Aristoteles, antik Yunan döneminin en önemli filozoflarindan biridir.
Akılcı yaklaşımı ve bilimsel görüşleriyle felsefede gerçekçiliğin ve mantığın öncüsü olarak kabul edilir.
Felsefe ve bilimi sistematize eden ilk kişi olmasıyla birlikte, fizik ve diğer birçok bilim alanındaki düşünceleri de ortaçağ felsefesine damga vurmuştur.
Aristo’nun Hayati
Makedonia’ya Bağli Khalkis'deki Grek Kolonileri’nden biri olan Stageira Kasabasi’nda Makedonya Krali iii. Amyntas'in özel hekimi Nikomakhos’un (Nicomachus) oğlu olarak doğdu .
Oğlunu bir aristokrat gibi eğitip yetiştirmeye çalışan Nikomakhos, onun da kendisi gibi bir doktor olmasını istiyordu.Çünkü o zamanlarda, doktor yetiştiren bir okul yada kurum yoktu.Dönemin doktorları tüm bildiklerini çocuklarına aktarırlardı ve onların da gelecekte kendileri gibi birer doktor olmalarını sağlarlardı.Kısaca doktorluk babadan oğula geçen bir meslek idi.10 yaşına geldiğinde Aristo’nun babası öldü ve kendisinin doktor olma şansı da böylece ortadan kalkmış oldu.
Annesi Phaestis’i de bir süre sonra kaybeden Aristo, amcası(yada aile dostlarından biri olan) Proxenus tarafından yetiştirilir ve büyütülür.
18 yaşına geldiğinde eğitimini tamamlamak amacıyla Atina’ya gider ve burada, yine o zamanın büyük felsefecilerinden olan Platon'un kurduğu akademiye girer.
Aristo’nun Hayati
Okuma tutkusu,zekası ve olaylara bakış açısıyla kuşkusuz Plato’nun en gözde öğrencisi olmayı başaran Aristo,sonraki yıllarda eğitimini tamamlayıp ayni akademide kendi derslerini vermeye başlamıştır.
Aristo’nun Akademi’de hocalık yaptığı dönemde retorik ve diyalektik dersleri vermiştir.
Akademinin kurucusu olan Plato M.Ö. 347 de öldü ve yerini yeğeni olan Speusippus a bıraktı.Akademiye geldiği günden beri Speusippus’dan ve onun görüşlerinden rahatsız olan Aristo, belki de, Plato’nun ölümü sonrasında Akademi başkanı seçilmediği için Akademi’yi terk etti.
Daha sonra, günümüzde Biga Yarımadası olarak anılan Troas bölgesindeki Assos kentine, yörenin hükümdarı ve ayni zamanda kendisinin(akademiden) dostu olan Hermias tarafından siyasi danışmanlık yapması amacıyla davet edilir ve Aristo 20 yılını geçirdiği Atina’yı böylece terk eder.
Aristo, Assos kentinde bulunduğu zamanlarda özgünlüğünü daha o zamandan belli eden bir okul açmayı başarır ve burada yaşambilim üzerine çalışmalarda bulunur.Ayrıca, Hermias’ın kızı(yada yeğeni) olan Pythias ile evlenir ve bu bu birlikteliklerinden Pythias adında bir kızları olur.Ne yazık ki 10 yıl kadar bir süre sonra karisini kaybeder.
Aristo’nun Hayati
Hermias in teşvikiyle bir araya gelen bir grup filozofun da önderliğini üstlenen Aristo, anotomi ve yaşayan canlıların yapısına karşı bir ilgi duyuyordu;öyle ki,babasının ölmeden önce kendisine aşıladığı bu merak kendisine daha sonradan önemli gözlemler yapmasında çok faydalı olmuştur.Nitekim,Aristo ve diğer grup üyeleri bu amaçla, özellikle zooloji ve biyoloji alanında,çok geniş çaplı araştırma ve gözlemlerde bulundular.Bu çalışma öylesine ileri seviyeye sahipti ki, bu alanda yapılan çalışmalarin bir üst seviyeye gelmesi onun ölümünden ancak 2000 yil sonra gerçekleşebildi.
Bu sırada Krallık Üzerine bir Kitap yazdı ve Politika’nın ilk 7 Kitab’ını bitirdi. 7.Kitabinin ilk 12 Bölümü daha çok Hermesias’a öğütleri içerir.Bu Kitap’ta , evlenmek için ideal yaşın erkeklerde(kendi evlendiği Yaş olan ) 37, kadınlarda 18 olduğunu yazar.
Aristo’nun Assos’daki dönemi politik olaylar yüzünden bitmiştir.Persler şehre saldırarak Hermias’ı esir almışlardı.Böylece Makedonya’ya kaçmak amacıyla şehri terk eden Aristo,bunun yerine rotası üzerindeki Lesbos Adası’nda kalmayı seçmiştir.Burada da 4 yıl kalmıştır ve Assos da beraber olduğu grupla çalışmalarına kaldığı yerden devam etmiştir.
O sırada Makedonya kralı Philippos, yunanlılarla antlaşma yapmıştı ve Makedonya barış içindeydi.Bu sayede Makedonya’ya dönmeyi seçen Aristo,burada 7 yıl kalır. M.Ö.343'te Pella'daki (Bugün Ayii Apostili) Kral Makedonyalı Philippos‘un sarayına, oğlu İskender'in eğitimini üstlenmek üzere çağırılır.
Aristo’nun Hayati
Atina’daki Akademi(Aristo’nun mezun olduğu) Makedon aleyhtarı bir tutum içindeydi ve barışı sarsmaya yönelik söylemlerde bulunuyordu.Bu yüzden Kral Phlip, Aristo’yu akademi başkanı yaparak bu olaya bir son vermek istiyordu.Fakat, mevcut başkanın ölümü(Plato’nun yeğeni) sonrasında Aristo başkanlığa seçilmedi ve Kral Phillip’in kendisine karşı olan ilgisi azaldı.Bunun üzerine,bir grup arkadaşıyla beraber doğduğu yer olan Stagirus’a döndü.
Karisi öldükten sonra tekrar evlenmeyen Aristo, Herpyllis adında bir kadınla birliktelik yaşadı ve babasının adini verdiği bir erkek çocuk sahibi oldu.
Philippos'un ölümüyle M.Ö. 335 de İskender tahta oturur. O da bütün gücünü tıpkı babası gibi barış için harcama niyetindedir ve bu amaçla Akademiyi desteklemiştir,ayni zamanda, Aristoteles’in Atina'ya dönüp Akademeia'ya rakip olarak başka bir okul kurmasını ister.Bunun sonucu olara Aristo Lykeion'u, ya da diğer adıyla Peripatos 'u (öğrencileriyle içinde dolaşarak tartıştıkları bir tür çevresi sütunlarla çevrili avluya da galeri) kurar ve burada on iki sene ders verir.
M.Ö. 323'te Büyük İskender'in bir Asya seferi esnasında ölmesi üzerine Atina'da Makedon karşıtı bir tepki dalgası peydah olduğu vakit, aslında Makedonculuk zannı taşıyan Aristoteles'e karşı, dine saygısızlık davası açılması söz konusu olur.Bir ölümlüyü -Hermias'i- anısına bir ilâhi yazarak ölümsüzleştirmekle itham edilir. Bunun üzerine Aristoteles, Sokrates'in yazgısını paylaşmak yerine Atina'yı terk etmeyi seçer: kendi deyişiyle, Atinalilar'a "felsefeye karşı ikinci bir suç işlemeleri" firsatını tanımak istemez. Annesinin memleketi olan Eğriboz (Evboia) adasındakı Helke'ye Khalkis sığınır. Ertesi yıl M.Ö. 322'de, altmış üç yaşında ölür .
~Logic teriminin kullanımı aslında Aristo’dan gelmektedir.”Traditional logic” olarak da geçen bu terim, 19. yüzyılın sonuna kadar kullanıldı.(daha sonra predicate logic olarak modernize edildi)
~Aristo, mantık ile ilgili çalışmalarını “Organon”adlı ,6 kısımdan oluşan kıtabında bir araya getirmiştir.
a.Categories (Kategoriler): 10 maddeye yer verir: madde,nicelik,nitelik,yer(konum),zaman,durum,koşul, eylem,hırs(tutku)
b.On interpretation(Yorum üzerine):Aristonun, önerme ve yargı(hüküm) kavramları hakkındaki düşüncelerini içerir.Ayrıca,bu kısımda,gelecekte oluşacak muhtemel sorunlar tartışlır.
c. Prior Analytics (Birinci Çözümlemeler): “syllogistic”(tasım) isimli metodunun geçerliliğini tartışır.Tümevarımsal sonuç çıkarmayı ele alır.
d. Posterior Analytics(İkinci Çözümlemeler): Düşünmeyi(Muhakeme) genel olarak ele alır.
e. The Topics (Konular):Geçerli argümanlar oluşturmaktan bahseder.
f. Sophistical Refutations(Sofistik Çürütmeler):Mantıksal yanlışlıklar üzerinde durur ve Retorik hakkında önemli söylemlerde bulunur.
ARİSTO’nun ÇALiŞMALARi
2.EVREN-DOĞA FİZİK
Aristoteles, Doğa ve Evren hakkındaki temel düşüncelerini Gökyüzü Üzerine, Meteoroloji,Oluş ve Bozuluş Üzerine ve Fizik adlı kitaplarında toplamıştır.
-GÖKYÜZÜ
“Gökyüzü Üzerine” adlı kitabı 4 kısımdan oluşur.
1. ve 2. Kısım
Aristo, bu bölümlerde temel unsuru eter olan sonsuz duyulur tözleri irdeleR. Burada söz konusu ettiği "duyulur tözler" yıldızlar, gezegenleri taşıyan küreler ve gezegenlerdir.
Bunların tümü, Aristoteles'in evren ve doğa tasarımında Gök'ü oluşturmaktadırlar ve hepsi de doğası gereği mükemmeldirler.Bunun içindir ki; Gök'te gözlemlenen hareket de, basit yer değiştirme dışında, hiçbir şekilde özsel veya ilineksel "değişime" yol açmayan döngüsel bir harekettir.
3. ve 4. Kısım
Ay altında ortaya çıkan değişimler incelenmiştir.Burasının, ağırlıklarına göre doğal bir sıralanış içerisinde bulunan toprak, su, hava ve ateş olmak üzere, dört unsurdan oluştuğunu belirttikten sonra, Aristoteles dikey, düşey ve yatay olarak gerçekleşen hareketler üzerinde durmaktadır
İki kısımdan oluşan “Oluş ve Bozuluş Üzerine”'de tartışılan konular Ay altı nesnelerin
ortak özelliği olan oluş ve bozuluştur.
Birinci kitapta, başkalaşma, çoğalma ve azalma gibi değişim türlerinin ayırımlarının belirlenmesi, ikinci kitapta ise, dört unsurun doğası ve bunlar arasındaki karşılıklı ilişkilerin temel nitelikleri üzerinde durulmaktadır.
-Meteoroloji Üzerine
4 kısımdan oluşan “Meteoroloji” kitabında, "doğal olaylar" denilen yağmur, dolu,rüzgâr vb. gibi oluşumları incelemiştir.
---------
-FİZİK
Sekiz kısımdan oluşan “Fizik”, değişim ve devinim gibi son derece genel konularla ilgili sorunsalların tartışıldığı bir kitaptır.
Bağımsız bir varoluşu olan, ancak devinim biçiminde de olsa, değişime uğrayan doğal varlıklar ele alınmaktadır.
Bu bağlamda Aristoteles'in irdelediği kavramlardan bazıları "devinim" (hareket), "değişme", "sonsuzluk", "boşluk", "mekân", "zaman", "neden" dir.
ARİSTO’nun ÇALiŞMALARi
1. ve 2.KİTAP:
Bu iki kitabında "oluş“ u ele alan Aristoteles'e göre, oluş bütünüyle evrenin Ay altı kısmında söz konusudur ve bu nedenle Aristoteles, burada evren tasarımının bir kısmını oluşturan Ay altında gerçekleştiğini düşündüğü oluşu temellendirmeyi denemektedir. Bu denemesi sırasında devinimi de oluşun bir türü olarak kabul ettiği anlaşılan Aristoteles, bu konuda benimsenmesi gerekli olan ilkelerden ve nedenlerden söz etmektedir.
“Causality” & “The four causes” Theory
1.Material cause: bir maddenin neyden oluştuğunu anlamamızı sağlarken,bunun yanı sıra,maddelerin oluşumuyla ilgili parça bütün ilişkisine değiniyor.
2.Formal cause: maddelerin hangi yapı ve şekle göre oluştuğunu sorgular.
3.Efficient cause: bir şeyin oluşmasına değişmesine ve sonlanmasına sebep olan şeydir.Bu, olmuş olanı oluşturan, değişmiş olanı da değiştiren ilk sebebi tanımlar.
4.Final cause:bir maddenin hangi amaç ve hangi “sonuç” için yaratıldığını açıklar.Final cause’a ihtiyaç,motivasyon,içgüdü gibi insanları aktive eden zihinsel faaliyetler örnek olarak gösterilebilir.
ARİSTO’nun ÇALiŞMALARi
3. ve 4. KİTAPLAR
Aristoteles, üçüncü ve dördüncü kitaplarda ise, ilk iki kitapta koyduğu nedenler ve ilkeler ışığında, devinimi tanımlayarak, değişim üst başlığı altında, oluş, bozuluş, başkalaşma, artma ve azalmanın nasıl meydana geldiğini tartışmaktadır.
3. Kitabın son kısmı sonsuzluğu inceler.Daha önce “sonsuz” ile ilgili ortaya atılanları yanlış bulan Aristo, hiçbir fiziksel kuvvetin ve büyüklüğün buna erişemeyeceğini,bunun sadece yansıma ile mümkün olduğunu söyler.
4. Kitap, yer ve zaman kavramları hakkında tartışmalar içermektedir.Aristo’ya göre zamandan bahsetmek için ortada mutlaka bir hareket olması gerekir. Zaman, hareketlerin öncesi ve sonrasına göre tanımlanır ve zamanın tek başına varolamayacağı belirtilir.Zamanın varolmasını sağlayan şeyin aslında bir bakıma da insan ruhu olduğunu söyler çünkü ona göre ruh, hareketlerimi belirleyen ve ölçen bir şeydir.
ARİSTO’nun ÇALIŞMALARi
5. Ve 6. Kitaplar
Beşinci ve altıncı kitapların konusu ise değişim ve bir değişim türü olan hareketin tanımı ve sınıflandırılmasıdır
7. Kitap
Kısaca Hareket eden ve hareket ettiren arasındaki ilişki inceleniyor. Hareket eden herşeyin bir hareket ettiricisi vardır diyen Aristo zincirlemenin bir yerde son bulduğunu düşündüğünden ilk devindiricinin hareketsiz olduğunu savunuyor.
ARİSTO’nun ÇALIŞMALARi
DEĞİŞİM VE DEVİNİM
Ayaltı’ nda iki tür devinim vardır:
Doğal Devinim
Kuvvet ortadan kalktıktan sonra nesnenin kendi doğal yerine doğru yaptığı devinimdir.
Zorunlu Devinim
Dış bir kuvvetin uygulanması sonucu gerçekleşen devinime denir. İki çeşidi vardır:
1.Sürekli Zorunlu Devinim: Devinimi sağlayan kuvvet, nesne üzerindeki etkisini, nesnenin deviniminin her anında sürdürmesi durumundaki harekettir.
2.Süreli Zorunlu Devinim : İlk devinim sağlandıktan sonra kuvvet hemen kesiliyorsa buda süreli zorunlu devinimdir.
Her iki devinimin de bir “ortam” içerisinde meydana gelmesi gerekmektedir.
Aristoteles, hayvanlar üzerinde yapmış olduğu gözlemlerden çıkarmış olduğu bulguları 3 kitapta toplamıştır:
1. Historia Animalium, (Hayvan İncelemeleri)
2.De Partibus Animalium (Hayvanların Bölümleri Üzerine)
3.De Generatione Animalium (Hayvanların Türeyişi Üzerine)
Hayvanlar üzerine yaptığı bu çalışmaların doğruluğu ise ancak 19. yüzyılda anlaşılabilmiştir.
Aristo canlıları:
1.Hayvanları yaşadıkları yere göre:
i.Suda ii.Karada iii.Havada
2.Bitkileri görünüşlerine göre:
i.Otlar ii.Çalılar iii.Ağaçlar
şeklinde sınıflandırmıştır ki buna ampirik sınıflandırma da denir.
Tüm bu çalışmaları sonucu 11 basamaklı bir “Oluşum zinciri” kuran Aristo, en alt basamağa bitkileri koyarak; canlıları mükemmelliklerine göre bu zincire sıralamış ve en üst basamağa da “insan”ı koymuştur.
Aristo
Aristo, yaşadığı sıkıntılı döneme rağmen,yaptığı çalışmalarıyla, şuan geçerli olan modern bilimin, neredeyse her alanı için, insanlara binlerce yıl önceden kılavuzluk etmeyi başarmıştır.Onun yaptığı çalışmaların önemi ve değeri kendi döneminden çok sonraları anlaşılmıştır.Gerek felsefeci-düşünür kimliği , gerek bilimadamı yönüyle ilime ve bilime bu denli ışık tutmuş bir adamın, dünyanın gelmiş geçmiş en önemli insanlardan biri olması gerçeği, eminim kimse tarafından inkar edilmeyecektir.
