Zfwt vol 4, No. (2022) 45‐52 // doi

1.Rusiyada kelime türetimi üzerinde yapılçış araştırmalar. 
Rusça ‘da türemiş sözcüklerin imla yazım sözlüğü derleme tarihi 
Türkçe ‘den daha eskiye dayanmaktadır. Devrimden önce, Rusçadaki türeme 
sözcüklerin imla sözlüğünü ilk olarak St. Petersburg Üniversitesi'nden 
Baudouin de Courtenay dilbilimcisi tarafından derlendi. Devrimden sonra, 
dilbilimci Z.A. Potikha, türemiş kelimelerin imla yazım biçiminin daha 
büyük bir sözlüğünü derleyerek tek tek kelimelerin derinlemesine bir 
morfolojik analizini yapar. Azerbaycan dilinde yaklaşık olarak 200 sözcük 
türetici ek bulunmaktadır. Bunların çoğu türemiş isimlere ait eklerdir. “19. 
yüzyılın ortalarından itibaren Azerbaycan dilinin türetim ekleri araştırma 
konusu olmuştur. Mirze Kazım bey, L.Budagov, E.A. Lazarev, M.E. 
Vezirov, M.M. Efşarla araştırma yapılmağa başlanır, daha sonra bu çalışma 
temel olarak S. Ceferov ile devam eder. M.Kazım Bey'in eserleri dışında bu 
alanda yazılan diğer eserler yüzeyseldir. 20. yüzyılın başlarında Tiflis'te 
(Gürcistan) “Gavaidi-lisani-türki” adlı bir eser yayınlanmıştır. Eser Rusça 
"Nivaya polnaya tatarskya grammarika" olarak adlandırıldı ve sadece 42 
sayfadan oluşuyordu. Bu kitapta türemiş sözcüklere yer verilmemiştir. Aynı 
yıl Bakü'de yayınlanan "Kitabi-tehsilü-kavaid" kitabı ilkinden öteye gidemez. 
Bu kitapta “-çi”, “-li”, “-siz”, “-en”, “-miş”, “-ici”, “-rag” ekleri sıfat türeten 

---

ZfWT
 Vol 14, No.1 (2022) 45‐52 //  
DOI: 10.46291/ZfWT/140104
49 
ekler olarak sunulmuştur. Ancak Azerbaycan dilinde özellikle sıfat türeten 
ekler yoktur. Bu kitapta “-çık”, “-çik”, “-çığaz”, “-ciyez” ekleri de isim 
türeten, “-lık”, “-lik”, “-stan”, “-zar”, “-şek”, “-kede”, “-dan”, “-hana” ekleri 
yer adlarını türeten ekler olarak gösterilir. Mastar konu tahlilinde ise “-g”, “-
iş”, “-lıg”, “-lik” ekleri yer alır” (Cәfәrov, 1982:86). Sadece Mirze Kazım 
bey konuya daha bilimsel yaklaşmıştır. Ancak onu eserleri Rus-Avrupa 
dillerinin gramer sistemi temelinde yazılmıştır. O fiillerden türeyen isimlerde 
dilimizin bitişimli olmasını dikkate almamış, bazı hususları bükümlü dillerin 
özelliklerinden yola çıkarak açıklamıştır. Bunun nedeni, bilim adamının 
Arapça-Farsça dillerinin etkisi altında olmasından kaynaklanmaktadır. 
Mirza Kazım Bey her iki kitapta da fiillerden türetilen 20'den fazla 
isim kalıp biçimi verir ve ilginç fikirler ortaya koyar. Dilbilimci, “Bütün 
fiillerden türetilen isimlerin fiilin mastar halinden yapılmış olduğunu söyler. 
Tüm fiil biçimlerinin fiilin mastar halinden oluşması bükümlü dillerin bir 
özelliğidir. Bitişimli dillerde durum böyle değildir. Dilimizde kullanılan 
mastarlar aynı zamanda bir isimdir ” (Казем-бек,1846: 198).