Mavzu: Ishchi kuchi uning bandligi va ishsizliki. Reja

Mavzu: Ishchi kuchi uning bandligi va ishsizliki.
Reja:

1. 
   Ishchi kuchini takror hosil qilish va uning xususiyatlari.
   
2. 
   Ishchi kuchi bozori. Ishchi kuchi Yalpi talabi va Yalpi taklifi nisbati.
   
3. 
   Ishsizlik va uning turlari. Ishsizlik darajasini aniqlash.
   

Kirish
Ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini raqamlashtirish sharoitida davlatning eng asosiy vazifalari, ijtimoiy-iqtisodiy muammolarning yechimini topish, mavjud davlat dasturlari ijrosini ta’minlash, kambag‘allikni kamaytirish va aholi turmush darajasini yaxshilash hisoblanadi. Mazkur ustuvor vazifalarni amalga oshirishda aholini ish bilan ta’minlashning samarali ijtimoiy-iqtisodiy va tashkiliy-huquqiy mexanizmlarini tatbiq etish muhim ahamiyatga ega. Bu esa ayniqsa ishsizlik, norasmiy ish bilan bandlik va kambag‘allik darajasini kamaytirishga bevosita ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyev tomonidan mazkur muammolar va ularning yechimlari aniq ko‘rsatilgan: кambag‘allikni kamaytirish – bu alohida tadbirkorlik ruhini uyg‘otish, insonning ichki kuch-quvvati va salohiyatini to‘liq ro‘yobga chiqarish, yangi ish o‘rinlarini yaratish bo‘yicha kompleks iqtisodiy va ijtimoiy siyosatni amalga oshirish, demakdir”1 . Bu esa mehnat resurslarining oqilona bandligini ta’minlashi, ishsizlikni kamaytirishni taqozo etadi. Ularni ijobiy hal qilish aholi turmush darajasini oshirishga olib keladi. Hozir mamlakat mehnat resurslarining ish bilan band boʻlmagan qismi koʻrsatkichi asta-sekin oʻsib borish an’anasiga – tendensiyasiga ega. Bunday holat sanoat mehnatining tor doirada qo‘llanilishi, yangi ish joylarini yaratishga yo‘naltirilgan investitsiyalar hajmining yetarli emasligi, mehnat resurslari sonining ish joylari miqdoriga nisbatan tezroq o‘sishi, ishchi kuchiga talab va taklif oʻrtasida mutanosiblikning mavjud emasligi, mahalliy kadrlar malakasi va raqobat qobiliyatining pastligi va ularning ish axtarish harakatlari sustligi bilan asoslanadi. Bundan tashqari, mehnat resurslarining oqilona bandligini ta’min-lashga yangi yerlar oʻzlashtirilishining kamayishi, intensiv texnologiya va kam mehnat talab qiladigan
texnikaning yuqori unumsiz qo‘llani-lishi, xo‘jalik yuritish, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilishning yangi bozor usullaridan samarasiz foydalanilishi, kichik va oʻrta biznes hamda xususiy tadbirkorlik rivojlanishining past darajasi, ish bilan band bo‘lganlar moddiy manfaatdorligining pasayishi va inflatsiya jarayonlari kabi omillar salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Holbuki, sanab oʻtilgan omillar bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrining muqarrar belgilaridir. Aholining ish bilan oqilona bandligini ta’minlash va ishsizlikni kamaytirishning samarali mexanizmlaridan biri mehnat bozorini maqsadga muvofiq shakllantirish va rivojlantirish hamda uni tartibga solish hisoblanadi. Bu, ishchi kuchiga talab va taklif oʻrtasidagi uzviy aloqalar va ziddiyatlarni, ular hamkorligining samaradordik mezonlarini aniqlashga, qishloq mehnatkashlari kasb malakasini oshirishning asosiy yo‘nalishlarini belgilashga hamda jonli mehnat resurslarini “ortiqcha” va ish joylari “taqchil” sharoitlarda ishchi kuchiga talab va taklifni makroiqtisodiy tartibga solishga, pirovardida ijtimoiy-iqtisodiy va tashkiliy tadbirlarni maqsadga muvofiq ravishda ishlab chiqishga samarali imkon beradi. Bunday tadbirlarni ishlab chiqish sodir bo‘layotgan jarayonlarni chuqur o‘rganishni, mehnat bozorining shakllantirilishi va rivojlantirilishining eng muhim muammolarini va ularni ijobiy yechish yo‘llarini aniqlashni taqozo qiladi. Bu yo‘llarni to‘g‘ri topish esa “Mehnat bozori iqtisodiyoti” fanining nazariy va amaliy asoslarini mukam-malroq, o‘rganishni talab etadi. Mazkur fanning maqsadi – talabalarga mehnat resurslari bilan ko‘p ta’minlangan respublikamiz uchun xarakterli bo‘lgan ishchi kuchiga talabni oshirish va uning taklifini kamaytirish bo‘yicha ilmiy asoslangan tavsiyanomalar ishlab chiqishni o‘rgatishdan iborat. Ushbu maqsaddan kelib chiqqan holda mazkur fanning asosiy vazifalari etib quyidagilar belgilanadi: – “mehdat bozori” tushunchasi va uning tarkibiy qismlarini o‘rganish; – mehnat bozori shakllanishi va unga ta’sir etuvcha omillar, shartsharoitlar, tamoyillar va cheklovchilarni aniqlash;
– mehnat bozori rivojlanishining asosiy bosqichlari va ularning ijtimoiy-iqisodiy tadbirlarini belgilash; – mehnat bozoridagi ishchi kuchiga talab va taklifni tartibga solib, usullarini o‘ganish; – mehnat bozorini tahlil qilishning aniq, sotsiologik tadqiqot usulini o‘rganib, uni qo‘llash metodikasi bilan tanitish; – ishchi kuchiga talab va taklifning yaqin kelajakdagi holatini istiqbollashtirish asoslarini o‘rganish; – mehnat bozori rivojlanishining maqsadli kompleks dasturini tuzishni o‘rgatish.