Я. М. Бядялов А. М. Аьайев с. Ж. Таьызадя

Dünyada qüvvələrin yeni düzülüşü və dünya təsərrüfatında mövqeyi. Dünya siyasətində və dünya iqtisadiyyatında son 7-10 ildə əhəmyətli dəyişikliklər baş vermişdir.Bu dəyişikliklər əsas qüvvələrin düzülüşünə aiddir. Belə dəyişmələr dünya təsərrüfatı münasibətlərin strukturunda keyfiyyətli yeniləşməyə şərait yaratmışdır.Dünya sosializm sisteminin süqutu,qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurasının (QİYŞ)1991-ci ildə ləğv olunması,SSRİ-nin dağılması və onun əsasında yeni müstəqil dövlətlərin qurulması muasir dünyada qüvvələrin geosiyasi düzülüşündə əhəmiyyətli dəyişikliklərə gətirib çıxartdı.Başlıca dəyişikliklər ondan ibarətdir ki,”kapitalizm-sosializm” qarşıdurmasına son qoyuldu.Keçmiş sosialist düşərgəsi indi kapitalist dünyasına yaxınlaşmaqdadır. Əvvəlki hakim qüvvələr dünyanı 3 əsas hissəyə bölmüşdülər: Qərb (inkişaf etmiş ölkələr), Şərq (sosialist ölkələr), Cənub(inkişaf etməkdə olan ölkələr). İndi isə Qərbin varlı dövlətləri və Asiya, Afrika, Latın Amerikasının kasıb dövlətləri, MDB ölkələri bir-biri ilə mübarizə aparırlar, həmçinin Şərqi Avropa dövlətləri məlum ölçüdə aralıq mövqeyində dururlar.

Rusiyanın geopolitik vəziyyəti,muasir dünyada ikili xassəyə malikdir.O,SSRİ-nin dünya aləmində varisi kimi çıxış edir,Bu baxımdan RF böyük dövlət yerini tutmalı,daha doğrusu dünyada baş verən prosesləri əhəmyyətli şəkildə təsir etməlidir.Bununla yanaşı,hərbi-siyasi və iqtisadi cəhətdən Rusiyanım rolu keçmiş SSRİ ilə müqayisədə aşağıdır.Ərazisinin ölçüsünə və əhalisinin sayına, nəhəng təbii-təsərrüfat potensialına, muasir nüvə-raket silahına sahib olması RF-nın böyük dövlət kimi inkişafı üçün prinsipial əsaslar yaradır.BMT-də SSRİ-nin varisi kimi çıxış edən və digər beynəlxalq təşkilatlarda təmsil olunan RF, dünyada yüksək mövqeyə iddia etməyə hüququ vardır.Təsadüfi deyildir ki, aparıcı ölkələr onu dünya “səkkizliyinin” bərabərhüquqlu iştirakçısı kimi tanıyırlar.

RF SSRİ-nin xarici iqtisadi əlaqələrinin həcminin 70%-nə varis oldu.Yeri gəlmişkən,1991-1993-də əmtəə dövriyyəsi daha 20% azaldı.Yalnız 1994-dən sonra Rusiyanın xarici ticarətinin həcmində artım müşahidə olundu.Son illərdə Rusiyanın bir çox vacib əmtəə bazarlarında iştirakı kəskin şəkildə azalmışdır.80-ci illərin ortalarında SSRİ 26 hazır məhsul bazarında aparıcı mövqe tuturdu.İndi isə bunu Rusiyaya şahil etmək çətindir.Rusiya təçkilatları (hələ sovet təçkilatı kimi) silah bazarında hökmranlıq edirdilər.80-ci illərin sonunda bu bazarın 38%-i SSRİ-nin,20%-i isə ABŞ-ın payına düşürdü.Amerika mütəxəssislərin hesablamalarına görə, 2000-ci ildə ABŞ-in bu sahədəki payı 60%,Rusiyanın payı isə cəmi 5-6%-dir.Bununla bərabər, Rusiya dünya təsərüfatında layiqli yer tutmaq üçün güclü potensiala malikdir.Hər şey iqtisadi böhranın sürətlə dəf olunması və iqtisadi tərəqqidən asılıdır.Rusiyanın dünya bazarlarında möhkəmlənməsinin digər faktoru effektli xarici iqtisadi siyasət sayəsində mümkündü.Burada əsas yer gömrük tariflərinə məxsus olmalıdır. Xarici iqtisadi siyasət öz təsirinin dəqiq priortetlərini hazirlamalıdır.Ən vacib problemlər bunlardır:

1. Elmtutumlu sahələrin məhsullarının istehsalı üçün xarici iqtisadi əlaqələrin strukturunun əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırılması;

2. Qərbin inkişaf etmiş ölkələri ilə bərabərhüquqlu ticarətin səviyyəsinə nail olmaq;

3. Rusiya eksportşularının dünya tucarətində əvvəlki mövqelərinə qayıtması;

4. Xarici borcların təmzimlənməsi probleminin həllindən sonra Rusiyanın dünya iqtisadiyyatındakı mövqeyini mahiyyətcə yaxşılaşdırmaq mümkündür. Rusiyanın London və Paris klublarına daxil olması bu vacib problemin həllinə ciddi kömək edir. Rusiyanın 1999-ci ildə debitor borcunun həcmi 142 mlrd dollardır.Eyni zamanda,Rusiya 147 mlrd dollar qiymətləndirilən kredit borca malikdir.Borcun tənzimlənməsi Rusiyanı real kredit qabiliyyətli ölkəyə çevirər və xarici iqtisadi potensialın möhkəmləndirilməsi üçün gözəl şəraiti təmin edər.