Xalqaro Nordik Universiteti

Hozirgi oʻzbek yozuvida Tinish belgilari soni 10 ta: nuqta, soʻroq belgisi undov belgisi, vergul, qavs, tire, koʻp nuqta, nuqtali vergul, qoʻshtirnoq. Ularning aksariyati 19-asr 2yarmida ayrim gaz. va toshbosma kitoblarning nashr etilishi bilan paydo boʻlgan.

Hozirgi oʻzbek yozuvida Tinish belgilari soni 10 ta: nuqta, soʻroq belgisi undov belgisi, vergul, qavs, tire, koʻp nuqta, nuqtali vergul, qoʻshtirnoq. Ularning aksariyati 19-asr 2yarmida ayrim gaz. va toshbosma kitoblarning nashr etilishi bilan paydo boʻlgan.

Tinish belgilari oʻz vazifasiga koʻra, 2 ga boʻlinadi
Chegaralovchi Tinish belgilari — muayyan sintaktik tuzilmaning yoki umuman gapning chegarasini bildirish, bironbir gap boʻlagini intonatsionmazmuniy jihatdan ajratib koʻrsatish, nutq qaratilgan shaxs yoki predmet nomi qamrab olingan, shuningdek, yozuvchi (soʻzlovchi)ning subyektiv munosabati ifodalangan sintaktik tuzilma chegarasini koʻrsatish uchun xizmat qiluvchi Tire, qavs, qoʻshtirnoq, yagona qoʻshaloq belgi sifatida qoʻllanuvchi vergul, ayni shu vazifadagi tire;
Tinish belgilari oʻz vazifasiga koʻra, 2 ga boʻlinadi
2: Ajratuvchi Tinish belgilari — mustaqil gaplarni, ularning qismlari (bosh va ergash gaplar, bogʻlangan va bogʻlovchisiz qoʻshma gaplarning predikativ qismlari)ni, gapning uyushgan boʻlaklarini, birgalik ergashishli qoʻshma gagsharni, gapning ifoda maqsadiga koʻra turlarini, nutqning boʻlinganligini koʻrsatuvchi nuqta, soʻroq va undov belgilari, vergul, nuqtali vergul, ikki nuqta, tire, koʻp nuqta. Baʼzi Tinish belgilari ham chegaralash, ham ajratish vazifalarini namoyon eta oladi.
Punktuatsiya, bir tomondan, yozuvchiga o’z yozma nutqini aniq, to’g’ri va ifodali bayon etish imkoniyatini bersa, ikkinchi tomondan, o’quvchiga muayyan matndagi fikrni yozuvchi bayon etganidek, yozuvchining maqsadiga muvofiq tushuna olish imkoniyatini yaratadi; bir tinish belgi yozuvchi tomonidan qanday ma'no va vazifada qo’llangan bo’lsa, mazkur tinish belgi o’quvchi tomonidan ham xuddi shunday vazifada tushuniladi. Demak, tinish belgilari "Yozma nutqning tushunilishini osonlashtirish uchun qo’llaniladi" (Baduen de Kurtene) va uni oydinlashtiradi, aniqlik kiritadi. Tinish belgilarining o’rinli qo’llanmasligi ma'lum bir sintaktik qurilmani ham mazmun, ham tuzilishii jihatidan o’zgarib ketishiga olib keladi. Punktuatsiya, bir tomondan, yozuvchiga o’z yozma nutqini aniq, to’g’ri va ifodali bayon etish imkoniyatini bersa, ikkinchi tomondan, o’quvchiga muayyan matndagi fikrni yozuvchi bayon etganidek, yozuvchining maqsadiga muvofiq tushuna olish imkoniyatini yaratadi; bir tinish belgi yozuvchi tomonidan qanday ma'no va vazifada qo’llangan bo’lsa, mazkur tinish belgi o’quvchi tomonidan ham xuddi shunday vazifada tushuniladi. Demak, tinish belgilari "Yozma nutqning tushunilishini osonlashtirish uchun qo’llaniladi" (Baduen de Kurtene) va uni oydinlashtiradi, aniqlik kiritadi. Tinish belgilarining o’rinli qo’llanmasligi ma'lum bir sintaktik qurilmani ham mazmun, ham tuzilishii jihatidan o’zgarib ketishiga olib keladi.
Tinish belgilari tuzilish jihatdan ham 2 ga boʻlinadi
Bir elementli Tinish belgilari — vergul, tire, nuqta; 
Tinish belgilari tuzilish jihatdan ham 2 ga boʻlinadi
Koʻp elementli Tinish belgilari Bu guruh, oʻz navbatida, 2 elementli (surok va undov belgilari, ikki nuqta, nuqtali vergul, qavs), 3 elementli (koʻp nuqta) va 4 elementli (qoʻshtirnoq) Tinish belgilari ga ajraladi.
Tinish belgilari - bu tinish belgilarini yozma ravishda qo'yish qoidalarini, shuningdek belgilarning o'zlarini tizimlashtiradigan grammatika bo'limlaridan biri. Tinish belgilarini kim aniq ixtiro qilgani to'g'risida olimlar aniq qarorga kela olmaydilar, ammo ma'lumki, sistemasiz shaklda qadimgi yunoncha matnlarda tinish belgilari (aniqrog'i bitta belgi - nuqta) topilgan. Davr notiqlik qoidalariga bo'ysunib, bitta gapni boshqasidan ajratish uchun ishlatilgan.
Zamonaviy ko'rinishida tinish belgilari O'rta asrlarda kitob bosib chiqarishni rivojlanishi bilan paydo bo'ldi. XV asrda kitoblarni bosib chiqaradigan do'konga ega bo'lgan Manutiya birodarlari ba'zi tinish belgilaridan foydalanish qoidalarini ishlab chiqdilar va bu yo'lda ularning sonini qo'shdilar. Biroq, turli xil Evropa tillari ushbu qoidalarni turli xil usullarga moslashtirdilar, buning natijasida deyarli har bir tilda tinish belgilari bir qator muhim nuanslarga ega.
Tinish belgilaridan matndagi so'zlar o'rtasida semantik munosabatlarni o'rnatish, gap tuzilishini oydinlashtirish uchun foydalaniladi. Ba'zi belgilar faqat semantik yukni, ba'zan esa hissiy ma'noga ega. Yozma ravishda siz vergulsiz qilolmaysiz, ularning yordamida jumlaning ma'nosi tushuniladi, hissiy aksanlar joylashtiriladi
Foydalanilgan adabiyotlar:
Nosirov P. O‘zbek nutq madaniyati. –T.: 2004-yil.
Nurmonov A., Sobirov A., Qosimova N. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Toshkent –“ILM ZIYO” – 2013- yil.
G‘ulomova X., Yo‘ldosheva Sh., Mamatova G., Boqiyeva H. Husnixat va uni o`qitish metodikasi. –T.: TDPU, 2009.