1-rasm. Valuta tizimining asosiy shakllari6 Valuta tizimi davlatlararo bitim yoki milliy qonunlarga muvofiq valuta munosabatlarini tashkil qilish va boshqarish shakllarini o’z ichiga oladi. Valuta tizimining quyidagi shakllari farqlanadi: milliy, jahon va hududiy valuta tizimlari.
Milliy valuta tizimi mamlakat pul tizimining tarkibiy qismi bo’lib, valuta munosabatlarining yig’indisi sifatida maydonga chiqmaydi, balki ushbu munosabatlarning faqat qonunchilik hujjatlari bilan tashkil etilish tartibini belgilaydi. Valuta munosabatlarini tashkil etishning bunday tartibi, birinchi navbatda, valuta tizimi elementlarini belgilashni o’z ichiga oladi.
Milliy valuta tizimining qonunchilik asosida belgilanadigan elementlariga quyidagilar kiradi:
1) milliy valuta va uning nomi;
2) milliy valuta paritetini belgilash;
3) milliy valutaning konvertatsiya shartlari;
4) milliy valuta kursining rejimi;
5) xalqaro kredit muomala vositalaridan foydalanishni chegaralash (reglamentatsiya);
6) xalqaro zaxira aktivlari tarkibiy qismlari o’rtasidagi nisbatni aniqlash;
7) mamlakat xalqaro hisob-kitoblarini chegaralash (reglamentatsiya);
8) milliy valuta va oltin bozorlari faoliyati rejimi;
9) valuta cheklovlarini o’rnatish tartibi;
10) valuta munosabatlariga xizmat ko’rsatuvchi va ularni muvofiqlashtiruvchi milliy organlar maqomi.
Yuqorida zikr etilgan elementlar yig’indisi xalqaro valuta-kredit va hisob-kitob munosabatlarini amalga oshirish uchun davlat tomonidan belgilanadigan valuta mexanizmidir.
Milliy valuta va uning nomi milliy valuta tizimining asosi hisoblanadi. Milliy valuta paritetini belgilash.
Valuta pariteti – ikki valuta orasidagi qonuniy asosda belgilangan nisbat. Monometallizm davrida (oltin yoki kumush) valuta kursining asosi tanga pariteti hisoblanadi. Tanga pariteti – turli mamlakatlar pul birliklarini o’zidagi metall sig’imiga ko’ra o’zaro solishtirishdir. Tanga pariteti tushunchasi valuta pariteti tushunchasi bilan mos keladi.
