«Yol qurilish iqtisodi va ishni tashkil qilish» fanidan 5580600 «Тransport inshootlaridan foydalanish» va

год
ф
Q
ОС
К


bu yerda, OS-aylanma mablaglar summasi, ming som

Q
god
-yillik mahsulot ishlab chiqarish hajmi, ming som (masalan pudrat faoliyati
boyicha korxonaning oz kuchi bilan bajargan qurilish-montaj ishlari hajmi).
-aylanuvchanlik koeffitsiyenti yoki aylanma mablaglarning ma’lum bir muddat
ichidagi aylanishlari soni; u aylanma mablaglarning yillik ortacha qiymatining har bir
somiga yil mobaynida togri kelgan mahsulot hajmini (qurilish montaj ishlari hajmini)
xarakterlaydi.
ОС
Q
К
год
о


-bir aylanishga sarflanadigan vaqt (yoki bir aylanishning kunlar hisobida davom

etuvchanligi):
о
год
К
Т
Q
Т
ОС
Д




---

55
bu yerda, Т-aylanma mablaglarning aylanuvchanligi aniqlanayotgan davrdagi

kunlar soni.
Misol: aylanma mablaglarning umumiy uyushmasi boyicha bitta aylanish davri
aniqlansin. +qurilish montaj ishlarining yillik hajmi 12,5 mln. som; aylanma
mablaglarning ortacha yillik qiymati 4,65 mln. com; Nq360 kun.
кун
Д
134
5
,
12
360
65
,
4




Pudratchi qurilish tashkilotlari boyicha bu korsatkichning ortacha qiymati 150

kunga teng.
-aylanuvchanlikning
tezlashuvi
hisobiga
aylanma
mablaglrga
boladigan
extiyojning kamayishi, ya’ni aylanma mablaglarning bolishi. Boladigan aylanma
mablaglar summasini quyidagicha aniqlash mumkin:
пл
пл
баз
год
высв
Т
Д
Д
Q
ОС
)
(




bu yerda, D

baz
va D
pl
–bazis va rejalashtirilayotgan davrlar uchun bir aylanishga
sarflanayotgan vaqt miqdorlari, kun;
Т
pl
–rejalashtirilayotgan davrdagi kunlar soni, kun.
Misol: koprik qurish tresti yil mobaynida oz kuchi bilan 22900 ming somlik
qurilish-montaj ishlarini bajaradi. Aylanma mablaglarning me’yorlanadigan qismi
boyicha bir aylanishiga 104 kun rejalashtirilgan bolib, amalda esa 97 kunni tashkil etdi. U
holda aylanma mablaglardan foydalanishning yaxshilanishi va aylanish tezligining ortishi
hisobiga mablag miqdori:


251
360
97
104
22900




высв
ОС
ming somni tashkil etadi.
Aylanuvchanlikning tezlashuvi hisobiga aylanma mablaglarning boshashi
(tejalishi) absolyut va nisbat bolishi mumkin.
Absolyut boshash (tejalish) aylanma mablaglar ortacha miqdori hisobot davri
mobaynida bazis davriga nisbatan qisqarib, bajarilgan qurilish-montaj ishlari esa bazis
miqyosida saqlanib qolgan yoki undan kop bolgan holda yuz beradi. Aylanma
mablaglarning nisbiy boshashi (tejami), agar aylanishlar hajmining osish tempi
(bajariladigan qurilish-montaj ishlari) hisobot davrida aylanma mablaglar qoldiqlarining
osish tempidan oldinda bolgan holatlarda sodir boladi.

---

56
Aylanma mablaglardan foydalanish samaradorligining barcha korsatkichlari

aylanma mablaglarning umumiy uyushmasiga nisbatan va me’yorlanadigan qismiga
nisbatan ham aniqlnadi. Undan tashqari, aylanuvchanlik korsatkichlari va mablaglar
boshashi (tejami) aylanma mablaglarning alohida elementlari boyicha hisoblanadi.
Aylanma mablaglarning alohida elementlari boyicha aylanuvchanligi (ishlab
chiqarish zahiralari, tugallanmagan ishlab chiqarish, pul mablaglari) aylanma mablaglar
toliq aylanuvining qaysi stadiyalarida aylanuvchanligi ortganligi yoki sekinlashuviga yol
qoyilganligi togrisida xulosa chiqarish imkonini beradi. Хojalik faoliyatini rejalashtirish
va tahlil qilishda aylanma mablaglar aylanuvchanligi ozgarishining, xususan, me’yoridan
ortiq va ortiqcha tovar-material qiymatlarning paydo bolish sabablarini aniqlash
nihoyatda muhim ahamiyatga ega.