Azərbaycan respublikasi elm və TƏHSİl naziRLİYİ

FAKÜLTƏ;İQTİSADİYYAT İXTİSAS;EKOLOGİYA MÜHƏNDİSLİYİ QRUP;676A TƏLƏBƏ;ŞÜKÜROV İLKİN MÜƏLLİM;dos.K.Ş.ALLAHVERDİYEV MÖVZU;BAKI VƏ ABŞERON YARIMADASINDA EKOLOJİ VƏZİYYƏT
KURS İŞİ
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ELM VƏ TƏHSİL NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN KOOPERASİYA UNİVERSİTETİ
AZƏRİTTİFAQ
GİRİŞ
Bakı və Abşeron yarımadasında ekoloji vəziyyət günümüzün ən aktual mövzularından biri hesab olunur.Müasir dövrdə sürətli urbanizasiya ilə əlaqədar olaraq şəhərsalma işləri geniş miqyas almışdır.Belə ki,əhalinin sayca çoxalması və intensiv urbanizasiya işləri mərkəzi şəhərlərin daha da genişlənməsinə,arxitektura baxımdan yeniləşməsinə səbəb olmuşsa da,digər tərəfdən ekoloji vəziyyətin gərginləşməsinə gətirib çıxarmışdır.Abşeron yarımadasında yerləşən Azərbaycanın canlı paytaxtı Bakı mürəkkəb ekoloji mənzərə ilə mübarizə aparır.Sürətli urbanizasiya və sənaye artımı regionun ekoloji dayanıqlığı üçün həm imkanlar,həm də problemlər yaratmışdır.
Təkrarlanan neft dağılmaları dəniz ekosistemini daha da gərginləşdirir,su biomüxtəlifliyinə və Xəzər dənizinin zərif tarazlığına təsir göstərir.Bərk tullantıların,o cümlədən plastik və təhlükəli materialların qeyri-düzgün atılması ciddi ekoloji təhlükə yaradır.Müəyyən ərazilərdə qeyri-adekvat tullantıların idarə edilməsi sistemləri çirklənməni və ətraf mühitin deqradasiyasını gücləndirir,uzunmüddətli nəticələrə zəmin yaradır.Bir sözlə Bakı və Abçeron yarımadasında ekoloji vəziyyət günümüzdə öz aktuallığını qoruyub saxlayır.
Bakı və Abşeron yarımadası müxtəlif mənbələrdən qaynaqlanan və hər biri ayrı ayrı ekoloji problemlərə səbəb olan bir sıra çirkləndiricilərlə mübarizə aparır.Əsas çirkləndiricilərə biz əsasən havanın,suyun və torpağın çirklənməsini aid edə bilərik.1)Sənaye fəaliyyətləri,2)nəqliyyat emissiyaları və 3)neftlə bağlı fəaliyyətlər havanın çirklənməsinin mənbəyi hesab olunur.Neft emalı zavodları,neft-kimya zavodları və avtomobil nəqliyyatı havaya kükürd-dioksid(SO2),azot oksidləri və hissəciklər kimi çirkləndiriciləri buraxır.
1)Bakı və Abşeron yarımadasında əsas çirkləndiricilər,onların mənbələri və potensial ekoloji təsirləri;
Region üçün mühüm su hövzəsi olan Xəzər dənizi neft hasilatı və gəmiçilik fəaliyyətləri nəticəsində çirklənməyə həssasdır.Suyun çirklənməsi zamanı onun potenisal təsirlərinə baxarsaq görərik ki,dəniz ekosistemləri pozular və içməli su mənbələri çirklənər.Uzunmüddətli nəticələrə balıqçılıq təsərüffatının və Xəzər dənizindən asılı olan ekosistemlərin deqradasiyası daxildir.Neft dağılmaları,sənaye tullantıları və düzgün olmayan tullantıların utilizasiyası isə torpağın çirklənmə mənbəyi hesab olunur.
Torpaqda ağır metalların və karbohidrogenlərin olması ümumi məsələdir.Torpağın çirklənməsinin potensial təsiri zamanı torpağın münbitliyi pozulur,kənd təsərrüfatına mənfi təsirlər olur və bitkilərə və mikrob icmalarına potensial zərər dəyir.Çirklənmiş torpaq həm də qida zəncirində çirkləndiricilərin bioakkumulyasiyasına səbəb ola bilər.Bu problemləri həll etmək səylərinə tənzimləyici tədbirlər,ətraf mühitin monitorinqi və davamlı təcrübələri təşviq edən təşəbbüslər daxildir.Bununla belə,problem Bakı və Abşeron yarımadasında həm sakinlərin,həmdə ətraf mühitin uzunmüddətli rifahını təmin etmək üçün iqtisadi inkişafın ekoloji mühafizə ilə balanslaşdırılmasından ibarətdir.
Avtomobillərdən çıxan eqzos emissiyaları həm havanın keyfiyyətinə,həm də əhalinin sağlamlığına təsir edən hissəciklər,azot oksidləri və kükürd oksidi(SO2) kimi çirkləndiriciləri buraxır.Sürətli şəhərsalma və tikinti layihələri torpağın pozulmasına və ekosistemlərin parçalanmasına səbəb olur.Bu fəaliyyətlər çox vaxt torpağın çirklənməsi və yaşayış yerlərinin pozulması ilə nəticələnir.
2)Bakı və Abşeron yarımadasında ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması istiqamətində görülən işlər
Bakı və Abşeron yarımadasında ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması sahəsində görülmüş işlər regiondakı mövcud ekoloji problemlərin planlı surətdə həll edilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən “Azərbaycan Respublikasında ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına dair 2006- 2010-cu illər üçün Kompleks Tədbirlər Planı” təsdiq olunmuşdur. Bakı və Abşeron yarımadasının ekoloji durumunun sağlamlaşdırılmasında bu tədbirlər planının böyük əhəmiyəti olmuşdur.
Bakı şəhərinin və Abşeron yarımadasındakı yaşayış massivlərinin kanalizasiyalaşdırılması, mövcüd təmizləyici qurğuların yenidən qurulması və yeni təmizləyici qurğuların tikilməsi istiqamətində müvafiq təşkilatlar tərəfindən tədbirlər görülür. Xəzərin ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırılması məqsədilə Azərbaycan Respublikasinin Prezidenti tərəfindən 2007-ci il 20 iyun tarixində imzalanmış “Xəzər dənizinin çirklənmədən qorunması üzrə bəzi tədbirlər haqqında” sərəncamdan irəli gələn məsələlərin həlli istiqamətində konkret tədbirlər həyata keçirilir.
Bu sərəncamdan irəli gələn məsələlərin həlli istiqamətində beynəlxalq standartlara cavab verən modul tipli lokal çirkab su təmizləyici qurğular quraşdırılmışdır. Həmin qurğular İtaliya, ABŞ, Almaniya, Tayvan, Türkiyə, Fransa istehsalı olan avadanlıqlardan ibarətdir və Türkiyədə komplektləşdirilmişdir. Bu qurğular, nefttutucu avadanlığı da nəzərə alsaq, ümumilikdə gündə 4070 kubmetr çirkab su təmizləmə gücünə malikdir. Qurğuların bir hissəsi Abşeron yarımadasının Bilgəh, Buzovna və Mərdəkan qəsəbələrində quraşdırılmışdır və artıq Xəzər dənizinin ekoloji mühitinin mühafizəsi sisteminin beş stansiyası fəaliyyət göstərir.
Dünya ölkələrində bu üsulların qarşılıqlı kombinasiyası əsasında torpaqların rekultivasiyasının 27 forması işlənilmiş və tətbiq olunmaqdadır. Bu gün nəinki Azərbaycanın, hətta dünya neft sənayesinin beşiyi sayılan "Bibiheybət" yatağında da neft- qaz hasilatı ilə yanaşı, yaşıllaşdırma və abadlıq işləri davam edir. SOCAR-ın "Azneft" İstehsalat Birliyi (İB) "Bibiheybətneft" Neft və Qazçıxarma İdarəsi (NQÇİ) tərəfindən yataqda 2006-cı ildən etibarən ekoloji layihələr həyata keçirilməkdədir. Belə ki, 2006-2020- ci illər ərzində NQÇİ-də sovetlər dönəmindən qalmış neftlə çirklənmiş ərazilərdə daxili imkanlar hesabına və podratçı təşkilatlar cəlb edilməklə 320 hektar mədən ərazisində rekultivasiya və torpaqların bərpası işləri həyata keçirilib.
3)Bakı və Abşeron yarımadasının ən ciddi ekoloji problemləri
Bakı şəhərində bir sıra ekoloji problemlər mövcuddur.Buna misal olaraq ekoloji problemlərin birinə kanalizasiya sisteminin vəziyyətini göstərmək olar. Bakı şəhəri ərazisində il ərzində təqribən 560 mln kubmetr həcmində tullantı suları formalaşır. Bu suların 164 mln kubmetri bioloji, 23 mln kubmetr mexaniki təmizləmədən keçdiyi halda, 373 mln kubmetr tullantı suları isə təmizlənmədən dənizə və daxili su hövzələrinə axıdılır. Tullantı suları ilə birlikdə su hövzələrinə neft məhsulları, asılı maddələr, sulfat birləşmələri, xlorid duzları, səthi aktiv maddələr, fenol və müxtəlif ağır metallar atılır.
Bakı şəhəri və Abşeron yarımadasının ən ciddi ekoloji problemlərindən biri də bərk tullantıların idarə olunmaması ilə bağlıdır. Yarımadada olan 5 məişət tullantıları poliqonunun ümumi sahəsi 232,5 ha-dır. Qeyri-qanuni zibilliklərin sahəsi isə 448,6 ha-dır ki, bunların da sayı 128-dir. Rəsmi fəaliyyət göstərən poliqonlar da ekoloji norma və standartlara cavab vermir.
Atmosfer havasının çirklənməsi də Bakının əsas ekoloji problemlərindən biridir. Son illər nəqliyyat vasitələrinin sayının artması, havaya atılan zərərli maddələrin tutulması üçün qaztəmizləyici və toztutucu qurğuların azlığı, poliqonlarda tullantıların yandırılması səbəbindən atmosfer havasına atılan zərərli maddələrin miqdarının artması atmosfer havasının çirkləndirməklə ətraf mühit və insanların sağlamlığı üçün ciddi təhlükə yaradır.
Abşeronun neft və neft məhsulları ilə ən çox çirklənmiş torpaq sahələri Qaradağ, Binəqədi, Sabunçu, Suraxanı, Əzizbəyov və Səbail rayonlarının ərazilərindədir. Abşeron yarımadasının digər gərgin ekoloji sahəsi Bakı buxtasıdır. Buxtanın çirklənməsi öz növbəsində dənizin çirklənməsi, biomüxtəlifliyinin azalması və antisanitar vəziyyətin yaranması ilə nəticələnir. Sumqayıt Səthi Aktiv Maddələr zavodunda hazırda istismarda olan civə üsulu ilə xlor istehsalı texnologiyası fiziki və mənəvi cəhətdən köhnəldiyindən ərazinin civə və xlor kimi çox zərərli maddələrlə çirklənməsinə gətirib çıxarmışdır.
Yekun olaraq, Bakının və Abşeron yarımadasının qarşısında duran ekoloji problemlər mürəkkəb və bir-biri ilə bağlıdır. Hava və suyun çirklənməsi, torpağın deqradasiyası, iqlim dəyişikliyinin təsirləri, biomüxtəlifliyin itməsi və tullantıların qeyri-adekvat idarə edilməsi ilə bağlı təcili tədbirlər görülməlidir. Davamlı inkişaf və ətraf mühitin mühafizəsi ilə bağlı öhdəlik bu ekoloji cəhətdən həssas region üçün daha sağlam və daha davamlı gələcək təmin etmək üçün vacibdir.Nəzərə almaq lazımdır ki,çirklənmiş hava və su,zərərli kimyəvi maddələrə məruz qalma və ekosistemlərin pozulması doğrudan insan sağlamlığına təsir göstərir.
4)Ekoloji problemləri yaradan əsas səbəblər