigma?!
Auteur
Janneke Kok

Studentennummer

326363

Begeleider

Dr. Willem de Koster

Tweede beoordelaar

Dr. Stef Aupers

Datum

oktober 2012

Over Marokkanen, een internetforum en de rol van stigmatisatie
Scriptie ter afsluiting van de master ‘Grootstedelijke vraagstukken en problemen’ aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.


Woord vooraf
Ze noemde het “taaie kost”, die scriptie van mij. Mijn moeder. Mijn vader heeft nooit een poging gedaan de stof te doorgronden. Dat weerhoudt hen er niet van om van constante invloed op mij te zijn tijdens het proces van afstuderen. Ze hebben mij geleerd dat je met hard werken ver kunt komen. En meer stimulans dan hen dagelijks aan het werk te zien, heb ik niet nodig.

Mijn ouders en broer runnen een agrarisch bedrijf. Ze staan ver af van de academische wereld waar woorden de dienst uitmaken. Maar mijn ouders omringden mij wel met boeken en museumbezoekjes in mijn jeugd en stimuleerden mijn honger voor letters. NRC Handelsblad valt dagelijks bij mijn ouders op de mat en er gaat geen dag zonder zowel RTL Nieuws als NOS Journaal voorbij. Die kleine ankers in mijn jeugd hebben me hier gebracht. Zo leerde Bourdieu mij later. Ik dank hen meer dan de anderen.

Maar daarnaast is mijn begeleider Willem de Koster van onschatbare waarde geweest. Ik klopte pakweg twee jaar – oké, misschien drie – bij hem aan, best wel wanhopig omdat ik best wel vast zat met mijn scriptie en mijn toegewezen begeleider het een beetje liet afweten. Als hij toen niet had besloten zijn tijd op te offeren om mij verder te helpen, was ik hier nooit gekomen.
Janneke

augustus 2012


Inhoudsopgave

Hoofdstuk 1 6

1.1 Inleiding 6

1.2 Offline en online 6

1.3 Internet als veilige haven 8

Hoofdstuk 2 10

2.1 Inleiding 10

2.2 Een gestigmatiseerde groep online 11

2.3 Vraagtekens 13

Hoofdstuk 3 16

3.1 Inleiding 16

3.2 Stap één: kwalitatieve inhoudsanalyse 17

3.3 De beoogde stap twee 18

3.4 Stap twee: sleutelparticipanten 20

3.5 Ethische achtergrond 21

Hoofdstuk 4 24

4.1 Inleiding 24

4.2 Type I: Marokko.nl als publieke confrontatiezone 24

4.2.1 Inleiding 24

4.2.2 ‘Kijk naar je eigen volk’ 24

4.2.3 Stigma? 27

4.2.4 Geen toevluchtsoord, maar confrontatiezone 32

4.3 Type II: Marokko.nl als religieuze ontmoetingsplaats 33

4.3.1 Inleiding 33

4.3.2 Dimensie één: Religieuze voedingsbodem 33

4.3.3 Vijf religieuze twijfelaars 34

4.3.4 Dimensie twee: De digitale moskee 39

4.3.5 Vijf kennisdragers 42

4.4 Type III: Marokko.nl als persoonlijke vraagbaak 47

4.4.1 Vijf vragenstellers 49

4.5 Resumerend: veel typen, weinig stigma 51

Hoofdstuk 5 53

5.1 Inleiding 53

5.2 Conclusie 53

Bibliografie 57

Bijlage 1: Oproep 60

Hoofdstuk 1

1.1 Inleiding

“There is much anecdotal evidence

that the Internet provides

significant benefits to people

with unusual identities or concerns”

(DiMaggio, Hargitta, & Robinson, 2001, p. 318)

Onderzoekers die zich bezig houden met het world wide web en haar gebruikers wijzen steeds vaker op de noodzaak om belevenissen in het dagelijkse leven buiten internet – oftewel: het offline leven – te betrekken in het onderzoek (DiMaggio, Hargitta, & Robinson, 2001, p. 329; Bakardjieva, 2003, p. 311; Fernback, 2007, p. 66; De Koster, 2010, p. 11) Dit gebeurt echter nog maar weinig (Bakardjieva, 2005, p. 167). Dat neemt niet weg dat er wel suggesties zijn over de connectie tussen offline ervaringen en online participatie. De meest dominante is dat voornamelijk ongewone identiteiten zich aangetrokken voelen tot het digitale (Whitlock, Powers, & Eckenrode, 2006, p. 1). Deze notie lijkt echter empirisch weinig onderbouwd te zijn (DiMaggio, Hargitta, & Robinson, 2001, p. 318), zoals ik in dit hoofdstuk aan zal tonen is er meer onderzoek nodig.

1.2 Offline en online

“And certainly the glass was beginning to melt away,

just like a bright silvery mist.

In another moment Alice was through the glass,

and had jumped lightly down into the Looking-Glass room.”

(Caroll, 1993, p. 142)

Sherry Turkle gebruikt Alice die door de spiegel stapt en in spiegelland belandt als gelijkenis om uit te drukken hoe internet uitgroeide tot een sociaal fenomeen waar zich een gedeelte van het dagelijkse leven afspeelt, waar mensen daadwerkelijk een stukje leven. “We are able to step through the looking glass”, schrijft ze. En: “For many of us, cyberspace is now part of the routines of everyday” (Turkle, 1995, p. 9). Ze is niet de enige onderzoeker die recentelijk wijst op het gegeven dat online en offline met elkaar vervlochten zijn. Internet is “no longer (is) just a third place where people go to escape and play with games and identities” (Howard, Rainie, & Jones, 2002, p. 47). Maria Bakardjieva hekelt in het kielzog hiervan onderzoekers die “online group phenomena in isolation from the actual daily life experiences” onder de loep nemen (2003, p. 167). En recentelijk lijken steeds meer onderzoekers doordrongen van de notie dat offline en online met elkaar verweven zijn en ook dusdanig behandeld moeten worden (Blanchard & Horan, 1998, p. 18; Hardey, 2002, p. 571; Kraut, Kiesler, Boneva, Cummings, Helgeson, & Crawford, 2002, p. 71; Wellman, Quan-Haase, Witte, & Hampton, 2001, p. 451).

Er zijn echter nog weinig onderzoekers die dit voornemen daadwerkelijk in de praktijk hebben gebracht. Wel zijn er veel suggesties in de literatuur dat internet vooral lonkt naar mensen met ongewone identiteiten (DiMaggio, Hargitta, & Robinson, 2001, p. 318). Individuen die zich vanwege een bepaalde voorkeur, eigenschap of etniciteit buiten de samenleving voelen staan. En op zoek zijn naar gelijkgezinden. Internet ontpopt zich in die zin vooral tot “a virtual forum in which different communities and groups can produce a ‘presence’ that might have been denied to them in the ‘real world’ (Mitra, 2004, p. 492). Van “shy, socially anxious, or marginalized youth” (Whitlock, Powers, & Eckenrode, 2006, p. 1) tot “sexual deviants” (Blevins & Holt, 2009, p. 619) en “low-income families” (Mehra, Merkel, & Peterson Bishop, 2004, p. 781): in het bijzonder door verschillende omstandigheden gemarginaliseerde groepen werpen zich volgens verschillende onderzoekers op het internet op zoek naar mensen in dezelfde situatie.

Vooral om sociale onthechting tegen te gaan, keren gemarginaliseerde groepen zich tot het net, zoals Elisheva F. Gross, Jaana Juvonen en Shelly L. Gable betogen: “In case of social discomfort or detachment (…), adolescents may use the Internet to avoid being alone, and in doing so, turn to people disconnected from their daily life” (2002, p. 87). In het virtuele vinden mensen die zich in het offline leven niet op hun plek voelen, een locatie waar ze zichzelf kunnen zijn, zonder gevaar van afwijzing. Zoals Kristie R. Blevins and Thomas J. Holt stellen: “Virtual environments provide an opportunity for deviants to connect and communicate without fear of reprisal or scorn” (Blevins & Holt, 2009, p. 619). Internetfora bieden individuen “who are dispossessed by mainstream society” volgens deze literatuur “a reservoir of cultural hiding places where they can form their own cultures and communities, even though normative standards and assumptions are not totally absent” (Adler & Adler, 2008, p. 50).

Internet is dus volgens veel onderzoekers de veilige haven waar deze buiten de boot vallende individuen zich tot keren (Kramarae, 1998, p. 107). Het is opvallend echter dat deze notie in de literatuur weinig uitgediept wordt en doorgaans blijft haken op het niveau van een aanname. Veel onderzoekers verbinden het gegeven dat ongewone identiteiten zich aangetrokken zouden voelen tot het net als vanzelfsprekend aan de eigenschappen van internetfora. Vooral het aspect van anonimiteit en dus de veiligheid van het internet zou gemarginaliseerde individuen aantrekken. “In virtual groups, individuals can be anonymous and do not deal in face-to-face interactions, individuals can admit to having marginalized, or nonmainstream, proclivities that they hide from the rest of the world. For the first time, they can reap the benefits of joining a group of similar others: feeling less isolated and different, disclosing a long secret part of oneself, sharing one’s own experiences and learning from those of others, and gaining emotional end motivational support” (1998, p. 682), schrijven psychologen Katelyn McKenna en John Bargh bijvoorbeeld.

Het lijkt alsof gemarginaliseerde groepen door de komst van internet bevrijd worden uit hun sociaal onthechte status. Het virtuele fungeert in veel literatuur als “a low-risk venue for finding others who share their perceived or real differences and exchanging information that is difficult to convey in person or when using one’s real identity” (Whitlock, Powers, & Eckenrode, 2006, p. 1). Maar de link tussen marginalisatie en internet is hiermee gebaseerd op de veronderstelde functionele eigenschappen van het world wide web. De meerwaarde die internet in theorie kan hebben voor gemarginaliseerde groepen.

In een nieuw nawoord van zijn The Virtual Community hekelt Howard Rheingold in 2000 de in zijn ogen achterhaalde aanname dat internet met name geschikt is voor “socially crippled adolescents” (p. 324). Opvallend is dat hij erkent dat ook hij te lang bij deze notie is blijven haken. Juist omdat slechts weinig onderzoekers offline ervaringen serieus betrekken in hun onderzoek online, is de aanname dat het internet vooral voordelen heeft voor “people with unusual identities or concerns” voornamelijk gebaseerd op “anecdotal evidence” (DiMaggio, Hargitta, & Robinson, 2001, p. 318). Er zijn ook onderzoekers die wel offline beslommeringen betrekken in hun onderzoek naar online participatie. De volgende paragraaf haakt in op twee van deze onderzoeken, die bovendien lijken aan te tonen dat ongewone, gestigmatiseerde individuen zich inderdaad aangetrokken voelen tot de anonieme wereld van het internet.