1-BÖLÜM: İtabin mukaddimesi

Dördüncü Madde

 

Müşteri yıldızının sürat ve istikametini, yavaşlama ve duraklamasını,

geriye dönüş ve şaşırmışlığını, güneş ile olan bağlantı ve yakınlığını

bildirir.

 

Ey aziz, malûm olsun ki, astronomlar demişlerdir ki: Müşteri yıldızı aynı

zamanda kâh sürat ve kâh istikamet ve kâh yavaşlama ve kâh duraklama ve kâh

geri dönme ve kâh bu durumların tekrarı halindeki şaşırmışlığının

açıklanması budur ki: Bu yıldız, döndürücünün en yükseğinde bulundukta;

kendi merkezinin hareketi, döndürücü feleğin merkezinin hareketine burçlar

sırası üzere uymasıyla, yıldız hızlı hareket eder görünür. Ne zaman

yıldız, döndürücünün alt tarafına bir miktar eğimli olup, düz hareket eder

ve yıldız döndürücünün eteğine inmesi durumunda yavaş hareket eder

görünür. Zira ki, yıldızın kendi merkezi, inişte olduğundan hareketi

görünmez olur. Yıldız, döndürücünün en altına yakın oldukta; kendi

merkezinin burçlar sırasına ters hareketi, döndürücüsünün merkezinin

taşıyıcısı hareketiyle sıraya uygun olan hareketine eşit olup; iki hareket

birbirine mukabil gelip, muarız olduğu için yıldız durur görünür. Yıldız,

döndürücünün aşağısında bulundukta; kendi merkezinin hareketi,

döndürücüsünün merkezinin hareketinden fazla olup, yıldız geri döner

görünür. yıldızın dönüşü tamam olup, iki hareket yine eşitlendikte; ikinci

olarak durur görünür. Bu duruştan sonra yine yavaş hareket ediyor görünür.

Zira ki, yıldızın kendi merkezine uygun olmakla, hareketi görünmez olup,

ancak döndürücünün merkezinin hareketi görünür. Bundan sonra yavaş hareketi

yine düzelir ve süratli görünür. Halbuki yıldız, kendi döndürücüsünde

dönüşünü ihtilâfsız tamam eder. Zira ki, yıldızların ve feleklerin

hareketleri kendi küreleri kuşağına kıyasla benzer ve düzgündür. Yıldızın

geriye dönüşünden önceki durağına: Makam, sonrakine: İkinci makam derler.

Müşteri yıldızının geriye dönüşü dört ay, düzgün hareketi sekiz ay dokuz

gündür. Bu yıldızın eğilimli feleği, güney ve kuzeye burçlar kuşağından

birer buçuk derece eğimi var ise; döndürücü feleğinin dahi doruğu ve eteği

dahi eğilimli felekten kâh güney tarafına, kâh kuzey tarafına eğilimli

olup, ikibuçuk derece enlem farkı bulunmakla, yürüyüşünde şaşırmış gibi

görünüp, şaşırmış olarak isimlendirilmiştir. Bu müşteri yıldızına, güneşe

nispetle ârız olan bağlantı ve yaklaşma beyanı budur ki; bu yıldızın, zühal

gibi daima döndürücüsünün ortasından kendi cisminin merkezi uzaklığı;

güneşin merkezinin burçlar feleğinde olan ortasından döndürücünün

merkezinin ortası gibidir. Bu durumda, müşteri yıldızı, döndürücüsünün

doruğunda bulunduğunda sürekli güneşle aynı hizada olur. Zira ki güneşin

merkezi, döndürücünün merkezinden uzaklaştıkça, döndürücünün orta

doruğundan yıldızın merkezi dahi güneşin uzaklığı kadar uzak olur. Güneş,

döndürücünün merkezine karşı oldukta; yıldız dahi döndürücünün eteğine

inmiş olur. bu durumda, bu yıldızın güneşle yakınlığı, sürekli

döndürücüsünün zirvesinde bulunduğu halde vâki olur. Güneşle karşı karşıya

gelmesi, döndürücüsünün eteğindeyken olur. Bu yıldızın güneşe iki yaklaşışı

arasında olan süre, bir sene otuzüç gündür.

 

Beşinci Madde

 

Müşteri yıldızının doruk ve eteğini; tepe ve kuyruk düğümlerini; tabiat ve

vasıflarını; uzaklığını mesafesini ve cismin ölçüsünü bildirir.

 

Ey aziz, malum olsun ki, astronomlar demişlerdir ki: Müşteri yıldızının

doruğu, tepe ve kuyruk noktaları arasından yani eğilimli feleğinin, burçlar

feleğinden kuzeye fazla eğiminden yirmi derece öndedir. Şimdi müşterinin

doruğu, tepe düğümünden yetmiş derece geridedir. Zühal ile müşteriden başka

şaşırmış yıldızların dorukları, tepe düğümlerinden doksan derece kuzeyde

bulunurlar. Çünkü doruklar ve etekler, yukarıda açıklandığı üzere, sâbit

feleklere uygun hareket ederler. Müşterinin doruğunun burçlar feleğindeki

mekanı rumî tarihin asiz senesinde başak burcunun ondokuz buçuk derecesinde

belirlenmişti. Eteği dahi balık burcunun ondokuzbuçuk derecesine ulaşmıştı.

Tepe düğüm noktası, yengeç burcunun dokuçbuçuk derecesine gelmişti. Kuyruk

düğümü, oğlak burcunun dokuçbuçuk derecesinde kalmıştı. Halen rumî tarih,

ikibin altmışdokuz seneye erip, hicrî tarih de binyüzyetmiş seneye

yetmiştir. O halde asîz tarihinden bu tarihe gelinceye dek, her yetmiş

seneyi bir dereceye dağıtmakla bütün noktalar takriben sekiz derece

gitmiştir. Bu minval üzere hesap etmek, her tarihte bütün noktaların

yerlerini belirler.

Müşteri yıldızının tabiatında ve övgüye değer vasıflarında, müneccimler

sözbirliği edip, demişlerdir ki: Müşterinin tabiatı itidal üzere sıcak ve

rutubetli olup, gündüz erkeği olmakla; büyük uğurlu nâmıyle

isimlendirilmiştir. bu yıldızın vasıfları: Din gayreti, ilim, hilim, haya,

cömertlik, tevazu, akıl, iffet, talakât ve fasihlik bulunmuştur. Bu yıldız,

rahimlere düşen döllere tali olsa, Hak'kın emriyle bunun selîm tabiatı ve

övülmüş vasıfları, onlara sirayetle yaratılıp ve huy olup, talileri müşteri

hüküm olunur. "Annesinin karnında kutlu olan kutludur," hadisi gereğince;

onlar o saadetle dünyaya gelip, her biri sait (kutlu) bulunur. Bu yıldız,

pazartesi gecesine ve perşembe gününe hakimdir. O gecenin günbatımından

sonra ve bu gündüzün gün doğumundan sonra birer zaman saatleri, bu yıldıza

nispet kılınmıştır.

Müşteri yıldızının ve mümessil feleğinin uzaklık mesafelerinde ve

kalınlıklarında ve cisimlerinde rasatçılar, geometriciler ve matematikçiler

ittifak edip, demişlerdir ki: Müşterinin mümessil feleğinin yumuk yüzeyinin,

âlemin merkezinden uzaklık mesafesi takriben yirmiiki bin kere bin ve

dokuzyüz doksan ikibin dörtyüzseksenyedi fersah ölçülmüştür. Çukur

yüzeyinin ise, uzaklığı takriben ondörtbin kere bin ve yediyüzyetmişbin

dokuzyüs kırkdört fersah hesap kılınmıştır. Bu mümessil feleğin kalınlığı

takriben sekizbin kere ybin ve ikiyüz yirmi bin beşyüzkırküç fersah

bulunmuştur. Müşteri yıldızının cismi, takriben yer cisminin yarısı kadar

bulunup, hepsi delillerle ispat olunmuştur. (Allah daha iyi bilir.)

 



13-BÖLÜM:

 

BEŞİNCİ BÖLÜM

 

Beşinci göğün yapısını ve burada hâkim ola merih yıldızının vasıflarını beş

madde ile açıklar.